Prace i dni

Prace i dni (gr. Ἔργα καὶ Ἡμέραι, Érga káj heméraj) – epos dydaktyczny zawierający zbiór rad o charakterze agrotechnicznym i filozoficznym napisany przez greckiego epika Hezjoda.

Gatunek

Prace i dni należą do tzw. pisarstwa „pouczeń”. Jest to pierwszy tego gatunku utwór grecki, pojawiał się on za to wcześniej w literaturze Bliskiego Wschodu i Egiptu. Autorzy takich dzieł zwracali się zwykle do bliskich sobie, najczęściej młodszych osób, udzielając im serii negatywnych i pozytywnych rad dotyczących prowadzenia życia i uprawiania zawodu. Rady te – przyjmujące formę zwięzłych sentencji – dotyczyły nie tylko pracy, miały one na celu formowanie człowieka na podstawie starych doświadczeń i dawnej tradycji (działały tu starszeństwo oraz związane z nim mądrość i wiedza).

Geneza

Impulsem do powstania utworu był niesprawiedliwie rozwiązany przez arystokratycznych sędziów („darów zjadaczy”) spór poety z jego bratem Persesem o podział ziemi.

Tytuł

Tytuł utworu odnosi się jedynie do drugiej jego części, pierwsza bliższa jest Narodzinom bogów Hezjoda. Elementem jednoczącym te fragmenty jest wspólny adresat – brat autora Perses.

Streszczenie

Inwokacja do Muz, pochwała Dzeusa.
Wspomnienie o dwoistości Waśni – jedna z nich jest zła, podsyca walki, druga skłania do pracy poprzez pojawienie się uczucia zazdrości.
Zwrot do Persesa, uczynienie go odbiorcą rad i wypomnienie tego, jak przekupił sędziów.
Przywołanie opowieści o Prometeju, Epimeteju i Pandorze.
Opowieść o wiekach (pokoleniach):
- złoty – brak kłopotów i trosk, ucztowanie, urodzajna ziemia,
- srebrny – długie dzieciństwo, krótki wiek dojrzały, niepokorność wobec bogów i nieskładanie ofiar,
- brązowy – wojny, ludzie byli silni i ogromni, w końcu pozabijali się nawzajem,
- ród mężów herosów – półbogowie, ród Edypa, wojna trojańska,
- żelazny – najgorszy, w nim żyje autor; wysiłek, troska, udręka, brak czci dla rodziców, wojny, łamanie przysiąg, zaniknięcie wstydu, brak sumienia.
Bajka o sokole skierowana do władców:

Bajkę teraz opowiem władcom, niech ją przemyślą,

jak to sokół przemawiał do barwnopiórego słowika,

niosąc wysoko go w chmurach, mocno ścisnąwszy szponami.

Ten zaś jęczał żałośnie przebity krzywymi szponami,

sokół zaś taką do niego wygłosił hardą przemowę:

„Nieszczęśniku, cóż jęczysz? Silniejszy od ciebie cię trzyma.

Pójdziesz, gdzie cię powiodę, i chociaż jesteś śpiewakiem,

zrobię z ciebie posiłek, gdy zechcę, albo i puszczę.

Bezrozumny, kto pragnie się przeciwstawiać silniejszym –

nie odniesie zwycięstwa, do hańby cierpienia dołączy”.

Zestaw rad dla Persesa^[1].

Rok gospodarki^[2]

Miesiące	Niebo	Pogoda	Przyroda	Prace na lądzie i morzu
maj	wschód Plejad (ok. 10 V)	słońce ostro grzeje	ślimaki wpełzają na drzewa, rosną liście figowca	rozpoczęcie żniw, rozpoczęcie żeglugi wiosennej, dość niebezpiecznej
czerwiec/lipiec	wschód Syriusza (ok. 10 VI), wschód Oriona (początek lipca)	ożywczo powiewa Zefir	zakwita oset, pojawiają się piewiki na kwiatach	czas odpoczynku, obfitego posiłku, picia wina, młócka, gromadzenie i obliczanie zapasów, najmowanie służby, zwózka siana
sierpień/wrzesień	50 dni po przesileniu letnim, Syriusz świeci na dziennym niebie i przez większą część nocy, górowania Oriona przed wschodem słońca; Arktur pojawia się po zachodzie słońca	świeża bryza	las nie atakowany przez robactwo, opadają liście	najlepsza pora dla żeglugi, wyrąb drzew, sporządzenie narzędzi i maszyn rolniczych, winobranie, suszenie gron, nastawianie wina na fermentację
październik/listopad	przed wschodem słońca zachodzą Plejady, Hyady i Orion	nadchodzi zima, pora deszczów, zrywają się wiatry	odlot żurawi	orka i siew, wyciąganie statków na ląd, usunięcie zatyczek dla swobodnego odpływu deszczówki, zabezpieczenie takielunku i osprzętu
grudzień	przesilenie zimowe			późny siew (zwiastuje marny - „niski” plon)
Lenajon (styczeń/luty)	długie noce, okres ten kończy równonoc wiosenna	silne podmuchy Boreasza, mrozy, ranki są mgliste, wieczory deszczowe i wietrzne
marzec	wschód Arktura o zmroku		pojawiają się jaskółki	przycinanie winorośli
kwiecień	Plejady niewidoczne			pod koniec okresu ostrzenie sierpów

