Leoš Janáček

Leoš Janáček

Data i miejsce urodzenia	3 lipca 1854 Hukvaldy
Data i miejsce śmierci	12 sierpnia 1928 Ostrawa

Leoš Janáček z żoną Zdenką (1881)

Leoš Janáček (ur. 3 lipca 1854 w Hukvaldach, zm. 12 sierpnia 1928 w Ostrawie) – czeski kompozytor.

Urodził się w Hukvaldach w rodzinie miejscowego nauczyciela. Od młodości wykazywał zdolności muzyczne. Dla jego twórczości duże znaczenie miały kontakty z muzyką ludową, której słuchał w czasie wiejskich zabaw. Jako kilkunastoletni chłopiec opanował grę na organach i grywał na tym instrumencie w miejscowym kościele.

Studiował w Pradze, w Lipsku i w Wiedniu. Od 1880 r. uczył muzyki w Brnie, gdzie w 1881 r. założył szkołę organistów. Później został dyrygentem tamtejszej filharmonii. Napisał wtedy kilka prac z zakresu teorii muzyki.

Opery zaczął pisać w Brnie, ale praski teatr nie chciał ich początkowo wystawiać. Po dwunastu latach wystawiono w Pradze w 1916 r. operę Její pastorkyňa (czyli Jenůfę), która odniosła sukces. Rozpoczęła się kariera kompozytora. Prawykonania wszystkich jego oper były w Brnie, potem wystawiano je w Pradze. Dzięki temu, że libretta na niemiecki tłumaczył zaprzyjaźniony z kompozytorem pisarz Max Brod, były one wystawianie w operach austriackich i niemieckich. W Polsce przed II wojną światową wystawiono tylko Jenůfę.

W swych kompozycjach, m.in. w operach Szarka i Jenůfa oraz w utworach na fortepian i orkiestrę, nawiązywał do muzyki ludowej Ziemi Laskiej. Był kolekcjonerem piosenek ludowych – Janáček i jego współpracownicy wędrowali po morawskich i słowackich wioskach i zapisywali lub nagrywali na fonografie autentyczny śpiew mieszkańców. Niektóre nagrania dochowały się do XXI wieku.

Zmarł w szpitalu w Ostravie 12 sierpnia 1928 roku. Śmierć nastąpiła w wyniku powikłań spowodowanych zapaleniem płuc. Pochowano go w Brnie, w części honorowej Cmentarza Centralnego (Ústřední hřbitov).

Wybrane utwory

Opery

• Šárka (Szarka) (1887 – pierwsza wersja, 1888 – druga, 1918 – trzecia, premiera w 1925)
• Počátek románu (Początek romansu) (1891)
• Její pastorkyňa (Jej pasierbica) albo Jenůfa (1894–1904)
• Osud (Przeznaczenie) (1903–1904)
• Výlety páně Broučkovy (Wyprawy pana Brouczka) – 2 opery 1-aktowe: Výlet pána Broučka do měsíce (Wyprawa pana Brouczka na Księżyc) i Výlet pána Broučka do XV století (Wyprawa pana Brouczka do XV wieku) (1908–1917, premiera 1920)
• Káťa Kabanová (Katia Kabanowa) (1919–1921)
• Příhody lišky Bystroušky (Przygody Lisiczki Chytruski) (1921–1923)
• Věc Makropulos (Sprawa Makropulos) (1923–1926)
• Z mrtvého domu (Z martwego domu) (1927–1928) – na podstawie powieści Wspomnienia z domu umarłych Fiodora Dostojewskiego.

Utwory orkiestrowe

• Lašské tance (Laskie tańce) (1889–1890)
• rapsodia Taras Bulba (1915–1918) – na podstawie powieści Gogola
• Sinfonietta (1926)

Utwory kameralne

• Dumka na skrzypce i fortepian (1879–1880)
• Romans na skrzypce i fortepian (1879–1880)
• Sonata na skrzypce i fortepian (1914)
• I kwartet smyczkowy „Sonata kreutzerowska” (1923)
• Młodość (Mládí) na sekstet dęty (1924)
• II kwartet smyczkowy „Listy intymne” (1928)

Utwory fortepianowe

• Tema con variazioni (1880)
• Na zarośniętej ścieżce (1900–1911) – cykl miniatur fortepianowych
• We mgle (1912)
• Pamiątka (1928)
• Sonata „z ulicy” 1905

Utwory chóralne

• Říkadla (1925)
• Msza głagolicka (Glagolská mše) (1926)

Pamięć Świata

W 2017 r. archiwum pozostałe po Janáčku, składające się z rękopisów jego kompozycji, librett, tekstów naukowych i literackich, notatników i książek z jego biblioteki (część z odręcznymi adnotacjami) oraz jego korespondencji zostało wpisane na listę Pamięci Świata jako pokazujące historię muzyki oraz sylwetkę artysty wyprzedzającego swoje czasy.

Zobacz też

• (2073) Janáček

Linki zewnętrzne

• Leoš Janáček – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• Leos Janáček w bazie AllMusic (ang.)
• Leoš Janáček – nuty w bibliotece Polona