Theremin
Theremin (eterofon, termenvox) – instrument muzyczny z grupy elektrofonów elektronicznych skonstruowany przez rosyjskiego fizyka i wynalazcę Lwa Termena. Dźwięki emitowane przez theremin są ubogie harmonicznie i przypominają w swym brzmieniu wycie, jęk, kobiecy głos, gwizd, piłę, flet, skrzypce lub inne instrumenty[1][2].
Działanie
[edytuj | edytuj kod]Theremin działa na podobnej zasadzie co Audion Piano. Termen wykorzystał wyraźną niedoskonałość tego typu urządzenia, objawiającą się w zakłóceniach pracy, gdy w polu jej działania znajdowało się ciało ludzkie. Instrument jest dostrojony do wzorcowej częstotliwości, zmienianej przełącznikiem. Dodatkowe modulacje, powodujące zmiany w częstotliwości dźwięku, powodowane są ruchem rąk wokół jednej z anten; z pomocą drugiej z nich, w podobny sposób, reguluje się jego głośność[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W ZSRR zbudowano 600 egzemplarzy tego instrumentu. W 1928 Termen uzyskał amerykański patent na to urządzenie. W USA theremin był produkowany przez RCA, a jego tranzystorowa modyfikacja przez przedsiębiorstwo Roberta Mooga[4].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Theremin znalazł szerokie zastosowanie, w szczególności w ścieżkach dźwiękowych do filmów[2].
Po raz pierwszy użył go w 1945 Miklós Rózsa w psychologicznym dreszczowcu noir Urzeczona Alfreda Hitchcocka, w scenach nawrotów lęku u głównego bohatera, granego przez Gregory’ego Pecka; za tę muzykę przyznano mu Oscara[5]. W 1951 theremin wkroczył do filmów z gatunku science-fiction po tym, jak w obrazie Dzień, w którym zatrzymała się Ziemia (reż. Robert Wise) jego dźwięk towarzyszył „latającemu talerzowi”[3].
Specyficzna „magia” instrumentu spowodowała pewne zainteresowanie nim przez muzyków rockowych jeszcze w latach 60. i 70. Powszechnie acz niewłaściwie uważa się, że grupa The Beach Boys wykorzystała instrument przy nagrywaniu piosenki „Good Vibrations” (w rzeczywistości użyto imitującego dźwięk thereminu instrumentu „electro-theremin”)[6].
W 1967 na swoim debiutanckim albumie studyjnym Safe as Milk awangardowa grupa muzyczna Captain Beefheart and His Magic Band użyła thereminu w utworach „Electricity” i „Autumn's Child”[7].
Rockowa grupa Led Zeppelin użyła w przeboju „Whole Lotta Love” z 1969, a jej gitarzysta Jimmy Page regularnie wykorzystywał theremin podczas występów scenicznych (zarówno z udziałem zespołu, jak i solo czy w towarzystwie Roberta Planta)[8].
Jean Michel Jarre używał sterownika MIDI opartego na tej zasadzie w „Oxygene 10” i na wielu koncertach, między innymi na Przestrzeni Wolności w Stoczni Gdańskiej. Również obecnie podczas swoich koncertów Jarre korzysta z theremina[9].
W 1997 Jim Parker wykorzystał theremin jako instrument solowy głównego motywu muzycznego serialu Morderstwa w Midsomer i motyw ten, jeden z symboli serii, pozostaje niezmieniony przez cały czas produkcji serialu (w 2014 serial był nadal kręcony)[10].
W czerwcu 2011 Sting wykorzystał instrument w trakcie wykonania utworu „Moon over Bourbon Street” podczas koncertu w gdańsko-sopockiej Ergo Arenie[11].
Instrumenty zainspirowane thereminem
[edytuj | edytuj kod]Theremin dał początek całej rodzinie instrumentów, w których używano ruchów ciała ludzkiego jako zasady tworzenia i modulowania dźwięku. Do najbardziej znanych należały fale Martenota skonstruowane przez Maurice’a Martenota w 1928 oraz La Croix Sonore utworzony i używany przez awangardowego artystę Nikołaja Obuchowa w latach 1929–1934. Idea zastosowana została również w sterownikach MIDI (kontrola dłonią) i instrumentach wirtualnych (portamento).
Film biograficzny
[edytuj | edytuj kod]W 1994 powstał dokumentalny film biograficzno-muzyczny o życiu i twórczości Lwa Termena Theremin: An Electronic Odyssey, w którym wynalazca wystąpił jako on sam wraz z Lidiją Kawiną[12].
Thereminiści
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Theremin | Muzykoteka Szkolna [online], muzykotekaszkolna.pl [dostęp 2021-10-26].
- ↑ a b Creepy Music and Soviet Spycraft: The Amazing Life of Leon Theremin [online], Discover Magazine [dostęp 2021-10-26] (ang.).
- ↑ a b Theremin tajemniczy instrument, który doprowadza początkujących do "rozpaczy"/XIII Festiwal Nauki w Krakowie [online], Nauka w Polsce [dostęp 2021-10-26] (pol.).
- ↑ Alan S. Lenhoff, Classic keys : keyboard sounds that launched rock music, Denton, TX 2019, ISBN 1-57441-786-X, OCLC 1130902390 [dostęp 2021-10-26].
- ↑ Jack Sullivan: Hitchcock’s Music. Yale University Press, 2006, s. 110–111, 117. ISBN 978-0300136180. (ang.).
- ↑ Thom Holmes, Electronic and experimental music : Pioneers in technology and composition, wyd. 2nd ed, New York: Routledge, 2002, ISBN 0-415-93643-8, OCLC 49786143 [dostęp 2021-10-26].
- ↑ Peter Buckley, The rough guide to rock, wyd. 3rd ed., expanded and completely rev, London: Rough Guides, 2003, ISBN 1-84353-105-4, OCLC 59305933 [dostęp 2021-10-26].
- ↑ Karin Bijsterveld, José van Dijck, Sound souvenirs : audio technologies, memory and cultural practices, Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009, ISBN 978-90-485-1058-0, OCLC 475675423 [dostęp 2021-10-26].
- ↑ JEAN MICHEL JARRE - "Koncert W Stoczni/Live From Gdansk" [online], Onet Kultura, 16 stycznia 2006 [dostęp 2021-10-26] (pol.).
- ↑ Dmitri Zakharine, Nils Meise, Electrified voices : medial, socio-historical and cultural aspects of voice transfer, Göttingen 2013, ISBN 978-3-8471-0024-9, OCLC 843863869 [dostęp 2021-10-26].
- ↑ admin, THEREMIN - KWANTOWY INSTRUMENT WYKORZYSTUJĄCY WYŁĄCZNIE ENERGIĘ RĄK [online], Odkrywamy Zakryte, 8 lutego 2021 [dostęp 2021-10-26] (pol.).
- ↑ Theremin: An Electronic Odyssey
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Theremin World
- Jake Rothman, Prosty Theremin, „Elektronika Praktyczna; Projekty zagraniczne (źródło: ''Everyday with Practical Electronics'')”, 5, 1996, s. 9–13.
- theremin – opis zasady działania w TheFreeDictionary (redirected from Termenvox)
- www.youtube: Lew Termen gra na instrumencie własnej konstrukcji