Piwo grodziskie
Piwo grodziskie (pot. Grodzisz, niem. Graetzer Bier) – styl piwa pszenicznego pochodzący z Wielkopolski.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Piwo grodziskie produkowane było w Wielkopolsce prawdopodobnie od czasów średniowiecza. Od XVI wieku głównym ośrodkiem jego produkcji stał się Grodzisk Wielkopolski (stąd nazwa), gdzie jako marka występowało ono pod nazwami Grätzer, Grodzisz i Grodziskie. W latach 1929–1993 piwo było objęte ochroną prawną jako wyrób regionalny. Jego wytwarzanie na mocy rozporządzenia Rady Ministrów zostało ograniczone tylko do terenu miasta Grodzisk Wielkopolski[1].
Był to jedyny znany w czasach najnowszych czysto polski styl piwa górnej fermentacji, którego receptura i oryginalny sposób produkcji przetrwał w niemal niezmienionej formie do XX wieku[2]. Piwo to w okresie zaborów i po I wojnie światowej cieszyło się dużym uznaniem w Niemczech. Było też głównie tam eksportowane. W latach siedemdziesiątych XIX wieku rocznie wytwarzano 24 000 hl piwa[3]. W dwudziestoleciu międzywojennym dużą rolę w jego promocji odegrał browarnik i piwowar austriackiego pochodzenia Antoni Thum, który zmonopolizował rynek tego stylu piwa.
Od 1922 roku wytwarzaniem piwa grodziskiego zajmowały się tylko Zjednoczone Browary Grodziskie. Również w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zachowano monopol na jego produkcję i wytwarzano je tylko w zakładach w Grodzisku Wielkopolskim. Produkcja była prowadzona do 1993 roku. Została zakończona, gdy miejscowy browar został zlikwidowany przez Lech Browary Wielkopolski. Jako przyczynę rezygnacji z produkcji Grodzisza podawano jej nieopłacalność[4].
Reaktywacja browaru w Grodzisku
[edytuj | edytuj kod]W 2012 roku warzelnię piwa w Grodzisku przy ul. Poznańskiej kupił Browar Fortuna[5]. W maju 2015 roku piwo warzone w Grodzisku Wielkopolskim pojawiło się na rynku pod nazwą „Piwo z Grodziska”[6].
Pozostałe inicjatywy
[edytuj | edytuj kod]W 2003 roku z inspiracji wielkopolskiego przedsiębiorcy Zbigniewa Drzymały, zostało wytworzone na niewielką skalę okolicznościowe Piwo Groclin Grodziskie. Nie był to jednak oryginalny Grodzisz, lecz piwo typowo belgijskie górnej fermentacji, wyprodukowane w Browarze Palm w Steenhuffel i następnie rozlane do butelek w Browarze Belgia w Kielcach. W 2010 roku w browarze restauracyjnym Grodzka 15 w Lublinie na zlecenie pasjonatów piwowarstwa domowego Ziemowita Fałata i Grzegorza Zwierzyny uwarzone zostało okolicznościowe piwo à la Grodziskie[7]. Piwo to swoją premierę miało na Festiwalu Birofilia 2010 w Żywcu, a od 2011 roku jest ono produkowane komercyjnie w Browarze na Jurze przez browar kontraktowy Pinta[7][8]. Piwo à la Grodziskie z Lublina i z Zawiercia powstało na bazie receptury zestawu do samodzielnego warzenia piwa przygotowanego przez firmę Browamator[9]. W odróżnieniu od prawdziwego Grodzisza do jego produkcji wykorzystano nie słód wędzony pszeniczny, a słód pszeniczny jasny i słód wędzony jęczmienny.
W 2010 roku podobne produkty zostały wyprodukowane okolicznościowo w Czechach przez Pivovar Kocour z Varnsdorfu (Grodziczki) i Pivovarský Dům w Pradze (Grodziskie). Piwo uwarzone w stolicy Czech został poddane fermentacji na oryginalnych drożdżach do piwa grodziskiego namnożonych w Instytucie Technologii Fermentacji Politechniki Łódzkiej.
Od 2009 roku eksperymenty z produkcją piwa grodziskiego podejmowane są przez małe browary w krajach Skandynawii, a poza Europą w Stanach Zjednoczonych Ameryki i Kanadzie. Kilka amerykańskich browarów restauracyjnych i rzemieślniczych podjęło się wytwarzania niewielkich partii tego stylu piwa m.in. Iron Hill Brewery & Restaurant w Newark (Grodziski)[10] Blind Bat Brewery w Centerport (Vlad the Inhaler)[11] i House Ales w Toronto (X Kliber Gratzer Ale).
W styczniu 2014 roku premierę miało piwo Smoked Cracow uwarzone przez modlnicką Pracownię Piwa.
W 2019 roku browar Lieviteria w Castellano Grande niedaleko Bari we Włoszech uwarzył własną odmianę piwa grodziskiego o nazwie Wolowitz.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Piwo pszeniczne, dymione, jasne, lekkie, górnej fermentacji, refermentowane, o wysokim nasyceniu dwutlenkiem węgla, klarowne z osadem drożdżowym na dnie butelki. Piwo cechowało się lekką goryczką chmielową i charakterystycznym aromatem wędzonego słodu. Zawierało od 2,5% do 5% alkoholu.
