Maria Jehanne Wielopolska
 Maria Jehanne Wielopolska | |
| Data i miejsce urodzenia |
16 lutego 1885 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1940 |
| Narodowość |
polska |
| Język |
polski |
| Dziedzina sztuki |
pisarka, publicystka, krytyk literacki |
| Ważne dzieła | |
| Odznaczenia | |
   
| |
Maria Jehanne Wielopolska (ur. 16 lutego 1885 w Suchodole, zm. 1940 w ZSRR bądź w niemieckim obozie) – polska pisarka, publicystka i krytyczka literacka.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się 16 lutego 1885 roku w Suchodole, pow. husiatyńskim[1][2]. Pochodziła z rodziny Colonna-Walewskich h. Pierzchała. Była córką Antoniego i Sabiny Korytko h. Jelita (zm. 1922)[3]. 30 października 1902 roku wyszła za mąż za Konrada hr. Wielopolskiego h. Starykoń (1870–1909)[3]. Drugim jej mężem (do 1930) był Jerzy Strzemię-Janowski (zm. 1938)[2]. Głosiła poglądy antyklerykalne, a siebie uznawała za ateistkę o nastawieniu socjalistycznym. Potwierdziła to w wielu artykułach, oraz w powieści Kryjaki (krytycznie oceniającej postawę kleru w czasie powstania styczniowego). W czasie I wojny światowej pracowała w służbie sanitarnej I Brygady Legionów Polskich, później prowadziła szwalnię dla żołnierzy. W 1915 roku została internowana na Węgrzech. Z powodu swojego pochodzenia i twórczości zyskała przydomek „Czerwonej hrabiny”. Była członkinią honorową Stowarzyszenia „Rodzina Wojskowa”[2]. W latach 1927–1929 należała do redakcji „Głosu Prawdy”, potem przez 9 lat prowadziła dział recenzji filmowych i teatralnych w „Kurierze Porannym”. W 1933 roku objęła kierownictwo literackie nad filmem „Zabawka”[4].
Była zwolenniczką Józefa Piłsudskiego i po zamachu majowym praktycznie porzuciła pisarstwo, a zajęła się publicystyką prasową popierającą Marszałka. Była słynna z niezwykle ostrego języka[5][6]. W 1939 roku zaatakowała Kazimierę Iłłakowiczównę po wydaniu jej zbioru wierszy „Ścieżka obok drogi”[7]. Innym przykładem jej publicystyki z końca dwudziestolecia jest propozycja wprowadzenia „salutu cywilnego”, ponieważ – w jej opinii – w porównaniu do państw faszystowskich Polacy nie mieli jak oddawać szacunku Głowie Państwa, armii, poległym itp. w związku z czym tłumy na ulicach podczas uroczystości dawały „wyraz absolutnej bierności”[8].
W maju 1939 roku wydano nakładem tygodnika „W natarciu” broszurę Marii Wielopolskiej „Silni, zwarci, gotowi ale i… czujni”, w której atakowała „pacyfistycznych” i „antymilitarystycznych” poetów, w tym Tuwima, Słonimskiego, Wittlina i Broniewskiego[9]. Jej atak obejmował wiersze publikowane głównie w pierwszej połowie lat dwudziestych. Broszura ta była swego rodzaju kontrpropozycją środowisk prorządowych wobec głośnego w okresie marzec-maj 1939 roku artykułu Jerzego Pietrkiewicza, który atakował za to samo niemal dokładnie tych samych poetów (poza Broniewskim) ze stanowisk katolicko-narodowych i antysemickich, na łamach „Jutra Pracy”[9].
Poza publicystyką polityczną Wielopolska zajęła się także propagowaniem savoir-vivre'u, którego – według niej – Polakom bardzo brakowało[10]. Reguły ogłady propagowane przez nią w książce stały jednak w tak mocnej sprzeczności z używanym przez nią językiem, że było to podstawą do prześmiewczej krytyki prasowej[11].
