Via Appia
Via Appia (właśc. Via Appia Antica), Droga Appijska – najstarsza droga rzymska, przebiegająca przez Italię w południowej części Półwyspu Apenińskiego.
Przebieg
[edytuj | edytuj kod]Zasadniczą jej rolą było połączenie Wiecznego Miasta z Kampanią i zaopatrzenie go w tamtejsze produkty rolne[1]. Początek miała przy rzymskim Forum Romanum i przez Bramę Kapuańską (Porta Capena) prowadziła na południe w okolice Kapui[2] pod Neapolem, gdzie skręcała na wschód i ciągnęła się aż do Brindisi na wybrzeżu Adriatyku, zbiegając się tam z Via Traiana (współcześnie z Via Adriatica). Połowę szlaku wytyczała miejscowość Forum Appii (Forum Appiusza, dzisiejsze Torre del Mercato), znana z tego, że chrześcijanie wyszli tam na spotkanie św. Pawła (Dz 28,15)[3]. Na odcinku od Velitrae do Norba szlak biegł po dawnej drodze żwirowej Via Norbana. Był drogą państwową, przebiegał po gruncie należącym do Rzymu[4]. Przez wieki był starannie utrzymywany, przebudowywany i naprawiany[a].
Obecnie na przedmieściach Rzymu droga przebiega przez Parco dell'Appia Antica, w którym znajdują się ruiny starożytnych willi, a także antyczne katakumby. W Rzymie równolegle do starożytnej drogi w odległości kilku kilometrów biegnie też współczesna Via Appia Nuova. Chociaż sama nie stanowi atrakcji, to jednak dostęp do niektórych zabytków Parco dell'Appia Antica (jak Villa dei Quintili) możliwy jest tylko z jej strony.
Historia
[edytuj | edytuj kod],_Via_Appia,_1867._Oil_on_canvas,_Georgia_Museum_of_Art,_University_of_Georgia.jpg)
Zgodnie ze świadectwem Liwiusza[5] budowę drogi rozpoczął cenzor Appiusz Klaudiusz w 312 p.n.e.[b] Początkowo była ona gościńcem prowadzącym od Porta Capena w Rzymie do Formiae i przedłużonym do Kapui; ukończenie tej części miało nastąpić w 293 p.n.e.[6] Po zakończeniu ostatecznej rozbudowy (270-225 p.n.e.) łączyła Rzym z portowym Brundisium, zapewniającym morskie połączenia z Grecją i rzymskimi posiadłościami na Wschodzie[c] przez Terracinę, Kapuę, Beneventum i Tarent. Jej zamorskie przedłużenie stanowiła Via Egnatia. Przez odgałęzienia miała połączenia z innymi drogami Italii (np. z Via Popillia – w Calatia; także z Via Latina, Via Traiana). Najstarszy kamień milowy znaleziony w okolicy Mesa (staroż. Ad Meidias, dosł. Przy Połowie)[d] datuje się z czasów pierwszej wojny punickiej. Za latyńską kolonią Minturnae stał setny kamień milowy, utrwalony w nazwie obecnej miejscowości Masseria Centore[7].
Kolejni władcy mieli swój udział w jej rozbudowie i upiększaniu: Cezar[e], August, Klaudiusz, Domicjan, Trajan, Hadrian i Septymiusz Sewer. Podczas przebudów został m.in. w roku 289 p.n.e. poszerzony jej najstarszy odcinek. Za Trajana nastąpiło położenie bruku na długości 19 mil (tj. 28 km)[f]. Kontynuował on prace podjęte przez Nerwę, doprowadzając je w 100 r. n.e. aż do 48 kamienia milowego od Forum Appii[8].
W XIX wieku odrestaurowano stary szlak i przywrócono jego świetność na odcinku pierwszych 11 mil; dziś jest jedną z atrakcji turystycznych „Wiecznego Miasta”[9]. Odnowiony odcinek drogi ciągnie się do Ciampino pod Rzymem.
