Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna
| Numer IPA | 128 | |||
|---|---|---|---|---|
| f | ||||
| Jednostka znakowa |
f | |||
| Unikod |
U+0066 | |||
| UTF-8 (hex) |
66 | |||
| Inne systemy | ||||
| X-SAMPA | f | |||
| Kirshenbaum | f | |||
| IPA Braille↗ | ⠋ | |||
| Przykład | ||||
| informacje • pomoc | ||||
| ||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | ||||
Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana symbolem: [f]. Głoska ta była obca językowi prasłowiańskiemu, a w języku polskim znalazła się dzięki zapożyczeniom z języków germańskich i łaciny. W najstarszych zapożyczeniach zastępowana przez [p] lub [b], np. niem. Farbe → pol. barwa[1].
Artykulacja
[edytuj | edytuj kod]Opis
[edytuj | edytuj kod]W czasie artykulacji podstawowego wariantu [f]:
- modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji płucnej i egresji;
- tylna część podniebienia miękkiego na skutek działania mięśni zamyka dostęp do jamy nosowej, prąd powietrza uchodzi przez jamę ustną,
- prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub też co najmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka,
- dolna warga kontaktuje się z górnymi siekaczami, tworząc małą szczelinę. Szczelina ta jest na tyle wąska, że masy powietrza wydychanego z płuc tworzą charakterystyczny szum;
- wiązadła głosowe nie drgają, spółgłoska ta jest bezdźwięczna[1].
Warianty
[edytuj | edytuj kod]Spółgłoska ta może podlegać drobnym zmianom na skutek zmian w artykulacji, np.:
- wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego powoduje artykulację spółgłoski zmiękczonej (spalatalizowanej): [fʲ]
- wzniesienie tylnej części grzbietu języka w kierunku podniebienia tylnego powoduje artykulację spółgłoski welaryzowanej: [fˠ]
- zaokrąglenie warg powoduje artykulację spółgłoski labializowanej[fʷ][1]
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Przykłady w wybranych językach:
| Język | Słowo | IPA | Znaczenie | Uwagi | |
|---|---|---|---|---|---|
| arabski | Modern Standard Arabic[2] | ظرف | [ðˤɑrf] | 'powłoka' | |
| kataloński[3] | fase | [ˈfazə] | 'faza' | ||
| angielski | Wszystkie dialekty | fill | [fɪɫ] | 'wypełnić' | Zobacz: Fonologia i fonetyka języka angielskiego. |
| Cockney[4] | think | [fɪŋk] | 'myśleć' | Inny sposób wymowy głoski θ[5][6]. | |
| Różne gwary miejskie w Wielkiej Brytanii[7] | |||||
| Odmiana stosowana w Nowej Zelandii[8][9] | |||||
| Odmiana stosowana w Południowej Afryce[10] | Szczególnie na końcu wyrazu. | ||||
| francuski[11] | fabuleuse | [fäbyˈløːz̪] | 'świetny' | Zobacz też: Wymowa i transkrypcja języka francuskiego. | |
| ormiański | Dialekt wschodni[12] | ֆուտբոլ | [fut̪bol] | 'piłka nożna' | |
| polski[1][13] | futro | [ˈfut̪rɔ] | - | Zobacz też: Fonetyka języka polskiego. | |
| portugalski[14] | fogo | [ˈfoɡʊ] | 'ogień' | ||
| rumuński[15] | foc | [fo̞k] | 'ogień' | ||
| rosyjski[16] | орфография | [ɐrfɐˈɡrafʲɪjə] | 'ortografia' | ||
| hiszpański[17] | fantasma | [fã̠n̪ˈt̪a̠zma̠] | 'duch' | ||
| ukraiński[18] | Фастів | [ˈfɑsʲtʲiw] | 'Fastów' (miasto) | ||
| wietnamski[19] | pháo | [faːw˧ˀ˥] | 'petarda' | ||
| zapotecki[20] | cafe | [kafɘ] | 'kawa' | Głównie w zapożyczeniach z języka hiszpańskiego. | |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Magdalena Derwojedowa: Zamiast korepetycji Język polski Kompendium. Świat książki, 2005. ISBN 83-7391-251-7.
- ↑ Robin Thelwall. Illustrations of the IPA: Arabic. „Journal of the International Phonetic Association”. 20 (2), s. 37–41, 1990. DOI: 10.1017/S0025100300004266. (ang.).
- ↑ Joan F. Carbonell, Joaquim Llisterri. Catalan. „Journal of the International Phonetic Association”. 22 (1–2), s. 53–56, 1992. DOI: 10.1017/S0025100300004618. (ang.).
- ↑ John C. Wells, Accents of English, t. 2: The British Isles, Cambridge University Press, 1982 (ang.).
- ↑ Lynn Clark, Graeme Trousdale, Advances in Cognitive Linguistics, Walter de Gruyter, 2010 (ang.).
- ↑ Ulrike Altendorf, Dominic Watt, A handbook of varieties of English, t. 1: Phonology, Mouton de Gruyter, 2004, s. 181–196 (ang.).
- ↑ David Britain. Innovation diffusion: "Estuary English" and local dialect differentiation: The survival of Fenland Englishes. „Linguistics”. 43 (5), s. 995-1022, 2005. (ang.).
- ↑ Elizabeth Wood. TH-fronting: The substitution of f/v for θ/ð in New Zealand English. „New Zealand English Journal”. 17, s. 50-56, 2003. (ang.).
- ↑ Elizabeth Gordon, Margaret Maclagan, Varieties of English, t. 3: The Pacific and Australasia, Walter de Gruyter, 2008, s. 64-76 (ang.).
- ↑ Sean Bowerman, A handbook of varieties of English, t. 1: Phonology, Mouton de Gruyter, 2004, s. 931–942 (ang.).
- ↑ Cecile Fougeron, Caroline L Smith. Illustrations of the IPA:French. „Journal of the International Phonetic Association”. 23 (2), s. 73–76, 1993. DOI: 10.1017/S0025100300004874. (ang.).
- ↑ Jasmine Dum-Tragut, Armenian: Modern Eastern Armenian, John Benjamins Publishing Company, 2009 (ang.).
- ↑ Wiktor Jassem. Polish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (1), s. 103–107, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001191. (ang.).
- ↑ Madalena Cruz-Ferreira. European Portuguese. „Journal of the International Phonetic Association”. 25 (2), s. 90–94, 1995. DOI: 10.1017/S0025100300005223. (ang.).
- ↑ dexonline.ro (rum.) [dostęp: 22.08.2018]
- ↑ Jaye Padgett. Contrast and Post-Velar Fronting in Russian. „Natural Language & Linguistic Theory”. 21 (1), s. 39–87, 2003. DOI: 10.1023/A:1021879906505. (ang.).
- ↑ Eugenio Martínez-Celdrán, Ana Ma. Fernández-Planas, Josefina Carrera-Sabaté. Castilian Spanish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (2), s. 255–259, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001373. (ang.).
- ↑ Andrii Danyenko, Serhii Vakulenko, Ukrainian, Lincom Europa, 1995 (ang.).
- ↑ Laurence Thompson. Saigon phonemics. „Language”. 35 (3), s. 454–476, 1959. DOI: 10.2307/411232. (ang.).
- ↑ Elizabeth Merrill. Tilquiapan Zapotec. „Journal of the International Phonetic Association”. 38 (1), s. 107–114, 2008. DOI: 10.1017/S0025100308003344. (ang.).