Piwo grodziskie wytwarzane było w bardzo pracochłonnym procesie technologicznym. Do jego warzenia używano prawie wyłącznie słodu pszenicznego podwędzonego w dymie dębowym (rzadziej bukowym). Jako przyprawę stosowano chmiel z lokalnych plantacji wielkopolskich.
Poddawane ono było krótkiej fermentacji w beczkach w temperaturze od 15 do 20 stopni Celsjusza, po czym klarowano je karukiem. Następnie rozlewano je do butelek ze specjalnym szczepem drożdży charakterystycznym tylko dla tego stylu i przez miesiąc przechowywano w leżakowni, gdzie na półkach refermentowało i dojrzewało. Wskutek tego procesu w butelkach z piwem powstawał efekt naturalnego, intensywnego musowania napoju w chwili otwarcia butelki.
W XX wieku recepturę poddano nieznacznym zmianom. Pierwotnie używano wyłącznie słodu pszenicznego, z czasem zwłaszcza w ostatnich dziesięcioleciach jego produkcji w zasypie zaczęto również stosować jęczmienny słód pilzneński. Do piwa grodziskiego o ekstrakcie 14% e.w. w ostatnich latach produkcji dodawano również składnik niesłodowany – cukier.
Odmiany piwa grodziskiego
[edytuj | edytuj kod]W 1990 browar w Grodzisku Wielkopolskim produkował trzy odmiany piwa grodziskiego:
- Grodziskie – 7,7% e.w.
- Grodzisz – 12% e.w.
- Bernardyńskie – 14% e.w.
Grodziski Konkurs Piw Domowych
[edytuj | edytuj kod]Od 2006 r. w ramach Międzynarodowej Giełdy Birofiliów w Grodzisku Wielkopolskim organizowany jest Konkurs Piwowarów Domowych Prawie jak Grodzisz. Podczas tej corocznej imprezy piwowarzy z Polski i zagranicy konkurują ze sobą w próbie jak najwierniejszego odtworzenia piwa grodziskiego[12].
Od czasu wskrzeszenia browaru w Grodzisku Wielkopolskim konkurs organizowany jest przez sam browar w kategoriach[13]:
- klasyczne grodziskie
- wariacja na temat Grodzisza.
Zwycięzca drugiej kategorii warzy piwo wg swojego przepisu na warzelni browaru[14].
W literaturze
[edytuj | edytuj kod]
W 1825 r. anonimowy autor ułożył Odę do Piwa Grodziskiego[15]. O piwie pisał też poeta Jan Sztaudynger[16].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dz.U. z 1929 r. nr 72, poz. 548
- ↑ Old German Beer Styles. [w:] European Beer Guide [on-line]. europeanbeerguide.net. [dostęp 2016-02-20]. (ang.).
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II.
- ↑ Polish Breweries. [w:] European Beer Guide [on-line]. europeanbeerguide.net. [dostęp 2011-01-13]. (ang.).
- ↑ Właściciel Browaru Fortuna kupił warzelnię w Grodzisku. gloswielkopolski.pl. [dostęp 2015-04-04].
- ↑ Wraca kultowe piwo! „Grodziskie”. poznan.gazeta.pl. [dostęp 2015-05-08].
- ↑ a b PINTA - pasjonaci piwa w akcji !. browamator.pl. [dostęp 2011-05-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-14)]. (pol.).
- ↑ Browar Pinta. browarpinta.pl. [dostęp 2011-05-07]. (pol.).
- ↑ Zob. A’la Grodziskie 8 °Blg. browamator.pl. 2010-06-26.
- ↑ Iron Hill Brewery. ironhillbrewery.com. [dostęp 2011-09-14]. (ang.).
- ↑ Blind Bat Brewery. blindbatbrewery.com. [dostęp 2011-09-14]. (ang.).
- ↑ Międzynarodowa Giełda Birofiliów Grodzisk Wielkopolski. grodziskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-16)].. grodziskie.pl. 2010-06-26.
- ↑ Grodziski Konkurs Piw Domowych [online] [dostęp 2018-08-20] (pol.).
- ↑ Regulamin Grodziskiego Konkursu Piw Domowych – Piwobranie 2018 [online], Grodziski Konkurs Piw Domowych [dostęp 2018-08-20] (pol.).
- ↑ Nieznany, Do piwa grodziskiego, „Weteran Poznański”, Wincenty Turski, 1825.
- ↑ Jan Sztaudynger, Tu, w tym ogródku..., 22 maja 1938.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]
- Adolf Warschauer, Gesellschaft fur die Provinz Posen 1893.
- J. Starosta, Przemysł piwowarski w Grodzisku Wielkopolskim, Poznań 1967.
- Jerzy Chrzanowski, Zarys Historii Piwa Grodziskiego, Grodzisk Wielkopolski 1986.
- Hilary Majkowski, Grodzisk Wielkopolski. Przeszłość-zabytki-ludzie Poznań 1938.
- Bogusław Polak, Grodzisk Wielkopolski. Zarys Dziejów, Grodzisk Wielkopolski 1990.
- APP, Akta miasta Grodziska 1797-1950, 1200 – w tym także browary i inne o profilu przemysłowym.