Zmarła w 1940 roku, jednak miejsce jej śmierci pozostaje nieznane. Prawdopodobnie zmarła w ZSRR lub w niemieckim obozie koncentracyjnym – taką niejednoznaczną wersję podaje Herminia Naglerowa[12], jednak są to tylko hipotezy.
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1935)[13]
- Medal Niepodległości (9 listopada 1932)[14]
- Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)[15]
- Krzyż Siedemdziesięciolecia Powstania Styczniowego[16]
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]- 1904 – Sęp – dramat maeterlinckowski
- 1911 – Pani El. Cykl nowoczesny[17] – zbiór nowel
- 1913 – Faunessy. Powieść dzisiejsza[18]
- 1913 – Kryjaki[19] – opowieść o roku sześćdziesiątym trzecim z przedmową Stefana Żeromskiego
- 1915 – Synogarlice – zbiór opowiadań
- 1922 – Kontryfałowe lichtarze u świętej Agnieszki – zbiór opowiadań
- 1924 – Femina. Opowieść melodramatyczna[20]
- 1925 – Braterstwo ludów. Rzecz o dziele nieświadomości
- 1925 – Danina[21] – zbiór opowiadań
- 1926 – Nuwopowry (nowobiedaccy)[22] – trzyaktowa bajka z 1001 nocy o powojennej prozie odegrana po raz pierwszy w Teatrze Polskim w Poznaniu dnia 01.06.1926 r.
- 1927 – Księga o przyjaciołach – wraz z Zofią Nałkowską
- 1935 – Więzienne drogi komendanta
- 1935 – Zapomniane rewelacje z magdeburskich dni
- 1937 – Krwawy sygnał
- 1937 – Marszałek w życiu codziennym
- 1938 – Obyczaje towarzyskie – zbiór esejów
- 1939 – Stolica Polski. Przewodnik dla wycieczek[23]
- 1939 – Pliszka w jaskini lwa. Rozważania nad książką panny Iłłakowiczówny „Ścieżka obok drogi”[24]
- 1939 – Silni, zwarci, gotowi, ale i… czujni. Rzecz o wczorajszych dywersantach[25] – paszkwil na W. Broniewskiego, A. Słonimskiego i J. Tuwima
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 794. [dostęp 2021-11-27].
- ↑ a b c Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 339. [dostęp 2021-11-27].
- ↑ a b Maria Joanna Colonna-Walewska z Walewic h. Pierzchała (Kolumna) [w:] M. J. Minakowski, Wielka Genealogia Minakowskiego [online].
- ↑ Zabawka w bazie Filmoteki Narodowej „Nitrofilm”
- ↑ Tadeusz Breza, Nelly. O kolegach i o sobie., Warszawa 1970.
- ↑ Hanna Mortkowicz-Olczakowa, Bunt wspomnień, Warszawa 1959, Cytat: Publicystyka tej świetnej ongiś pisarki nie objawiała już dawnego polotu i kultury, upodobniła się do brukowych pamfletów najgorszych pismaków oenerowskich. Proces faszyzacji doprowadził osobę niegdyś światłą, uważającą się za postępową, do rasizmu, do denuncjatorskich napadów na pisarzy-Żydów i pacyfistów.
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Pliszka w jaskini lwa: rozważania nad książką panny Iłłakowiczówny..., Warszawa, 1 lutego 1939.
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Salut cywilny, „Kurier Poranny”, LXIII (64), 5 marca 1939, s. 4-5.
- ↑ a b Maria Jehanne Wielopolska, Silni, zwarci, gotowi ale i... czujni. Rzecz o wczorajszych dywersantach, Warszawa: Nakładem tygodnika "W natarciu", maj 1939, Cytat: Wielu pisarzy zaczepiało w ostatnich czasach antymilitarne, zajadle pacyfistyczne nastawienie pewnych grup literackich u nas (świetne artykuły Jerzego Pietrkiewicza, w „Jutrze Pracy", Eugenii Zdebskiej w „Polsce Zbrojnej" etc)..
