Krosno Odrzańskie
52°03′10″N 15°06′47″E/52,052778 15,113056
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Krosno Odrzańskie – most na Odrze | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
przed 1238 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
8,15[1] km² | ||||
| Wysokość |
38–85 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
68 | ||||
| Kod pocztowy |
66-600 do 66-603 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
FKR | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Krosno Odrzańskie  | |||||
| 52°03′10″N 15°06′47″E/52,052778 15,113056
| |||||
| TERC (TERYT) |
0802064 | ||||
| SIMC |
0988460 | ||||
Urząd miejski ul. Parkowa 166-600 Krosno Odrzańskie | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Krosno Odrzańskie (niem. Crossen an der Oder) – polskie miasto powiatowe w województwie lubuskim, w Dolinie Środkowej Odry, nad Odrą u ujścia Bobru. Znajdują się tu siedziby Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej oraz garnizon. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krosno Odrzańskie i władz powiatu krośniewskiego.
W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa zielonogórskiego.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Krosno Odrzańskie leży na historycznym Dolnym Śląsku[3][4], w ramach którego należało do księstwa głogowskiego[5].
Toponimia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka o mieście pojawia się w Kronice Thietmara, która to kronika spisana została w latach 1012–1018[6]. Nazwa miasta, wbrew niektórym teoriom, nie pochodzi od krosna tkackiego – urządzenia do tkania z przędzy tkanin, jak przypuszczał niemiecki językoznawca Heinrich Adamy. W dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienił on nazwę miejscowości w dokumencie z 1105 roku Crosno podając jej znaczenie Stadt der Weber – „miasto tkaczy”[7]. Nowsze opracowania wykluczają tę teorię[8]. Tymczasem nazwa odnosi się do polskiej nazwy, której źródłosłów powstał prawdopodobnie z dwóch elementów: od słowa krost – nierówność, jak i chrost – gąszcz. Odzwierciedleniem tego jest zarówno topografia, jak również szata roślinna[9].
W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Crosna[10][11].
Obecną nazwę zatwierdzono 19 maja 1946[12].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie mapy starożytnego kartografa Klaudiusza Ptolemeusza specjaliści z departamentu Geodezji i Geoinformacji Technicznego Uniwersytetu Berlińskiego[13] ustalili, że Krosno Odrzańskie mogło być stolicą Lugidunum – starożytnego Związku Lugijskiego, a przynajmniej leżało na jego terenie.
Pierwsze wzmianki pisemne o Krośnie pochodzą z 1005 r. z kroniki biskupa Thietmara z Merseburga. Miasto było miejscem walk Bolesława Chrobrego z Henrykiem II w roku 1005 i 1015. Przed 1226 r. po raz pierwszy Krosno zostało lokowane na prawie niemieckim przez Henryka Brodatego[14]. Uzyskało lokację miejską po raz drugi przed 1238 rokiem[15]. Do 1482 r. miasto było w granicach księstwa głogowskiego, później we władaniu Brandenburgii. Krosno zostało mocno zniszczone w czasie wojny trzydziestoletniej i III wojny śląskiej.
W XVII wieku w mieście przebywali członkowie rodu Wittelsbachów, m.in. Luiza Julianna Orańska, Elżbieta Charlotta Wittelsbach (zmarła w Krośnie), Elisabeth Simmern van Pallandt (która w latach 1646–1649 prowadziła stąd korespondencję z Kartezjuszem[16]).
Ludność polskojęzyczna utrzymała się w okolicach miejscowości dość długo, gdyż Hieronymus Megiser, który był autorem wielojęzycznego słownika opracowanego w roku 1603, podał w nim także informacje o polskiej gwarze ówczesnych mieszkańców okolic Krosna Odrzańskiego.
Rozwój miasta przypadł na XIX wiek. Powstało w tym czasie wiele zakładów przemysłowych; w 1870 r. zbudowano stację kolejową oraz linię kolejową z Gubina do Czerwieńska, dzięki czemu uzyskano połączenie z linią do Poznania przez Zbąszynek, oraz z linią do Legnicy przez Zieloną Górę. W 1913 r. poprowadzono linię kolejową do Lubska (obecnie częściowo rozebrana).
W czasie I wojny światowej na obrzeżach miasta istniał duży obóz jeniecki.
Wojska niemieckie zostały wyparte z miasta 15 lutego 1945 roku przez oddziały 3 armii gwardii 1 Frontu Ukraińskiego (zginęło 313 żołnierzy radzieckich)[17]. Podczas walk Krosno odniosło duże zniszczenia (60–70% zabudowy). Po zakończeniu wojny, jeszcze do końca lat czterdziestych często stosowano nazwę Krosno nad Odrą, mimo formalnego wprowadzenia nazwy Krosno Odrzańskie.