Konstrukcja
[edytuj | edytuj kod]
Droga początkowo nie była prawdopodobnie brukowana (wiadomo jedynie, że do 293 p.n.e. położono bruk aż do Bowilli)[g] i ostateczną postać uzyskała dopiero w późniejszym okresie, gdy zyskała miano „królowej dróg”. Opisywana niejednokrotnie Via Appia wywoływała zachwyt świadków, m.in. dokładnym zespoleniem swej kamiennej nawierzchni. Bizantyjski historyk Prokop z Cezarei w 536 r. zanotował, że jej szerokość umożliwiała wyminięcie się dwóch pojazdów, a nawierzchnię stanowiły duże kamienie, podobne do młyńskich, tak ściśle połączone, że stwarzały wrażenie jednej płyty kamiennej. Mimo wielowiekowego już wówczas funkcjonowania nie nosiła jednak śladów istotnych uszkodzeń.
Dla zwiększenia trwałości tego traktu zastosowano 4 warstwy tzw. korpusu drogowego: a) podłoże z kamienia tłuczonego (brekcja) grubości 20 cm; b) warstwę kamienia na zaprawie wapiennej (20 cm); c) warstwę drobnego tłucznia kamiennego (7,5 cm); d) nawierzchnię z bloków kamiennych (silex) bądź nieregularnych bloków z kamienia wulkanicznego[10].
Odcinek przebiegający przez Bagna Pontyjskie (Pontinae paludes) zbudowany był na nasypie o długości 28 km, wysokości 3-4 metrów i szerokości 20–23 metrów[11]. Na niektórych odcinkach mury oporowe zabezpieczały trakt przed osuwaniem się gruntu – np. w okolicach Aricii mur o wysokości 43 metrów[12]. Dla utworzenia przejść usuwano ostrogi skalne – np. w Terracina szlak biegnie wzdłuż ściany wyciętej do wysokości 36 m (co poświadczają liczby wyryte na stoku)[13]. Koło Casilinum (dzisiejsza Kapua) drogę przecinał most w Narnii (Umbria), z którego zachowały się filary i łuk lewobrzeżny; miał on długość ponad 120 metrów przy rozpiętości 16–32 m czterech przęseł, wznoszących się na wysokość powyżej 30 metrów[14].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]
Z informacji Liwiusza wynika, że Via Appia miała stanowić punkt wyjścia dla wszystkich dróg prowadzących w kierunku Wielkiej Grecji, zarazem będąc pierwszym odcinkiem gęstej sieci dróg Cesarstwa o imponującej do dziś rozpiętości. Na decyzji o jej budowie niewątpliwie musiały zaważyć względy polityczno-wojskowe[15]. Przeszła jednak do historii nie tylko jako ważna arteria komunikacyjna, ale też dzięki zainicjowaniu udoskonalonej technicznie budowy dróg rzymskich.
Rola strategiczna
[edytuj | edytuj kod]Od początku miała doniosłe znaczenie strategiczne, łącząc stolicę imperium z ważnym portem nad Adriatykiem, zapewniającym komunikację ze wschodnimi prowincjami państwa rzymskiego. Zwana przez Rzymian regina viarum (królową dróg), była odtąd ściśle związana z wielowiekową historią Rzymu. Tędy wyruszały legiony rzymskie na wschód i powracały stamtąd wojska, przemierzali ją kupcy, podróżni i posłańcy cesarscy. Była świadkiem najazdów będących przyczyną ostatecznego upadku imperium i jego stolicy. Według historycznej relacji na ok. 200-kilometrowym odcinku z Rzymu do Kapui w r. 71 p.n.e. ukrzyżowano 6 tysięcy niewolników z pokonanych oddziałów Spartakusa[16]. Historia kościoła wiąże jeszcze Via Appia z zakończonym męczeńską śmiercią powrotem św. Piotra do Rzymu (ok. 64 r. n.e.), co upamiętnia wystawiony niedaleko Bramy św. Sebastiana kościół Santa Maria in Palmis, który zainspirował Henryka Sienkiewicza do napisania Quo vadis[3].