- ↑ Maria Jehanne z Colonna Walewskich Wielopolska, Obyczaje towarzyskie, Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych, 1938, Cytat: [ze 'Słowa wstępnego'] Naturalność i umiar, także i dobry smak — oto cały kodeks towarzyski. Kodeks ten powinna dać młodzieży naszej szkoła, wychowawczyni niejednostronna i przewidująca zastępczyni domu rodzinnego, bo na sto takich domów dziś na pewno 80% nie jest w stanie 'wychować' swoich dzieci 'towarzysko'. Zapracowani, zahukani — rodzice współcześni nieraz nie potrafią ogładzić swoich synów i córek z braku czasu, a często z braku po prostu wiadomości w tej materii..
- ↑ J.W., Bywajmy u siebie!, „Kurier Poznański”, 34 (117 (wydanie wieczorne)), 12 marca 1939, s. 15, Cytat: Co po tak przykrej odpowiedzi należy zrobić, trzeba by się zapytać Jehanny z Colonna Walewskich Wielopolskiej, która właśnie niedawno wydala podręcznik poprawnych zwyczajów towarzyskich. Podręcznik wydała bardzo dobry, bardzo elegancki, a niezależnie od niego dołożyła jeszcze komentarz praktyczny w swojej słynnej walce z „pliszką". Jeśli, bracie, zauważysz, że savoir vivre nie chwyta, wal, nie oglądając się, na odlew. Nie możesz lorgnonem, albo wachlarzykiem, wal kłonicą... Taka to jest teoria i taka praktyka savoir vivru..
- ↑ Człowiek znika bez śladu, [w:] Herminia Naglerowa, Wspomnienia o pisarzach, Londyn 1960, s. 66, Cytat: Może zmarła w Oświęcimiu, może w innym obozie, może zataiwszy się na wsi we wschodniej Małopolsce rozstała się z tym światem? Ktoś widział ją jakoby w więzieniu NKWD, bodajże w Stanisławowie, a ktoś, już tutaj, w Londynie, powtarzał wersję o zwolnieniu jej na skutek „amnestii”. Pogłoskę tę uzupełniono niesprawdzoną i mało prawdopodobną wiadomością, że Wielopolska umarła „naturalną śmiercią”, gdzieś na Środkowym Wschodzie.
- ↑ M.P. z 1935 r. nr 258, poz. 308 „za zasługi na polu pracy dziennikarsko-publicystycznej”.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 296 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitną twórczość literacką”.
- ↑ Stefan Oberleitner: Polskie ordery, odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705-1990. T. 1. Zielona Góra: Kanion, 1992, s. 244.
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Pani El: cykl nowoczesny [online], polona.pl [dostęp 2018-03-27].
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Faunessy: powieść dzisiejsza [online], polona.pl [dostęp 2018-03-27].
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Kryjaki. O sześćdziesiąt trzecim roku opowieść [online], polona.pl [dostęp 2018-03-27].
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Femina: opowieść melodramatyczna [online], polona.pl [dostęp 2018-03-27].
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Danina [online], polona.pl [dostęp 2018-03-27].
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Nuwopowry (nowobiedaccy): 3-aktowa bajka z 1001 nocy o powojennej prozie odegrana po raz pierwszy w Teatrze Polskim w Poznaniu dnia 1.6.1926 [online], polona.pl [dostęp 2018-03-27].
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Stolica Polski: przewodnik dla wycieczek [online], polona.pl [dostęp 2018-03-27].
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Pliszka w jaskini lwa [online], polona.pl [dostęp 2018-03-27].
- ↑ Maria Jehanne Wielopolska, Silni, zwarci, gotowi, ale i... czujni. Rzecz o wczorajszych dywersantach [online], polona.pl [dostęp 2018-03-27].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Faryna-Paszkiewicz Hanna: Polemira. Niesłusznie zapomniana, Narodowe Centrum Kultury, Wydawnictwo Nisza, Warszawa 2016 (biografia Marii Jehanne Wielopolskiej).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Dzieła Marii Wielopolskiej w Polonie
- Biogram pisarki w Wielkopolskim Słowniku Pisarek
- Biogram pisarki w internetowej bazie Eduteka
- Opis twórczości na portalu „BiblioNETka”
- Maria Jehanne Wielopolska w bazie filmpolski.pl