Nowy karakter polski
 Nowy karakter polski w odmianie pochyłej | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu |
traktaty ortograficzne |
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania |
1594 |
| Wydawca | |
.jpg)
Nowy karakter polski – książka wydana przez Jana Januszowskiego w 1594 roku w Oficynie Łazarzowej w Krakowie. Zawierała trzy traktaty o ortografii polskiej autorstwa: Łukasza Górnickiego, Jana Kochanowskiego i samego Januszowskiego. Do złożenia tekstów[1] wydawca użył zaprojektowanych przez siebie krojów pisma: „karakter prosty” i „karakter ukośny”[2]. Krój czcionek był jedną z pierwszych propozycji stworzenia pisma drukowanego specjalnie dla języka polskiego[3].
Historia powstania Nowego karakteru polskiego
[edytuj | edytuj kod]Przed 1594 (rokiem powstania Nowego karakteru polskiego) nie istniał zunifikowany system zapisu głosek języka polskiego[4]. Dopiero Januszowski postanowił stworzyć czcionkę, która zaspokajałaby te potrzeby[5]. Nadrzędnym celem drukarza nie było wzbogacenie się, przyświecały mu bardziej patriotyczne pobudki, chciał: „ojczyźnie swej darować rzecz potrzebną i ozdobną”[6].
Swoje przemyślenia na temat ortografii i typografii polskiej rozpoczął prawdopodobnie jeszcze za życia króla Zygmunta Augusta[4]. Utrzymywał korespondencję z Janem Kochanowskim i Janem Zamoyskim, od którego otrzymał rękopis ortografii polskiej, autorstwa Kochanowskiego. Po otrzymaniu od Łukasza Górnickiego spisanej wersji ortografii polskiej, rozpoczął pracę nad Nowym karakterem polskim[4].
Czcionki oraz matryce kroju Januszowskiego zostały odlane w dwóch wariantach – prostym oraz pochyłym. Początkowo matryce wykonano tylko w jednej wielkości, 5.8 mm. W późniejszym czasie odlano również 4.7 mm, 4.3 mm, 3.5 mm[4].
Ówczesna drukarnia Januszowskiego nie była jednak w stanie sprostać jego wizji, zbyt wymagającej i nowoczesnej, jak na tamte czasy. Nowe kroje pisma nie zostały przyjęte z entuzjazmem przez polskie społeczeństwo[4]. W 1601 roku, w Krakowie, podczas zarazy, drukarzowi zmarła żona oraz pięcioro dzieci[7]. W tym samym roku postanowił przyjąć święcenia kapłańskie. Powinności duszpasterskie łączył z pracą naukową. Drukarnia działała do początku XVII w., potem została wydzierżawiona Bazylemu Skalskiemu, a następnie Maciejowi Jędrzejowczykowi. Jędrzejowczyk po śmierci Januszowskiego w 1613 roku wykupił Oficynę Łazarzową od pozostałych synów właściciela[8]. Pokaźny zasób został przeniesiony między innymi do drukarni Akademickiej w Zamościu. Nowy karakter również tam nie odniósł sukcesu, służąc jedynie do składania krótkich tekstów oraz stron tytułowych. Nowy karakter aspirujący do bycia narodowym krojem pisma, odszedł w zapomnienie[4].
W 1995 roku krój został zwektoryzowany do postaci fontu przez Artura Frankowskiego i nazwany FA Karakter[9]. Później Paweł Osial zdigitalizował go na własne potrzeby wydawnicze, a następnie zrobiła to Anna Wieluńska[10] i udostępniając font (częściowo komercyjnie) pod nazwą "Lazarus".
Odmiany kroju[4][11][12]
[edytuj | edytuj kod]- Karakter polski prosty – przypomina połączenie niemieckiej fraktury z pismem ręcznym Januszowskiego. Odmiana ta powstała w czasie, gdy drukarz pracował w kancelarii królewskiej[12][4].
- Karakter polski pochyły – przypomina włoską antykwę, z zauważalnymi elementami pisma ręcznego. Odmiana pochyła powstała jako druga, prawdopodobnie po sugestiach Szymona Szymonowica[4][11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Publikacja zbudowana jest na zasadzie elementarza, przy każdej literze umieszczono fragment rozprawy Kochanowskiego, złożony karakterem prostym, a następnie komentarz Januszowskiego, z uwzględnieniem założeń Górnickiego, złożony karakterem ukośnym.
- ↑ Uniwersytet Jagielloński: XVI-wieczna książka — polska typografia.. miks.uj.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-23)].
- ↑ Przed Januszowskim pionierami polskiego liternictwa w druku byli Florian Ungler i Hieronim Wietor.
- ↑ a b c d e f g h i Anna Wieluńska, Lazarus- Nowy karakter polski [online], 2018.
- ↑ Było to wyzwanie, ponieważ Januszowski musiał dostosować zapis polskich dźwięków do znaków łacińskich
- ↑ Agnieszka Warnke, Litery nie są niewinne, czyli o projektowaniu pisma w Polsce [online], 15 sierpnia 2015.
- ↑ Helena Szwejkowska, Książka drukowana XV-XVIII wieku. Zarys historyczny, 1980.
- ↑ Wacława Szelińska, Drukarstwo krakowskie 1474-1974, 1974.
- ↑ próbka FA Karakter w archiwum Internetu (pierwotnie na stronie Artura Frankowskiego).. free.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-24)].
- ↑ Anna Wieluńska. Digitalizacja karakteru ukośnego Jana Januszowskiego – studium procesu. „Acta Poligraphica”. 12, s. 31–50, 2018. ISSN 2299-9981. [dostęp 2019-03-05].
- ↑ a b Karakter ukośny – Typoteka [online], typoteka.pl [dostęp 2022-01-24] (pol.).
- ↑ a b Karakter prosty – Typoteka [online], typoteka.pl [dostęp 2022-01-24] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wacława Szelińska: Drukarstwo krakowskie 1474-1974. Kraków: Nakładem Komitetu Obchodów 500 lecia Drukarstwa Polskiego, 1974.
- Helena Szwejkowska: Książka drukowana XV-XVIII wieku. Zarys historyczny. Warszawa: PWN, 1975.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jan Kochanowski, Jan Januszowski, Łukasz Górnicki: Nowy karakter polski y orthographia polska. Kraków, Warszawa: 1594. [skan]
- Jan Kochanowski, Jan Januszowski, Łukasz Górnicki: Nowy karakter polski y orthographia polska. Kraków, Warszawa: 1594. [skan – format DjVu (DBC)]
- Jan Kochanowski, Jan Januszowski, Łukasz Górnicki: Nowy karakter polski y orthographia polska. Kraków, Warszawa: 1594. [transliteracja]