Manga
Manga (jap. 漫画) – komiks, obraz, rysunek, szkic, karykatura[1]. Japońskie słowo wywodzące się ze sposobu ozdabiania rycin i innych form sztuki użytkowej. Współcześnie używane poza Japonią oznacza japoński komiks[1].
Manga wyewoluowała z połączenia drzeworytu ukiyo-e i wschodniego stylu rysowania z zachodnimi technikami, a swoją obecną formę przybrała krótko po II wojnie światowej. Manga jest drukowana głównie w czerni i bieli, nie licząc okładek[2] i ewentualnie kilku pierwszych stron.
Popularne mangi są adaptowane na filmy animowane i seriale anime.
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]
Słowo „manga” weszło do powszechnego obiegu po opublikowaniu w XIX w. Edehon Hokusai manga (Manga Hokusaia do nauki rysowania)[1], zawierającej posortowane rysunki ze szkicowników znanego artysty ukiyo-e, Katsushiki Hokusaia, które miały służyć jego uczniom (i każdemu, kto chciał zgłębiać wiedzę w tej dziedzinie) za modele[1].
Termin „manga” odnosił się początkowo do karykatur i humorystycznych rysunków, później (końcem XIX w.) zaczął wychodzić z użycia i został zastąpiony starszymi określeniami jak „giga” czy „Tobae” (od imienia mnicha Tōby, autora Zwoju z humorystycznymi obrazami zwierząt i ludzi)[1]. W obecnej formie manga zaistniała dopiero po II wojnie światowej[1].
W drugiej połowie XIX w., kiedy Japonia dokonała otwarcia na świat (okres Meiji), do kraju zaczęli przyjeżdżać zachodni artyści, którzy przekazywali Japończykom wiedzę na temat europejskich metod i technik kreowania obrazu[1].
W XX w. słowo „manga” zaczęło odnosić się głównie do komiksu, który w kulturze japońskiej jest traktowany inaczej niż w kulturze amerykańskiej. W Japonii jest on formą sztuki i jednocześnie popularnej literatury. Podobnie jak jej amerykański odpowiednik, manga była i jest krytykowana – głównie przez zachodnich odbiorców – za zawartą w niej przemoc i podteksty seksualne (choć już w epoce Edo tworzono erotyczne drzeworyty shunga). Te nurty to jednak tylko część tego rodzaju twórczości. Wolność w doborze problematyki pozwala artystom rysować mangi dla każdej grupy wiekowej i na każdy temat[1].
W Japonii używa się kilku określeń japońskiego komiksu, ale słowo „manga” jest najczęściej używane wśród fanów gatunku. Z drugiej strony – ludzie związani z branżą wydawniczą, szukający bardziej prestiżowej nazwy dla swojej profesji, nierzadko używają formy komikkusu, która jest tłumaczeniem angielskiego comic book[3].
Formaty i styl mangi
[edytuj | edytuj kod]
Większość mang publikowana jest w periodycznie ukazujących się magazynach. Każdy z nich prowadzi zwykle od kilku do kilkunastu serii w odcinkach. Zazwyczaj po 20–40 stron na odcinek. Wydawnictwa te są drukowane na papierze o niskiej jakości i mogą mieć od 200 do ponad 850 stron[4]. Mogą też zawierać pojedyncze historyjki i yonkomy (paski komiksowe). Twórcy takich komiksów zaczynają od kilku obrazkowych opowiastek, pracując w ten sposób na uznanie. Jeśli te okażą się sukcesem, są kontynuowane, ale kiedy nie odniosą spodziewanego sukcesu – mogą zostać przerwane nawet w środku rozwijającej się historii[1].
Dla obniżenia kosztów produkcji większość mang jest drukowana w czarno-białej kolorystyce (oprócz okładek). Gdy seria publikowana jest przez dłuższy czas, jej rozdziały zostają zebrane razem i wydrukowane w oddzielnych tomikach zwanych tankōbon. Drukuje się je na papierze wyższej jakości, gdyż są przeznaczone do kolekcjonowania[4].
Japoński komiks charakteryzują: linia (tzw. kreska) górująca nad formą oraz rozkład paneli inny niż w zachodnim komiksie. Okienka i strony czyta się od prawej do lewej, tak jak w tradycyjnym japońskim piśmie, przez co mangę przegląda się od ostatniej kartki do pierwszej (z europejskiego punktu widzenia), czyli inaczej niż w krajach zachodnich[4]. Niektórzy wydawcy tłumaczonej mangi trzymają się takiego układu, inni jednak odwracają kierunek, żeby ułatwić czytanie swoim czytelnikom[5].
