Ulica Podwale w Bydgoszczy
| Stare Miasto w Bydgoszczy | |||||||||||||||||||||||||||||||
 Północna część ulicy | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
230 m | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Bydgoszczy  | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||
 53°07′16,7″N 18°00′07,5″E/53,121300 18,002084
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Ulica Podwale w Bydgoszczy – ulica w Bydgoszczy we wschodniej części Starego Miasta. Rozciąga się w przybliżeniu na kierunku północ-południe, od ul. Grodzkiej do ul. Długiej. Jej długość wynosi ok. 230 m.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Ulica Podwale została wytyczona w połowie XIV wieku podczas kształtowania bydgoskiego miasta lokacyjnego. Przebiegała ona na wschodnim obrzeżu ówczesnego miasta Bydgoszczy, wzdłuż fosy zamkowej. Stanowiła pogranicze między miastem lokacyjnym a dawnym zespołem grodowym, na którym z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku zbudowano zamek starościński.
Podczas nadzorów archeologicznych nad pracami ziemnymi prowadzonymi w rejonie ul. Podwale (u zbiegu ulic Grodzkiej oraz Krętej) zarejestrowano na głębokości 1,2 - 2,0 m relikty średniowiecznej zabudowy drewnianej z ceramiką datowaną na koniec XIV – XV wiek[1]. Odkryto również relikty konstrukcji drewnianych (palisada), datowanych na okres nowożytny (po XVI wieku).
Ulica Podwale należała do traktów tranzytowych, którym prowadził szlak handlowy (z Gdańska, poprzez Świecie, w kierunku Inowrocławia i dalej na południe kraju). W mieście wiódł on od Bramy Gdańskiej przez most na Brdzie, do Bramy Kujawskiej[2].
Z planów miasta z okresu staropolskiego wynika, że zabudowa ulicy koncentrowała się niemal wyłącznie po zachodniej stronie ulicy. Po stronie wschodniej historycy lokalizowali wał ziemny, usypany tu w II połowie XVII wieku przez mieszczan[3]. Jednak badania archeologiczne wykonane w 2005 r. na zapleczu posesji przy Podwale 15 wykazały, że istnienie wału obronnego w tym miejscu wydaje się mylne[2]. W miejscu tym znajdowało się nabrzeże fosy zamkowej, które nie było ustabilizowane, lecz zmieniało się w rytmie wylewów rzeki, aż do XV wieku, do powstania pierwszych drewnianych konstrukcji. Jak wykazały badania, fosa sięgała w XIV wieku co najmniej do około dwóch trzecich głębokości dzisiejszych parcel zlokalizowanych przy wschodniej pierzei ulicy Podwale. Nie wytyczono tu działek budowlanych, gdyż w XIV-XV wieku nie było tu jeszcze stałego lądu, a jedynie stopniowo zasypywane i regulowane koryto pierwotnego starorzecza, zaadaptowane do potrzeb fosy okalającej miasto i zamek. Przy tak dużej, naturalnej szerokości fosy nie było również potrzeby budowania tu dodatkowych umocnień obronnych.
W ciągu stuleci następowało ciągłe zasypywanie starorzecza odpadkami komunalnymi z miejskich placów i ulic, jak i z prywatnych posesji. W konsekwencji powodowało ono zamulanie fosy i powiększanie powierzchni miasta[2].
Kolejne realizacje budowlane sytuowano na łagodnie opadającym w kierunku starorzecza stoku, ostatecznie wyrównanym w końcu XVIII wieku wskutek powstania na badanej działce pierwszej murowanej zabudowy[2].
Pierwsze zapisy o domach i browarach zlokalizowanych przy ulicy Podwale (Żabiej) pochodzą z 1560 r. W latach 40., 50. i 60. XVII wieku prócz domów, browarów i pustych placów, są wzmiankowane także murowane kamienice. Mieszkańcy tych posesji byli właścicielami ogrodów, których sytuowanie określano na wale za miastem Przedmieścia Kujawskiego lub pod skarpą szwederowską[2].
