Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli

Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli

Pałac w Dukli, główny obiekt muzeum
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Dukla
Adres	ul. Trakt Węgierski 5, 38-450 Dukla
Data założenia	1 marca 1972
Zakres zbiorów	Historia Dukielszczyzny, Wojsko Polskie podczas I i II wojny światowej, operacja dukielsko-preszowska
Dyrektor	Mateusz Such
Położenie na mapie Dukli Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
Położenie na mapie Polski Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
Położenie na mapie gminy Dukla Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli
49°33′25,0″N 21°41′04,3″E
Strona internetowa

Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli – muzeum poświęcone militariom i historii okolic Dukli, mające siedzibę w dawnym pałacu w Dukli.

Siedziba

Siedzibą muzeum jest późnobarokowy zespół pałacowo-parkowy Mniszchów z II połowy XVIII wieku, wybudowany w typie „entre cour et jardin” na bazie starszych budowli. Ten obiekt łączy w sobie bogatą historię i symbolizuje świetność miasta. W trakcie II wojny światowej uległ poważnym zniszczeniom, powstanie muzeum umożliwiło jego odbudowę.

Historia

Park należący do kompleksu pałacowo-parkowego

Muzeum zapoczątkowała wystawa poświęcona operacji karpacko-dukielską, zorganizowana w 1964, w ramach obchodów 20-lecia największej bitwy górskiej II wojny światowej. Jej inicjatorami, jak również pomysłodawcami organizacji placówki muzealnej w dukielskim pałacu, byli działacze PTTK z Krosna, Rzeszowa i Dukli. W 1968 wystawa została podporządkowana Muzeum Podkarpackiemu w Krośnie pod nazwą Oddział Wojskowy w Dukli. Jej kierownikiem została Irena Okólska, późniejszy dyrektor Muzeum w Dukli. Zadaniem placówki była próba odbudowania zniszczonego podczas wojny pałacu. Po wyremontowaniu pierwszego piętra stworzono tam wystawę prezentującą broń zebraną z okolic Dukli.

Samodzielność organizacyjną placówka uzyskała 1 marca 1972, kiedy zaczęła działać pod nazwą Muzeum Braterstwa Broni. W 1991 przekształcono ją w Muzeum Historyczne – Pałac w Dukli. Zmiana profilu wiązała się z rozszerzeniem zakresu tematycznego wystaw stałych i uwzględnieniem dziejów Dukli i dukielskiego zespołu pałacowo-parkowego oraz walk w Karpatach w okresie I i II wojny światowej.

Skarb państwa w 1975 oddał muzeum cały zespół pałacowy. Obiekty znajdujące się tam, po wykwaterowaniu lokatorów, zostały poddane remontowi, który trwał do września 1984. W latach 1979–1982 pod jurysdykcję muzeum Skarb Państwa przekazał park znajdujący się koło pałacu, co umożliwiło scalenie kompleksu pałacowo-parkowego. Wciąż jednak część zaplecza parku jest użytkowana przez oddział Fabryki Mebli w Krośnie, natomiast sad pałacowy przez Nadleśnictwo Państwowe w Dukli. W 40. rocznicę operacji dukielsko-preszowskiej, otwarto wystawę w środkowym budynku pałacowym, pod nazwą: „Operacja dukielsko-preszowska 1944 roku na tle wydarzeń II wojny światowej”.

Od 1 stycznia 1999 muzeum jest jednostką organizacyjną powiatu krośnieńskiego, natomiast w dniu 18 września 2012 cały zespół odzyskali spadkobiercy Stanisława Tarnowskiego (1918–2006, syna Hieronima z rodziny Tarnowskich), a muzeum od tego momentu stało się dzierżawcą głównego budynku oraz części dziedzińca, dzięki czemu kontynuuje swoją działalność.

Wystawy

Muzeum ma kilka wystaw stałych, a kilka razy w roku prezentowane są wystawy czasowe.