Miejsce pochówków
[edytuj | edytuj kod]Ponadto droga uchodziła za jedno z ulubionych miejsc przechadzek i spotkań mieszkańców Wiecznego Miasta. Była też główną aleją cmentarną: wzdłuż niej wznosiły się setki pomników grobowych, kolumbariów i monumentalnych grobowców najważniejszych rodów rzymskich[h], jak np. grobowiec Scypionów, grobowce Horacjuszów i Kuriacjuszów czy Waleriusza Romulusa, syna cesarza Maksencjusza[17]; niektóre (grobowiec Cecylii Metelli) zachowały się dotychczas. Tradycje grzebalne w tej okolicy przejęli chrześcijanie, choć ich cmentarze były podziemne; katakumby św. Sebastiana oraz św. Kaliksta zaliczane są do najstarszych i najpiękniejszych[18].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dokładny jego przebieg przedstawia J. Wielowiejski (Na drogach i szlakach Rzymian, dz. cyt., s. 100-103).
- ↑ Była pierwszą drogą rzymską nazwaną imieniem urzędnika, który zdecydował o jej budowie (później ustaliło się to jako reguła); wraz z nią powstał najstarszy akwedukt rzymski Aqua Appia (A. Rosset, dz. cyt., s. 169). Cenzorom z urzędu podlegało prowadzenie robót publicznych w czasach Republiki.
- ↑ Gdzie jej zakończenie znaczyły w porcie dwie kolumny widoczne dotychczas.
- ↑ Ponieważ wypadała tam połowa drogi między Forum Romanum a południowym kresem Lacjum przy Sinuessie (J. Wielowiejski, dz. cyt., s. 101).
- ↑ Będąc wówczas edylem, wymieniony jest na kamieniu milowym jako curator viae Appiae (A. Rosset, dz. cyt., s. 122).
- ↑ Odcinek ten sięgał od 38 mili przy Tripontium (obecnie Torre di Tre Ponti – od trzech mostów istniejących do dziś) do piątej mili za Terraciną (J. Wielowiejski, dz. cyt., s. 101-102.
- ↑ Według innego fragmentu u Liwiusza (X, 47), choć Diodor mówi o nawierzchni kamiennej aż do Kapui (Bibliotheca historica XX, 36,2); por.J. Wielowiejski, dz. cyt., s. 95.
- ↑ Ponieważ Prawo XII tablic (V wiek p.n.e.) zabraniało grzebania zmarłych w obrębie miasta, chowano ich w pobliżu dróg, za murami (nekropole).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ A. Rosset, dz. cyt., s. 70.
- ↑ J. Wielowiejski, dz. cyt., s. 100.
- ↑ a b J. Wielowiejski, dz. cyt., s. 101.
- ↑ A. Rosset, dz. cyt., s. 124.
- ↑ Ab Urbe condita IX, 29,6.
- ↑ J. Wielowiejski, dz. cyt., s. 95.
- ↑ J. Wielowiejski, dz. cyt., s. 102.
- ↑ A. Rosset, dz. cyt., s. 90, 92. Wiadomo również, że cesarz Hadrian wydał 1,147 mln sesterców na przebrukowanie tej drogi na długości ponad 15 mil (23,31 km), a część (prawie 570 tys. sesterców) zebrali właściciele przydrożnych gruntów (A. Rosset, dz. cyt., s. 182).
- ↑ Lexikon der Antike. Leipzig: Bibliographisches Institut, 1971, s. 580.
- ↑ A. Rosset, dz. cyt., s. 90-92.
- ↑ A. Rosset, dz. cyt., s. 81, 91.
- ↑ A. Rosset, dz. cyt., s. 80.
- ↑ L. Zerbini, dz. cyt., s. 40.
- ↑ A. Rosset, dz, cyt., s. 162.
- ↑ L. Zerbini, dz. cyt., s. 33.
- ↑ M. Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: PWN, 1978, s. 157.
- ↑ Słownik kultury antycznej (red. L. Winniczuk). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, s. 46.
- ↑ J. Wielowiejski, dz. cyt., s. 100-101.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- A. Rosset: Starożytne drogi i mosty. Warszawa: WKŁ, 1970
- Jerzy Wielowiejski: Na drogach i szlakach Rzymian. Warszawa: PIW, 1984
- Livio Zerbini: Starożytne miasto rzymskie. Historia i życie codzienne. Warszawa: Bellona, 2008
- Praca zbiorowa: Wielka historia świata. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, t. 10, s. 276-277, ISBN 83-7425-365-7
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Parco Appia Antica. parcoappiaantica.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-24)]. (wł.).
- Via Appia Antica (ang.)