Dni pomyślne i niepomyślne^[3]

Lp.	Rodzaj dnia	Charakterystyka		Prace
1	pomyślny	święty
2
3
4	pomyślny	święty	+ + + +	należy unikać zmartwień – dzień składania ofiar wprowadzenie do domu małżonki rozpoczęcie budowy okrętu otwieranie beczek
5	niepomyślny	nieszczęśliwy (Erynie towarzyszyły Przysiędze)
6	pomyślny niepomyślny		+ + + + -	kastrowanie kóz i owiec ogradzanie koszarów pasterskich narodziny chłopca szyderstwa, kłamstwa, pochlebstwa narodziny dziewczynki
7	pomyślny	święty (urodziny Apollona)
8	pomyślny	roboczy, najlepszy	+	kastrowanie bydła i świń
9	pomyślny	roboczy, święty, najlepszy	+ + +	uwalnia od trosk uprawa roli narodziny potomstwa obu płci
10	pomyślny		+	narodziny chłopca
11	pomyślny	roboczy, wyśmienity	+ + +	strzyża owiec żniwa kastrowanie mułów
12	pomyślny	roboczy, wyśmienity, lepszy od jedenastego	+ + + +	strzyża owiec żniwa praca na krosnach (pająk snuje nić) trzebienie mułów
13	pomyślny niepomyślny		+ -	sadzenie rozpoczęcie siewu
14	pomyślny	najświętszy	+ +	narodzenie dziewczynki oswajanie zwierząt domowych
15	niepomyślny	nieszczęśliwy (Erynie towarzyszyły Przysiędze)
16	pomyślny niepomyślny		+ + -	narodziny chłopca sadzenie narodziny dziewczynki, zamążpójście
17	pomyślny		+ +	młócka wyrąb drewna
18
19	pomyślny	wieczorem korzystny
20	pomyślny	o świcie najlepszy, wieczorem gorszy	+	narodziny człowieka mądrego
21
22
23
24	pomyślny	najlepszy po dwudziestym (o świcie, wieczorem gorszy)	+	należy unikać zmartwień – dzień składania ofiar
25	niepomyślny	nieszczęśliwy (Erynie towarzyszyły Przysiędze)
26
27
28
29	pomyślny	świetny, choć niewielu ludzi o tym wie	+ + +	otwieranie beczek zakładanie jarzma spuszczanie statku na morze
30	pomyślny		+ +	ocena pracy rozdział żywności

Przypisy

↑ Niektóre z nich:
– skarbem najlepszym dla ludzi jest powściągliwy język,
– nie bądź zbytnio gościnny, ale i niegościnny,
– bogactw grabić nie trzeba, lepiej je dostać od bogów,
– niech ci kręcąca tyłkiem umysłu też nie zamąci (…) kto kobiecie zaufał, zaufał niezłym złodziejom,
– nie szczyj nigdy stojąc i obrócony ku słońcu.
↑ Tabela została sporządzona przez Jerzego Łanowskiego na podstawie tekstu utworu.
↑ Jw.

Bibliografia

Jerzy Łanowski (oprac.): Narodziny bogów (Theogonia) ; Prace i dni ; Tarcza. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999.

[1] Niektóre z nich:
– skarbem najlepszym dla ludzi jest powściągliwy język,
– nie bądź zbytnio gościnny, ale i niegościnny,
– bogactw grabić nie trzeba, lepiej je dostać od bogów,
– niech ci kręcąca tyłkiem umysłu też nie zamąci (…) kto kobiecie zaufał, zaufał niezłym złodziejom,
– nie szczyj nigdy stojąc i obrócony ku słońcu.

[2] Tabela została sporządzona przez Jerzego Łanowskiego na podstawie tekstu utworu.

[3] Jw.

[1]

[2]

[3]