Z dziejów Dukli i dukielskiego zespołu pałacowo-parkowego

Stała wystawa poświęcona historii Dukli i okolic prezentuje liczne fotografie oraz pocztówki, ukazujące przemiany wyglądu miasta. Przedstawiono tu ważne postacie oraz wydarzenia z jego dziejów. Szczególny zbiór przedstawia historię zespołu pałacowo-parkowego. Są to pamiątki i symbole związane z pałacem. Przedstawiono tu też wizerunki właścicieli dóbr dukielskich i gości pałacu, m.in. portret Tadeusza Kościuszki, który złożył wizytę w pałacu Mniszchów 19 października 1775. Oprócz nich eksponowane są różne obrazy, m.in.: pejzaże autorstwa Heleny ze Stadnickich Męcińskiej, akwaforty Daniela Chodowieckiego i litografie z widokami miast Napoleona Ordy. Wystawę uzupełniają reprodukcje różnych dzieł, nawiązujących do dawnej kolekcji pałacowej, książki, pochodzące z biblioteki pałacowej, oraz duża grupa dokumentów, korespondencji, rycin, starodruków oraz map.

Ponadto na ekspozycji znajdują się pamiątki dotyczące kanonizacji św. Jana z Dukli przez Jana Pawła II w 1997. Eksponaty pochodzą głównie z XIX i XX wieku. Cała wystawa znajduje się w pokojach stylizowanych na dawny wygląd wnętrz pałacu Mniszków.

• 
  Wygląd wystawy poświęconej historii Dukli i pałacu
• 
  Inny fragment wystawy
• 
  Makieta klasztoru, oraz pamiątki po Janie Pawle II

Wystawy militarne

W muzeum znajduje się kilka wystaw poświęconych tematyce militarnej. Zabytki głównie pochodzącą z pól bitew lub zostały przekazane z jednostek wojskowych. Większość z nich jest produkcji radzieckiej, lecz znajdują się tu też egzemplarze broni produkcji niemieckiej, austriackiej, polskiej, czechosłowackiej i węgierskiej. Zabytki głównie pochodzą z okresu II wojny światowej. Ponadto kolekcję uzupełnia materiał fotograficzno-dokumentacyjny i archiwalny.

Działania operacji karpackiej i gorlickiej XII 1914–V 1915

Ekspozycja prezentuje przebieg operacji galicyjskiej i gorlickiej na przykładach egzemplarzy broni białej i palnej używanej w czasie I wojny światowej. Jej uzupełnienie stanowi wystawa „Józef Piłsudski – Życie i działalność na tle polskiego czynu zbrojnego i niepodległościowego” (na którą składają się fotografie przedstawiające najważniejsze epizody z działalności marszałka) oraz obiekty związane z walkami o granice Rzeczypospolitej.

• 
  Maxim wz. 1910
• 
  Czapka rogatywka szeregowego piechoty Armii Polskiej we Francji
• 
  Austriackie tasaki oraz austriacki nóż okopowy

Wrzesień 1939 roku w Dukli i na Przełęczy Dukielskiej

Siodło kawaleryjskie

Wystawa ta przedstawia walki podczas kampanii wrześniowej na froncie południowym, gdzie Wojsko Polskie zmierzyło się z jednostkami słowackimi, oraz główne uderzenie sił niemieckich na Duklę w nocy z 8 na 9 września.

Prezentowane są fotografie z przygotowań wojennych w Dukli, z przejścia granicznego w Barwinku oraz pamiątkowe zdjęcia żołnierzy słowackich w Polsce. Ponadto na ekspozycji znajdują się: szable wz. 1921 i wz. 34, siodło kawaleryjskie, karabiny Mausera i Lebela, bagnety, mundury, czapki wojskowe, hełmy i maski przeciwgazowe.

Operacja Karpacko-Dukielska 8 IX–30 XI 1944

Na wystawie są przedstawione reprodukcje fotografii, mapy, umundurowania, ekwipunki, uzbrojenie i wyposażenie żołnierzy walczących podczas operacji dukielsko-preszowskiej, które przybliżają genezę, przebieg, ważne postacie oraz skutki bitwy dukielskiej. Na ekspozycji przeważają eksponaty z pobojowiska. Fotografie przedstawiają głównie walki I Czechosłowackiego Korpusu Armijnego, walczącego u boku Armii Czerwonej.

