Tadeusz Baird

Tadeusz Baird

Imię i nazwisko	Tadeusz Aleksander Baird
Data i miejsce urodzenia	26 lipca 1928 Grodzisk Mazowiecki
Data i miejsce śmierci	2 września 1981 Warszawa
Gatunki	muzyka poważna
Zawód	kompozytor, pedagog
Wydawnictwo	Acte Préalable
Odznaczenia
Strona internetowa

Płyta pamiątkowa na domu Tadeusza Bairda przy ul. Lipskiej w Warszawie

Grób Tadeusza Bairda na cmentarzu Powązkowskim

Tadeusz Aleksander Baird (ur. 26 lipca 1928 w Grodzisku Mazowieckim, zm. 2 września 1981 w Warszawie) – polski kompozytor muzyki współczesnej oraz pedagog.

Życiorys

Jego ojcem był Edward Baird. W czasie okupacji uczył się pod kierunkiem Bolesława Woytowicza i Kazimierza Sikorskiego. Po wojnie – w latach 1947–1951 – kontynuował studia u Piotra Rytla i Piotra Perkowskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie. Ponadto studiował grę na fortepianie u Tadeusza Wituskiego i przez trzy lata muzykologię na Uniwersytecie Warszawskim.

Jako kompozytor zadebiutował wkrótce po wojnie. Wraz z Kazimierzem Serockim i Janem Krenzem stworzył tzw. „Grupę 49”, która postawiła sobie za cel komponowanie muzyki przeciwstawiającej się obowiązującej ówcześnie w krajach Bloku Wschodniego estetyce socrealistycznej. W połowie lat 50. XX w. stał się jednym z twórców przełomu w polskiej muzyce. Unowocześnił technikę kompozytorską: m.in. jako jeden z pierwszych stosował dodekafonię. Jako działacz Związku Kompozytorów Polskich był jednym z pomysłodawców i organizatorów festiwalu Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, który po raz pierwszy odbył się 1956.

Od 1974 wykładał kompozycję w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (obecnie Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina). W 1977 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego i objął katedrę kompozycji. Od 1976 był przewodniczącym polskiej sekcji International Society for Contemporary Music (ISMC/SIMC), a od 1979 – członkiem Akademie der Künste w Berlinie. W 1981 został członkiem honorowym Związku Kompozytorów Polskich.

Zmarł nagle 2 września 1981 w Warszawie w wyniku tętniaka mózgu i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Powązkowskim (kwatera 1-2-27).

Kompozytor

Baird – kompozytor współczesny – zachował duży szacunek do tradycji muzycznej, czego przejawem były nawiązania do muzyki minionych epok, spośród których Baird upodobał sobie przede wszystkim romantyzm, barok i renesans. Kompozytor stosował archaizację brzmienia, wykorzystywał dawne zwroty melodyczne, ale „oddziaływał również w sferach mniej uchwytnych – emocji, wrażeń, ekspresji”. Jednocześnie wykorzystywał nowoczesne formy kompozytorskie, umiejętnie łącząc je z elementami tradycji. Muzyka Bairda „jest przeniknięta silnym pierwiastkiem lirycznym, który przejawia się najwyraźniej w rozwiniętej melodyce jego utworów”. Zyskał miano „ostatniego polskiego romantyka” oraz kontynuatora ekspresjonizmu. Sam wielokrotnie podkreślał, że jego utwory są „muzycznymi wyznaniami”, rodzajem „dziennika pisanego nutami” (np. Jutro, Erotyki i Ekspresje).

Obok dzieł koncertowych komponował również muzykę do filmów i przedstawień Teatru Telewizji.

Był jednym z inicjatorów i twórców odbywającego się od 1956 Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnych „Warszawska Jesień”.

