Muchołapka
Muchołapka[1][2], mucharka[1][2][3], muchojerka[1][2], muchołówka[1][2], mucharnica[4] – rodzaj tradycyjnej pułapki na owady latające, głównie muchy, w formie szklanego, baniastego lub wysmukłego naczynia podobnego kształtem do karafki albo wazonu.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Na środku mocno wgłębionego cylindrycznie do wewnątrz dna znajdował się otwór, wokół którego ścianki naczynia i owo wgłębione dno tworzyły rowek. Szyjka naczynia zamykana była szklanym lub papierowym korkiem. Muchołapkę można było wieszać za uchwyt mocowany u szyjki[5], choć częściej stała na osadzonych w tym celu u podstawy trzech lub czterech nóżkach[4].
Wewnątrz muchojerki umieszczano przynętę dla owadów w postaci kawałka mięsa lub sera itp., a w zagłębione dno wlewano wodę z mydłem. Zwabione zapachem muchy wchodziły do środka przez otwór w dnie i najczęściej nie mogły się już wydostać z powrotem, gdyż instynktownie lecąc do światła, kierowały się w stronę zewnętrznych ścianek naczynia, w końcu tonąc w cieczy. Jako przynętę wykorzystywano również często wodę z cukrem, słodką serwatkę, mleko bądź piwo. Do trucia much używano też mieszanki miodu z muchomorem[4][6].
Szklane muchołapki były w użyciu na ziemiach polskich co najmniej od początku XIX wieku, o czym świadczy zawarta w Słowniku języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego z lat 1807-1814 definicja, według której mucharka czy muchaierka to „naczynie śklane z małym otworem, w którym się muchy topią”[3]. Szczegółowy opis działania zawarty jest w jeszcze wcześniejszej niemieckiej Oeconomische Encyclopädie z roku 1778[7].
Obecnie zapomniane, muchołapki tego typu używane były powszechnie w gospodarstwach domowych przez cały wiek XIX, produkowały je huty szkła, a stosowano je jeszcze przed II wojną światową[4]; w ukończonej w 1924 r. a opublikowanej w roku następnym powieści Jarosława Iwaszkiewicza Księżyc wschodzi, której akcja rozgrywa się przed 1920 r. na Kijowszczyźnie, w oczach bohatera (o imieniu Antoni) „Żółta, popękana cerata, ozdobiona archipelagami odłupanych wysp (...), a na tle tej ceraty szklana muchołapka, do połowy napełniona serwatką, nadały ton swoistości pokojowi pana Kalinowskiego”, narrator zaś komentuje: „Nie wiem, czy są gdzie jeszcze teraz takie muchołapki. Antoni od dzieciństwa przyzwyczaił się do tych kloszów; biedne muchy wchodziły od spodu i później już nie mogły znaleźć wyjścia”[8].
Do tępienia much i innych szkodliwych owadów stosuje się obecnie nadal inne metody tradycyjne, np. lepy czy packi na muchy, lub też nowocześniejsze, takie jak insektycydy w rozpylaczu, czy elektryczne lampy owadobójcze. Już w wydanym w 1962 r. Słowniku języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego muchołapką jest też "taśma papieru, pokryta warstwą lepkiej substancji" – czyli lep.
Odniesienia w kulturze
[edytuj | edytuj kod]Metafory szklanej pułapki na muchy użył w swych Dociekaniach filozoficznych Ludwig Wittgenstein, odpowiadając na pytanie o cel filozofii: „309. Co jest twoim celem w filozofii? — Wskazać muszce wyjście ze szklanej muchołapki”[9] (oryg.: 309. Was ist dein Ziel in der Philosophie? Der Fliege den Ausweg aus dem Fliegenglas zeigen[10]).
Tytuł Fabryka muchołapek nosi nominowana w 2009 roku do Nagrody literackiej Nike powieść Andrzeja Barta osnuta wokół kontrowersyjnej postaci Chaima Rumkowskiego, przewodniczącego Judenratu w getcie łódzkim[11]. Wspomniana (str. 74) wytwórnia produkowała jednak lep na muchy.
Motyw muchołapki pojawia się też w piosence „Krąży, krąży złoty pieniądz” ze słowami Jonasza Kofty do muzyki Andrzeja Korzyńskiego, wykonywanej przez Marylę Rodowicz[12]:
Złudny jest ten miód, nudny jest ten miód,
głupia to pułapka, stara muchołapka,
ciężka od much.
Lepki jest ten miód, gęsty jest ten miód,
gdy zaklei usta w oczach denna pustka,
na rękach brud.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Jan Karłowicz (red.), Adam Kryński (red.), Władysław Niedźwiedzki (red.): Słownik języka polskiego. T. 2. H-M. Warszawa: nakładem prenumeratorów, 1902, s. 1078. [dostęp 2012-04-10]. tzw. słownik warszawski
- ↑ a b c d Aleksander Zdanowicz (red.) et al.: Słownik języka polskiego, obejmujący oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków polskiemu przyswojonych […] : do poręcznego użytku. Wilno: M. Orgelbrand, 1861, s. 686–687. [dostęp 2012-04-10]. tzw. słownik wileński, edycja elektroniczna na stronie PAN w Krakowie
- ↑ a b Samuel Bogumił Linde: Słownik języka polskiego. T. 2 cz. 1: M-O. Warszawa: Drukarnia XX. Piiarów, 1807–1814, s. 171.
- ↑ a b c d Karolina Kolanowska: Muchołapka. www.etnomuzeum.eu. [dostęp 2012-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-15)]. (pol.).
- ↑ Antique Fly Traps. www.flymaster.biz. [dostęp 2012-04-10]. (ang.). Zdjęcia zabytkowych muchołapek
- ↑ Krystyna Chwedeńczuk: Kolekcjoner muchołapek. www.wiesci.wolomin.com. [dostęp 2012-04-10]. (pol.).
- ↑ Johann Georg Krünitz, Heinrich Gustav Flörke, Friedrich Jakob Floerke i Johann Wilhelm David Korth: Oeconomische Encyclopädie oder Allgemeines System der Land-, Haus- und Staats-Wirthschaft (1778), Band 14, str. 235
- ↑ Jarosław Iwaszkiewicz: Księżyc wschodzi. Czytelnik, Warszawa, 1975, s. 37 i n., seria: Dzieła.
- ↑ Ludwig Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, przełożył, wstępem i przypisami opatrzył Bogusław Wolniewicz, Biblioteka Klasyków Filozofii, Warszawa: PWN, 1972, str. 149
- ↑ Ludwig Wittgenstein: Philosophische Untersuchungen. www.geocities.jp. [dostęp 2012-04-10]. (niem.).
- ↑ Andrzej Bart, „Fabryka muchołapek”. www.culture.pl. [dostęp 2012-04-10]. (pol.).
- ↑ Antologia 2. marylarodowicz.pl. [dostęp 2012-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-10)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karolina Kolanowska: Muchołapka. www.etnomuzeum.eu. [dostęp 2012-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-15)]. (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Glass Fly Traps. bugs.osu.edu. [dostęp 2012-04-10]. (ang.). Muchołapki z epoki wiktoriańskiej