Po przejęciu miasta przez Królestwo Prus w 1772 r. nazwę ulicy zmieniono na Wałową, co miało prawdopodobnie długą, samoistną tradycję w świadomości mieszkańców. W. Siwiak twierdzi, że nieustanne zasypywanie dawnego starorzecza-fosy, oddzielającej miasto od zamku, zakładanie w jej przestrzeni (podwalu) ogrodów, powodowało przesuwanie się wschodniej pierzei ulicy, tak że granicą wschodnią parcel był wciąż widoczny w krajobrazie miejskim wał związany z zamkiem. Jako dominanta stał się ostatecznie jej nazwą[2].
Na szczegółowym planie zabudowy miasta, sporządzonym przez pruskiego geometrę Gretha w 1774 r., posesje wzdłuż ulicy zajęte są częściowo przez istniejącą w tym czasie zabudowę. Po stronie zachodniej puste działki znajdowały się w rejonie ul. Długiej, Zaułek i w narożniku ul. Grodzkiej, natomiast po stronie wschodniej zabudowa występowała tylko na narożnikach ulic: Grodzkiej i przy Bramie Kujawskiej.
W 1787 r. przy ul. Podwale, na wysokości ul. Magdzińskiego zbudowano miejską farę ewangelicką, do 1809 r. powstała również zabudowa w południowej części ulicy (obecne posesje nr 11-15). Pierzeje na całej długości ulicy powstały do połowy XIX w., poza środkowym odcinkiem, gdzie od wschodu przylegały ogrody.
W 1899 r. rozpoczęto szeroko zakrojone prace zmierzające do uporządkowania i zagospodarowania dawnego wzgórza zamkowego, leżącego po wschodniej stronie ulicy Podwale. W ramach tych prac, na miejscu rozebranej starej fary ewangelickiej wybudowano w 1904 r. miejską halę targową oraz przedłużono w kierunku wschodnim ul. Magdzińskiego, której perspektywę zamknęła nowa świątynia ewangelicka pw. św. Krzyża[4].
Ukształtowany na początku XX wieku charakter ulicy Podwale nie zmienił się w następnych dziesięcioleciach.
W 2016 przy ulicy pojawił się mural Bydgoszcz - rzeka możliwości, prezentujący bydgoskie symbole (marina, opera i spichrze oraz rzeźba Przechodzący przez rzekę)[5].
Nazwy
[edytuj | edytuj kod]Ulica posiadała następujące nazwy[4]:
- XVI w. - I poł. XVIII w. – platea dicta Żabia (Wałowa)
- 1800-1920 - Wallstraße
- 1920-1939 - Podwale
- 1939-1945 - Wallstraße
- od 1945 - Podwale
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Pierzeje ul. Podwale stanowią w większości budynki wzniesione od końca XVIII do początku XX wieku. Wśród nich wyróżnia się budynek miejskiej hali targowej, wzniesiony w 1904 r. przez berlińską spółkę Boswau & Knauer, a który nie zmienił swej funkcji do dnia dzisiejszego.