Postać Bairda i jego muzyka znalazła oddźwięk w twórczości filmowej. Filmy dokumentalne o kompozytorze nakręcili L. Perski (1971) i E. E Nielsen (1972). W 1973 powstała filmowa wersja opery Jutro (reż. B. Hussakowski), która zdobyła Grand Prix na międzynarodowym festiwalu telewizyjnym w Pradze. W 1978 Krzysztof Zanussi zrealizował dla telewizji w Kolonii film 3 portrety kompozytorów polskich (Lutosławski, Penderecki, Baird). W 1989 w Paryżu płyta Olimpii z utworami Bairda otrzymała Diapason d’Or.

Od 1990 imię Tadeusza Bairda nosi organizowany przez ZKP Konkurs Młodych Kompozytorów im. Tadeusza Bairda. Pierwszą nagrodę – im. Тadeusza Bairda – ufundowała żona kompozytora Alina Sawicka-Baird.

Kompozycje Bairda zajmują poczesne miejsce w repertuarze koncertowym i są przedmiotem badań muzykologów; jego twórczości poświęcone były sympozja i konferencje naukowe w Poznaniu (1982) i Warszawie (1982).

Wybrane utwory koncertowe

• 1949 Koncert na fortepian i orkiestrę
• 1950 Symfonia nr 1
• 1952 Colas Breugnon (suita w dawnym stylu na orkiestrę smyczkową z fletem)

Symfonia nr 2 (Sinfonia quasi una fantasia)

• 1953 Suita liryczna (4 pieśni na sopran z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej do słów Juliana Tuwima)
• 1954 Ballada o żołnierskim kubku (na baryton, głos recytujący, chór mieszany i orkiestrę do słów Stanisława Strumph-Wojtkiewicza)
• 1956 Cztery sonety miłosne do słów Williama Szekspira (na baryton, orkiestrę smyczkową i klawesyn) (wersja I)

Cassazione per orchestra

• 1957 Kwartet smyczkowy
• 1958 Cztery eseje na orkiestrę
• 1958–1959 Ekspresje na skrzypce i orkiestrę
• 1959 Egzorta (do tekstów starohebrajskich na recytatora, chór mieszany i orkiestrę)
• 1961–1962 Wariacje bez tematu na orkiestrę symfoniczną
• 1964 Cztery dialogi na obój i orkiestrę kameralną
• 1966 Jutro – dramat muzyczny w jednym akcie do libretta Jerzego Sity według Tomorrow Josepha Conrada
• 1968 Sinfonia breve
• 1969 Cztery sonety miłosne na baryton, smyczki i klawesyn do słów Williama Szekspira (wersja II)

III symfonia

• 1970 Goethe-Briefe (kantata do fragmentów listów Goethego i Charlotty von Stein na baryton, chór mieszany i orkiestrę)
• 1971 Play na kwartet smyczkowy
• 1972 Psychodrama na orkiestrę
• 1973 Koncert na obój i orkiestrę

Elegeia na orkiestrę

• 1975 Concerto lugubre na altówkę i orkiestrę
• 1977 Sceny na wiolonczelę, harfę i orkiestrę
• 1978 Wariacje w formie ronda na kwartet smyczkowy
• 1980 Canzona na orkiestrę
• 1981 Głosy z oddali – trzy pieśni do słów Jarosława Iwaszkiewicza

Muzyka filmowa i teatralna

Film

• 1957 Pętla
• 1959 Lotna

Kamienne niebo

• 1960 Rok pierwszy
• 1961 Samson

Ogniomistrz Kaleń

Ludzie z pociągu

Kwiecień

• 1962 Zerwany most

Spóźnieni przechodnie

Między brzegami

• 1963 Pasażerka

Naganiacz

Ich dzień powszedni (wspólnie z Andrzejem Trzaskowskim)

• 1964 Nieznany

Drewniany różaniec

Agnieszka 46

• 1965 Wizyta u królów (film TV)

Śmierć w środkowym pokoju (film TV)

Miejsce dla jednego

Człowiek z kwiatem w ustach (film TV)