Mimo że grafika waha się od realistycznej do prostej i komiksowej, postacie często posiadają „wschodnie” rysy i ogromne oczy. Stały się one charakterystycznym elementem mangi, odkąd w latach 50–60. XX wieku Osamu Tezuka, twórca Astro Boya, uznawany za ojca współczesnej mangi, zaczął je w taki sposób rysować, inspirując się stylem kreskówek Disneya. Nie wszyscy artyści trzymają się jednak tej konwencji[1].
Gatunki
[edytuj | edytuj kod]Gatunki większości mang zbieżne są z tymi obecnymi w komiksie zachodnim. Istnieją jednak również takie, które są charakterystyczne dla komiksu japońskiego i pojawiają się w nim znacznie częściej niż w innych:
- shōjo-manga (jap. 少女漫画) – rodzaj mangi przeznaczonej głównie dla dziewcząt;
- shōnen-manga (jap. 少年漫画) – rodzaj mangi przeznaczonej głównie dla chłopców;
- seinen-manga (jap. 青年漫画) – manga adresowana głównie do młodych mężczyzn w wieku pomiędzy 18 a 30 lat;
- josei-manga (jap. 女性漫画) – rodzaj mangi, który opowiada o codziennym życiu kobiet w Japonii i jest skierowany do starszych nastolatek i dojrzałej widowni żeńskiej;
- manga alternatywna:
- gekiga (jap. 劇画, dosł. dramatyczne obrazy) – odpowiednik zachodniego określenia powieść graficzna, ukuty przez Yoshihiro Tatsumiego, dla odróżnienia od popularnych komiksów skierowanych do młodszego czytelnika. Są to komiksy, które „odmalowują najczęściej w czarnych barwach życie codzienne i problemy społeczne”[1];
- la nouvelle manga – francusko-belgijsko-japoński ruch artystyczny, przypominający stylem mangę (np. Szpinak Yukiko);
- nurt erotyczny, czyli ecchi (lekko erotyczne, często widać bieliznę, nagie ciało bez szczegółów lub z przysłoniętymi częściami intymnymi), hentai (z jap. „zboczeniec”; sceny erotyczne i pornograficzne, szczególnie w anime), a także mniej dosłowne w pokazywaniu erotyki nurty komiksów o tematyce homoseksualnej, czyli shōjo-ai (dziewczęca miłość) lub yuri oraz shōnen-ai (chłopięca miłość) lub yaoi[6].
Manga poza Japonią
[edytuj | edytuj kod]We Francji pojawiają się dramaty dla dorosłych i formy eksperymentalne prezentowane w formie mangi. Istnieje też ruch Nouvelle Manga zapoczątkowany przez Frédérica Boileta, dążący do połączenia dojrzałej, wyszukanej mangi ze stylem tradycyjnego komiksu francusko-belgijskiego[potrzebny przypis].
Wydawnictwo Chuang Yi publikuje mangę po angielsku i chińsku w Singapurze. Niektóre angielskojęzyczne tytuły tego wydawnictwa są importowane do Australii i Nowej Zelandii. W Indonezji rynek komiksu japońskiego w krótkim czasie stał się jednym z najszybciej rosnących poza Japonią. Manga w Indonezji jest publikowana przez Elex Media Komputindo, Acolyte, Gramedia. W Australii wiele popularnych japońsko- i chińskojęzycznych komiksów i anime jest wydawanych przez Madman Entertainment[potrzebny przypis].
Manga okazała się na tyle popularna, że wydawnictwa takie jak Antarctic Press, Oni Press, Seven Seas Entertainment, TOKYOPOP, a nawet Archie Comics zaczęły wydawać własne, inspirowane mangą zeszyty w podobnej stylizacji. Pierwsze z nich pojawiły się w 1985[potrzebny przypis].
Ze względu na znaczący wzrost popularności mangi poza Japonią, brytyjska pisarka Emma Hayley wraz z wydawnictwem SelfMadeHero postanowiła wydać mangi opowiadające dzieła Szekspirowskie w postaci japońskiego komiksu. Chciała w ten sposób przybliżyć twórczość poety i zachęcić czytelników mangi do czytania jego dramatów[7].