Niektóre budynki
[edytuj | edytuj kod]| Nr | Adres | Lata budowy | Styl architektoniczny | Wpisany do rej. zabytków | Uwagi | Zdjęcie |
| 1. | Podwale 4 | 1904 | neogotyk | 
|
Miejska hala targowa |  |
| 2. | Podwale 11 | 1782-1785, 1879 | eklektyzm |
|
Kamienica naprzeciw ul. Zaułek, przebudowana w 1879 r. |  |
| 3. | Podwale 12 | 1873 | eklektyzm | 
|
Kamienica wzniesiona według projektu Gustawa Weihe w 1873 r. na fundamentach wcześniejszych budynków. Wybudowano ją dla uruchomionej w tym miejscu w 1849 r. fabryki mydła J.G. Böhlkego. Czteroskrzydłowy obiekt o elementach neorenesansowych i neobarokowych, z wewnętrznym dziedzińcem. Obiekt, będący największym budynkiem mieszkalnym w obrębie Starego Miasta, znajduje się w gminnej ewidencji zabytków. W 2017 przeprowadzono remont dachu[6], a w 2021 przywrócono historyczną kolorystykę elewacji[7][8]. | |
| 4. | Podwale 13 | 3 ćw. XIX w.[9] | eklektyzm |
|
W podziemiach budynku znajdują się studnie, z których mieszkańcy czerpali dawniej wodę[10]. Wyremontowany w 2014 z odtworzeniem balkonów[11]. | |
| 5. | Podwale 15 | XVIII w., 1883 | eklektyzm |
|
Skrzydło mieszkalne w kamienicy zaprojektował Józef Święcicki. Na początku XIX w. w budynku przylegającym wówczas do Bramy Kujawskiej i muru miejskiego, znajdował się Miejski zarząd i komisariat policji[4]. | |
| 6. | Kręta 3 | II poł. XIX w.[9] |
|
Dawny budynek magazynowo-przemysłowy na rogu ul. Krętej i Podwale. Mieści m.in. klub muzyczny Eljazz. |  | |
| 7. | Grodzka 14 | 1875-1876[9] |
|
Kamienica na rogu ul. Podwale, w latach 1961-1989 mieścił się w niej Teatr Kameralny – druga scena teatru dramatycznego w Bydgoszczy. |  | |
| 4. | Magdzińskiego 18 | 1924 | modernizm, neorenesans |
|
Kamienica na rogu ul. Podwale i ul. Magdzińskiego. Budynek jednokondygnacyjny, modernistyczny, z attyką w stylu renesansowym. Powstał jako pawilon handlowo-usługowy. Po 1974 r. powiększono jego powierzchnię. Do lat 90. XX w. sklep Zakładów Rowerowych Romet, następnie restauracja. W 2018 przeprowadzono ocieplenie ścian i remont elewacji[12][13]. |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Elżbieta Dygaszewicz: Bydgoszcz przedlokacyjna i lokacyjna w świetle nadzorów i archeologicznych badań ratowniczych. [w.] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu. zeszyt 1. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. 1996
- ↑ a b c d e f Wojciech Siwiak, Anna Siwiak: Wschodnie „umocnienia" obronne Bydgoszczy w świetle badań archeologicznych ulicy Podwale. [w.] Kronika Bydgoska XXXIX 2007. Bydgoszcz 2008
- ↑ Robert Grochowski. Bramy, wały i fortyfikacje bastionowe dawnej Bydgoszczy. Kronika Bydgoska XXIII (2001). Bydgoszcz 2002
- ↑ a b c Antoni Czachorowski (red.): Atlas historyczny miast polskich. Tom II Kujawy. Zeszyt I Bydgoszcz. Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Toruń 1997
- ↑ Promuje uczelnię
- ↑ Eksponowana kamienica na Starym Mieście w rusztowaniach
- ↑ Centrum miasta pięknieje. Kolejne kamienice zyskują blask
- ↑ Zakończyła się rewitalizacja frontowych ścian kamienicy u zbiegu ulic Podwale i Magdzińskiego
- ↑ a b c Gminna Ewidencja Zabytków Miasta Bydgoszczy. [w:] Program Opieki nad Zabytkami miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016
- ↑ Katarzyna Idczak "Wiosna starych murów", Express Bydgoski 2 lipca 2012. [dostęp 2015-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (23 lutego 2015)].
- ↑ Te budynki wypiękniały w 2014 r. dzięki dotacji z ratusza
- ↑ Małgorzata Czajkowska: W narożnej kamienicy będzie restauracja. Wcześniej był Sphinx. 2018-08-08. [dostęp 2018-08-10].
- ↑ Dawniej tu był Sphinx. Efektowny remont kamienicy. 2018-10-12. [dostęp 2018-10-22].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Derenda (red.): Piękna stara Bydgoszcz. Tom I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-916178-0-7, 978-83-916178-0-9, 83-916178-5-8, 978-83-916178-5-4, 83-916178-1-5, 978-83-916178-1-6
- Janusz Umiński: Bydgoszcz. Przewodnik, Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy” Bydgoszcz 1996