Dzień ostatni – Dzień pierwszy (cykl filmowy – nowele: Na melinę, Nazajutrz po wojnie, Wózek, Buty, Córeczka, Nad Odrą, Bigos, Instrumentum mortis)

• 1967 Zbrodnia lorda Artura Savile’a (film TV)

Przeraźliwe łoże (film TV)

Kiedy miłość była zbrodnią

• 1969–1970 Gniewko, syn rybaka (serial TV)
• 1973 Jutro (film TV)

Teatr TV

• 1958 Dama kameliowa
• 1961 Pan Pickwick w tarapatach
• 1962 Polały się łzy
• 1963 Miłość don Perlimplina do Belisy w jego ogrodzie
• 1964 Wiele hałasu o nic
• 1965 Stanisław i Bogumił
• 1966 Warszawianka (S. Wyspiańskiego)

Warszawianka (J. Andrzejewskiego)

Powrót do Lizbony

Miarka za miarkę

Fizycy

• 1968 Yerma

Mądremu biada

• 1969 Niespodzianka

Horsztyński

• 1974 Pejzaże prowicjonalne

Kroniki królewskie

Ordery i odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I klasy (pośmiertnie, 1981)
• Order Sztandaru Pracy II klasy (1974)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1964)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (15 lipca 1954)
• Złoty Krzyż Zasługi (22 lipca 1952)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1979)
• Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1967)

Nagrody

• 1951 Nagroda Państwowa III stopnia za I Symfonię
• 1959 I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Cztery eseje na orkiestrę
• 1962 Nagroda Ministra Kultury i Sztuki
• 1963 I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Wariacje bez tematu na orkiestrę symfoniczną
• Nagroda Muzyczna Miasta Kolonii

• 1964 Nagroda Państwowa II stopnia
• 1966 I miejsce na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Cztery dialogi na obój i orkiestrę kameralną
• Nagroda Związku Kompozytorów Polskich

• 1968 Nagroda im. Siergieja Kusewickiego
• 1970 Nagroda Państwowa
• 1971 Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku

Prix Arthur Honegger

Honorowe obywatelstwo Drezna

• 1975 Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia
• 1978 Medal im. Jeana Sibeliusa

Nagroda Prezesa Rady Ministrów I stopnia

Upamiętnienie

Mural Tadeusza Bairda w Grodzisku Mazowieckim

Jego imię noszą:

• Filharmonia Zielonogórska
• Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Grodzisku Mazowieckim
• Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Iławie
• Ulica i osiedle w Grodzisku Mazowieckim
• Konkurs Młodych Kompozytorów im. Tadeusza Bairda

Bibliografia

• Bohdan Pociej: Baird. W: Elżbieta Dziębowska: Encyklopedia muzyczna PWM. T. 1: ab część biograficzna. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1979, s. 163–168. ISBN 83-224-0113-2. OCLC 468356768. (pol.).
• Krystyna Tarnawska-Kaczorowska, Świat liryki wokalno-instrumentalnej Tadeusza Bairda, Kraków 1982.
• Krystyna Tarnawska-Kaczorowska, Tadeusz Baird. Glosy do biografii, Kraków 1997.
• Klaudia Podobińska: Tadeusz Baird. W: Elżbieta Dziębowska: Encyklopedia muzyczna PWM. T. ab suplement. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1998, s. 28. ISBN 978-83-224-0492-8. OCLC 470131186. (pol.).
• Tadeusz Baird, Izabela Grzenkowicz. Rozmowy, szkice, refleksje, Kraków 1998.
• Barbara Literska: Tadeusz Baird. Kompozytor, dzieło, recepcja. Zielona Góra: 2012. ISBN 978-83-7842-041-5. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Tadeusz Baird w bazie filmpolski.pl
• POLMIC – Tadeusz Baird
• PWM – Tadeusz Baird
• Tadeusz Baird na zdjęciach w bibliotece Polona
• culture.pl – Tadeusz Baird