Manga w Polsce
[edytuj | edytuj kod]Pierwszą mangą w polskim przekładzie opublikowano w 1986 roku; był to komiks Black Knight Batto (znany na Zachodzie jako Black Knight Bat[8]) autorstwa Buichi Terasawy, publikowany w odcinkach na łamach czasopisma „SFera"[9][10]. Po updadku komunizmu, pierwszą mangą oficjalnie wydaną w Polsce było Aż do nieba (jap. Ten-no hate made) autorstwa Riyoko Ikedy, wydana w latach 1996–1997 przez Japonica Polonica Fantastica[9]. W tym okresie powstały też pierwsze polskie mangi; których kilkadziesiąt, a prawdopodobnie znacznie więcej, ukazało się w drugiej połowie lat 90. w fanzinach, czasopismach bądź wydaniach.(w większości amatorskich) Do pierwszych, z roku 1997. należą "Silver Eye" Piotra Kowalskiego i Droga miecza Krzysztofa Leśniaka[11]. Do pierwszych sukcesów komercyjnych polskieh mangi można zaliczyć wydaną w 2007 pozycję Meago Saga autorstwa Magdaleny Kani[12].
Obecnie (2021), na polskim rynku działają wydawnictwa specjalizujące się w mandze, takie jak Japonica Polonica Fantastica, Waneko, Hanami czy Studio JG. Manga znajduje się także w ofercie wydawców komiksowych, takich jak Egmont czy Kultura Gniewu. Publikowane są zarówno pozycje jednotomowe, jak też serie.
W Polsce wychodziły i wychodzą również magazyny poświęcone mandze i anime. Najpopularniejsze z nich to „Kawaii”, „Otaku”, „Kyaa!” (nadal wychodzi w roku 2021) czy „Arigato”.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k Brigitte Koyama-Richard, 1000 lat historii mangi, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, ISBN 978-83-01-15616-9 (pol.).
- ↑ Agnieszka Lech, Leksykon manga & anime. T. 2, L-Z, Szczecin: „Mater”, 2004, s. 37, ISBN 83-911149-2-9, OCLC 831140185 [dostęp 2021-01-04].
- ↑ Tomasz Bazylewicz: Manga. Geneza i rozwój komiksu japońskiego 1945-2010. UAM, 2011.
- ↑ a b c Elżbieta Woźniewska. Manga i anime jako nowa propozycja kulturowa. „Ateneum Przegląd Familiologiczny”. II, s. 175-204, 2014-01. Ateneum Szkoła Wyższa w Gdańsku. ISSN 2391-7814.
- ↑ Paulina Potrykus-Woźniak, Słownik nowych gatunków i zjawisk literackich, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011, ISBN 978-83-262-0173-8, OCLC 750850685 [dostęp 2020-02-07].
- ↑ Tomasz Burdzik. Hentai - erotyka z mangi i anime. „Kultura i Edukacja”. 3, s. 348-351, 2014. DOI: 10.6084/m9.figshare.1335808. ISSN 1230-266X. (pol.).
- ↑ Johnson-Woods, T. Emma Hayley (2010). Manga: an anthology of global and cultural perspectives. London: The Continuum International Publishing Group
- ↑ Black Knight Bat [online], MyAnimeList.net [dostęp 2024-03-12] (ang.).
- ↑ a b Łukasz Reczulski, Paula Gamus, Historia łódzkiego fandomu mangi i anime w latach 1995–2010, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum”, 21, 2015, DOI: 10.18778/0860-7435.21.03, ISSN 2450-1336 [dostęp 2024-03-12] (ang.).
- ↑ Łukasz Reczulski, Narodziny i rozkwit Polskiej Rzeczypospolitej Mangowej, Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego; Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział w Łodzi, 2023, s. 54-57, ISBN 978-83-963463-7-7 [dostęp 2024-03-13] (pol.).
- ↑ Łukasz Reczulski, Narodziny i rozkwit Polskiej Rzeczypospolitej Mangowej, Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego; Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział w Łodzi, 2023, s. 215-217, 240, ISBN 978-83-963463-7-7 [dostęp 2024-03-13] (pol.).
- ↑ Agata Sutkowska, Tworzenie mangi w Polsce, [w:] Dariusz Brzostka i inni red., „Chińskie bajki”: fandom mangi i anime w Polsce, Wydanie I, Seria: Paralele: Folklor-Literatura-Kultura, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2019, s. 52-53, ISBN 978-83-231-3976-8 [dostęp 2024-03-13].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Tanuki: Manga – czasopismo elektroniczne recenzujące polskie i zagraniczne wydania mang.