Uzbrojenie wojsk walczących w Karpatach

Jest to wystawa uzupełniająca ekspozycję „Operacja Karpacko-Dukielska 8 IX–30 XI 1944”. Znajdują się na niej przykłady uzbrojenia wojsk biorących udział w bitwie dukielskiej, czyli wojsk radzieckich, czechosłowackich, niemieckich i węgierskich. Największą część wystawy zajmuje broń palna produkcji radzieckiej.

Inspektorat ZWZ - AK „Joachim” Jasło - Krosno - Brzozów - Sanok 1939–1944

Ekspozycja prezentuje polskie oddziały partyzanckie stacjonujące w okolicach Dukli. Przybliżona jest tu struktura organizacyjna i najważniejsze akcje bojowe Polskiego Państwa Podziemnego w regionie. Ponadto na wystawie są przedstawiane tu autentyczne dokumenty przedstawiają działalność ZWZ Jedlicze, kolekcja broni używanej przez partyzantów oraz pamiątki związane z represjami wobec partyzantów.

Monte Cassino 1944

Medale przyznawane Armii Polskiej na Zachodzie

Wystawa przybliża zmagania Wojska Polskiego na Zachodzie podczas bitwy o klasztor na Monte Cassino. Na ekspozycji znajduje się mapa ukazującą drogi Polaków do Armii Polskiej w ZSRR gen. Andersa, uzupełniane przez archiwalne zdjęcia, elementy uzbrojenia i wyposażenia zarówno wojsk polskich i niemieckich oraz kolekcja odznaczeń przyznawanych polskim żołnierzom na Zachodzie. Choć tematyka wystawy nie jest powiązana bezpośrednio z tematyką muzeum, gdyż powstała jako wystawa rocznicowa, to została włączona do wystaw stałych.

Skansen broni ciężkiej

Przed pałacem, na dziedzińcu, umiejscowiony jest skansen broni ciężkiej, prezentujący głównie artylerię. Skansen zawiera 20 eksponatów, m.in:

• 152 mm haubicoarmata wz. 1937 (MŁ-20)
• 37 mm armata przeciwlotnicza wz. 1939 (61-K)
• 85 mm armata przeciwlotnicza wz. 1939 (52-K)
• 57 mm armata przeciwpancerna wz. 1943 (ZiS-2)
• 76,2 mm armata dywizyjna wz. 1942 (ZIS-3)
• 100 mm armata polowa wz. 1944 (BS-3)
• czołg T-34-85
• samolot szkolno–treningowy PZL TS-8 Bies
• wyrzutnia rakietowa BM-8 „Katiusza” na podwoziu ZiS-151
• lekka haubica polowa 105 mm (leFH 18)
• 82 mm moździerz wz. 1937
• 120 mm moździerz wz. 1943
• 160 mm moździerz M-160
• 122 mm haubica wz. 1938 (M-30)
• 45 mm armata przeciwpancerna wz. 1942 (M-42)

Poza obrębem skansenu znajduje się radzieckie działo pancerne ISU-152, które należy do muzeum. Wcześniej on stał jako pomnik przy klasztorze oo. Bernardynów, upamiętniając żołnierzy poległych w bitwie o przełęcz dukielską. W 1997 w jego miejscu stanął kompleks dwóch rzeźb, składający się z Krzyża Pojednania oraz figury św. Jana z Dukli, a rok później dołożono figurę Jana Pawła II upamiętniającą jego pielgrzymkę do Dukli w 1997. Obecnie działo znajduje się obok skansenu, na ulicy Parkowej.

• 
  Katiusza
• 
  Niemiecka haubica kalibru 105 mm
• 
  Moździerz 82 mm
• 
  Działo przeciwlotnicze 85 mm
• 
  PZL TS-8 Bies

Linki zewnętrzne

• Muzeum Historyczne - Pałac w Dukli. Facebook. [dostęp 2020-12-28]. (pol.).
• Oficjalny kanał YouTube. [dostęp 2021-01-13].