Kalendarium
[edytuj | edytuj kod]- 1005 – pierwsza pisemna wzmianka o mieście
- 1015 – bitwa pod Krosnem Odrzańskim
- 1138 – po śmierci Bolesława Krzywoustego Krosno weszło w skład dzielnicy śląskiej
- przed 1238 – domniemana data pierwszej lokacji[14]
- 1238 – na zamku w Krośnie zmarł książę Henryk I Brodaty
- 1241 – pod Legnicą zginął Henryk II Pobożny, podział księstwa między jego synów
- XIII – XV wiek – przynależność miasta do księstwa głogowskiego
- 1293 – kasztelanem został rycerz Bogusz Wezenborg[18]
- 1317 – z rąk margrabiów brandenburskich Krosno otrzymało pełne prawo magdeburskie[19]
- XIII wiek – w grodzie powstaje pierwsza mennica[20]
- 1476 – zmarł ostatni książę głogowski Henryk XI
- 1476–1482 – wojna o sukcesję głogowską
- 1477 – oblężenie miasta przez księcia Jana II Szalonego
- 1478 – krośnianie wzięli udział w wyprawie po stronie Brandenburczyków, pokonani pod Leśniowem Wielkim
- 1482 – układ w Kamieńcu Ząbkowickim, miasto przeszło pod władanie Brandenburgii
- XVI wiek – w mieście zwyciężył protestantyzm
- 1618–1648 – wojna trzydziestoletnia, miasto było zajmowane na przemian przez Szwedów i wojska cesarskie, miasto uczynione twierdzą
- 1699 – w Krośnie wyszły drukiem „Bajki Ezopowe” Krzysztofa Niemirycza, poety, arianina wówczas mieszkającego w Czarnowie.
- 1701 – Krosno w Królestwie Prus
- 1756–1763 – wojna siedmioletnia, po bitwie pod Kijami
- 23 czerwca 1759 – miasto zajęli i obrabowali Rosjanie
- 1806 – miasto zajęli oddziały francuskie
- 1814 – przez miasto przeszedł pochód ze zwłokami księcia Józefa Poniatowskiego, mieszczanie oddali księciu hołd
- XIX wiek – początki przemysłu
- 1870 – powstała pierwsza linia kolejowa
- 1871 – Krosno w granicach Cesarstwa Niemiec
- 1897 – w mieście wprowadzone zostało oświetlenie gazowe (gazownia zlokalizowana była przy dzisiejszym „Kromecie”)
- 1905 – oddanie do użytku mostu na Odrze (wyprodukowany w zielonogórskiej fabryce Beuchulta)
- 1914 – w czasie I wojny światowej na obrzeżach miasta (majątek Kamień) powstał obóz jeniecki
- 1919 – w obozie przebywali jeńcy – powstańcy wielkopolscy
- 20 lutego 1945 – miasto zajęły oddziały radzieckie, które dokonały zniszczenia miasta w 60–70%
- maj 1945 – miasto przejęła administracja polska
- od 1945 – do miasta przybyli m.in. przymusowo wysiedleni Polacy z Kresów Wschodnich, głównie z Wileńszczyzny
- 2005 – miasto obchodziło symboliczne tysiąclecie istnienia grodu, które związane było z pierwszą pisemną wzmianką
- 2021 – św. Jadwiga Śląska decyzją Stolicy Apostolskiej została ogłoszona patronką Krosna Odrzańskiego[21]
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- Piramida wieku mieszkańców Krosna Odrzańskiego w 2014 roku[22].
Ludzie związani z Krosnem Odrzańskim
[edytuj | edytuj kod]
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[23]:
- miasto
- kościół filialny pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła, neogotycki z 1887 roku, projekt Ferdinanda Martiusa poprawiony przez Karla Friedricha Schinkla
- kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej z XVIII w., XV wieku, w latach 1708–1729, XIX wieku
- budynek poklasztorny, ul. Szkolna 4, z XVIII wieku, z połowy XIX wieku
- zamek piastowski częściowo w ruinie, zbudowany prawdopodobnie w początkach XIII wieku przez Henryka I Brodatego, miejsce jego śmierci w 1238 r., miejsce schronienia jego żony Jadwigi i synowej Anny podczas najazdu tatarskiego w 1241 r. Przebudowany w XIV-XIX wieku. Od XVI w. siedziba wdów po elektorach brandenburskich, później koszary; niszczony licznymi wojnami, spalony w 1945 r. Obecnie siedziba placówki kulturalnej - Centrum Artystyczno - Kulturalnego Zamek. W odbudowanej części bramnej znajduje się muzeum regionalne i punkt informacji turystycznej.
- przyziemie spichrza zamkowego, z lat 1642–1650
- mury obronne – miejskie, fragment z XIV wieku, z prostokątną czatownią
- domy, ul. Chrobrego 2, 14, 17, 25, z połowy XIX wieku
- domy, ul. Pocztowa 9, 26, 28, z połowy XIX wieku
- dom, ul. Prusa 12, z XVIII/XIX wieku
- dom, ul. Rybaki 2, z XVIII-XIX wieku
- domy, ul. Mnichów 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 25, 27, 29 i 31, 33, z XVIII/XIX wieku
- dom, ul. Wąska 11, z XVIII/XIX wieku
- dom, pl. Wolności 5, z połowy XIX wieku
- dom, ul. Zamkowa 14, z połowy XIX wieku
- dom, pl. Żeromskiego 10, z XVIII/XIX wieku
- na południe od miasta rozciąga się łańcuch średniowiecznych, legendarnych budowli ziemnych, o historycznym, prawdopodobnym znaczeniu graniczno-obronnym – tzw. Wały Śląskie, określane również jako Wały Chrobrego, ciągnące się od Krosna w kierunku południowo-wschodnim, aż po mokradła w okolicy wsi Wierzbowa w Borach Dolnośląskich (zachował się tam, w relatywnie dobrym stanie 7,5 kilometrowy ich fragment). Ta łańcuchowa budowla jest uznawana za najdłuższy zabytek archeologiczny w Europie środkowej i jednocześnie jest ona także obiektem o bardzo enigmatycznej przeszłości (pomimo wielu prób, dotychczas nie udało się ustalić miarodajnych opinii i faktów w tym zakresie i ich ewentualnej roli w bitwie pod Krosnem Odrzańskim)[24].
- Wybrane zabytki miasta
-
Mury obronne z XIV wieku -
Budynek poczty cesarskiej z XIX wieku -
Zamek -
Kościół św. Jadwigi Śląskiej -
Widok na ul. Mnichów -
Dom przy ul. Mnichów 31 -
Dom przy ul. Pocztowej 28 -
Pomnik Obrońców Narodu
_4.jpg)
Komunikacja
[edytuj | edytuj kod]Przez miasto przebiega Droga krajowa nr 29. Droga ta wytyczona jest przez jedyny w Krośnie Odrzańskim most nad Odrą, przebiega też przez ścisłe centrum miasta, będąc najważniejszą arterią komunikacyjną miasta.
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]- Zespół Szkolno - Przedszkolny nr 1 im. Marii Skłodowskiej - Curie. Mieści się przy ul. Bohaterów Wojska Polskiego. Placówka działa od 1948 r.
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Kilińskiego. Mieści się przy ul. Stanisława Moniuszki. Placówka działa od 1957 r.
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Ignacego Łukasiewicza. Mieści się przy ul. Kazimierza Pułaskiego 3. Placówka działa od 1962 r. /Szkoła Tysiąclecia/
- Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Fryderyka Chopina. Mieści się przy ul. Piastów 10 i. Placówka działa od 1974 r.
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Władysława Broniewskiego. Mieści się przy ul. Szkolnej 1. Placówka działa od 1945 r.
- Zespół Szkół Specjalnych. Mieści się przy ul. Poznańska 88. Placówka działa od 1990 r. /wcześniej klasy specjalne funkcjonowały przy SP nr 1/
Sport
[edytuj | edytuj kod]
Od 1945 roku w Krośnie Odrzańskim funkcjonuje Miejski Klub Sportowy „Tęcza” Krosno Odrzańskie, którego sekcja piłkarska została założona w 1946 roku i występuje w IV lidze lubuskiej. Zespół domowe mecze rozgrywa na stadionie Ośrodka Sportu i Rekreacji w Krośnie Odrzańskim. Barwy klubu - tęczowe.
Ponadto w Krośnie Odrzańskim funkcjonuje klub szachowo - brydżowy pn. Krośnieńskie Stowarzyszenie Gier Umysłowych oraz odrębny, powstały w 2009 r. Siatkarski Klub Sportowy Tęcza Krosno Odrzańskie.
W roku 2013 powstała w Krośnie Odrzańskim akademia piłkarska – Football Academy. Szkółka trenowała dzieci od 4 do 12 lat. W 2017 r. zawiesiła działalność.
Do 1967 roku w mieście działał również klub Odra Krosno Odrzańskie.
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Krosno Odrzańskie-Południe
- zbór Krosno Odrzańskie-Północ (Sala Królestwa ul. Pocztowa 21)[25]
- Kościół Nowoapostolski:
- kościół przy ul. WOP 2
Współpraca międzynarodowa
[edytuj | edytuj kod]Miasta partnerskie:[26]
Miasta współpracujące:[27]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Krosno
- Krosno Odrzańskie – turystyczna strona miasta
- Nadodrzański Oddział Straży Granicznej
- 52 Pułk Piechoty im. von Alvenslebena (6 Brandenburski)
- Synagoga w Krośnie Odrzańskim
- Cmentarz żydowski w Krośnie Odrzańskim
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-05)]., GUS, 2011, Warszawa.
- ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
- ↑ Problematyka badań regionalnych w pracach Uniwersytetu Wrocławskiego, red. Antoni Zagożdżon, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983, s. 225.
- ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, [w:] „Studia Zachodnie”, t. 8, red. Wojciech Strzyżewski, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2006, ISBN 83-7481-021-1, s. 211.
- ↑ Jacek Bochiński, Jarosław Zawadzki, Polska – nowy podział terytorialny. Przewodnik encyklopedyczny, Świat Książki, Warszawa 1999, ISBN 83-72-27259-X, s. 89.
- ↑ Tomasz Struk, Kronika Biskupa Thietmara, czyli pierwsza wzmianka o Krośnie Odrzańskim [online], Zgodnie z foliacją (numeracją) R. Holtzmanna, pierwsza wzmianka o Krośnie znajduje się na stronie 109 b rękopisu Kroniki Thietmara, w piątym (Cros-) i szóstym (-no) wersie od dołu. Zapis graficzny wygląda następująco: ءrδnο, 2004.
- ↑ Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 8, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, „Studia Zachodnie”, nr 8, 2005 [dostęp 2020-07-03], Cytat: „Teorię tę można z góry wykluczyć. Nazwa miasta powstała przed XI w., podczas gdy krosno tkackie, od którego rzekomo miałaby powstać nazwa, zawędrowało do Europy w XII w., a do Polski w XIII w.”, przypis 42, s. 211.
- ↑ Tomasz Struk, Geneza i historyczne zmiany nazwy Krosna Odrzańskiego, „Studia Zachodnie”, nr 8, 2005, s. 216–218 [dostęp 2020-07-03].
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Czy wykopaliska w Krośnie Odrzańskim pozwolą odkryć antyczną stolicę Związku Lugijskiego?. mmzielonagora.pl, 2010-12-10. [dostęp 2024-05-02]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2014-06-17)]. (pol.).
- ↑ a b Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1986, s. 84–88, ISBN 83-04-01701-6, OCLC 835853938.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 42–43.
- ↑ Jerzy Kopania, Wstęp, [w:] René Descartes, Listy do księżniczki Elżbiety, Warszawa – Poznań: PWN, 1995, VII-XXV.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 834.
- ↑ Franciszek Kusiak: Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej. Warszawa: PIW, 2002, s. 235. ISBN 83-06-02890-2.
- ↑ Miasta polskie w Tysiącleciu, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 639.
- ↑ Tomasz Struk, Moneta Crossene. Produkcja monet i banknotów w dziejach Krosna Odrzańskiego (część I), „Biuletyn Numizmatyczny”, 3, 2007 [dostęp 2020-07-06].
- ↑ Św. Jadwiga patronką Krosna Odrzańskiego [online], niedziela.pl [dostęp 2022-08-29] (pol.).
- ↑ Krosno Odrzańskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 19–20. [dostęp 2013-01-25].
- ↑ Dariusz Chajewski: Szlakiem książąt piastowkich: Tam gdzie Bolesław z Ottonem III się spotykał. gazetalubuska.pl, 2009-07-02. [dostęp 2024-04-07]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2016-03-31)]. (pol.).
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-15].
- ↑ Charakterystyka miast partnerskich. krosnoodrzanskie.pl. [dostęp 2012-02-08].
- ↑ Miasta współpracujące. krosnoodrzanskie.pl. [dostęp 2012-02-08]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- O Krośnie Odrzańskim.... krosnoodrzanskie.pl. [dostęp 2010-05-26]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2011-03-01)].
- Beata Halicka, Krosno Odrzańskie / Crossen an der Oder 1005–2005. Wspólne dziedzictwo kultury / Das gemeinsame Kulturerbe. Wydawnictwo Instytutowe, Skórzyn 2005.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona miasta
- Turystyczna strona miasta odreagujwkrosnie.pl
- Krosno, niem. Crossen (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 709.
_COA.svg)
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
