Kladystyka
Kladystyka, systematyka filogenetyczna – metoda klasyfikacji grupująca obiekty w zhierarchizowane jednostki, spośród których mniej obszerne należą do obszerniejszych. Kladystykę można wykorzystać do uporządkowania jakichkolwiek danych porównawczych – stosowana jest najpowszechniej w systematyce biologicznej, jednak wykorzystuje się ją również m.in. w archeologii i językoznawstwie[1].
Podstawowym pojęciem w kladystyce jest klad, czyli zbiór organizmów mających wspólnego przodka. W ujęciu ortodoksyjnym klady rozdzielają się dychotomicznie, tworząc drzewo dychotomiczne. W praktyce rzadko udaje się udowodnić realność takich rozgałęzień ze względu na powszechne w ewolucji zjawisko radiacji adaptacyjnej.
W klasycznej systematyce grupy organizmów (taksony) mogą być:
- monofiletyczne – grupa obejmująca wspólnego przodka i wszystkich jego potomków. Np. ssaki.
- parafiletyczne – grupa obejmująca wspólnego przodka i nie wszystkich jego potomków. Np. gady, ponieważ ptaki są potomkami organizmów zaliczanych do gadów, lecz same nie są zaliczane do gadów.
- polifiletyczne – istnieje dwóch członków grupy, których wspólny przodek jest poza grupą. Np. „stałocieplne kręgowce latające” – nietoperze i ptaki mają wspólnego przodka, jednak nie jest on zaliczany do „stałocieplnych kręgowców latających”.
W kladystyce nie dopuszcza się grup polifiletycznych ani parafiletycznych.
Dla większego zrozumienia klady czasem się oznacza nazwami taksonów klasycznej systematyki np. rząd, rodzina uzupełnione często o klady pośrednie np. dodatkowy klad między rzędem i rodziną. W teoretycznej kladystyce liczba rozdzieleń kladów na klady potomne – kladogeneza – może być nieograniczona, w przeciwieństwie do systematyki klasycznej, gdzie taksonom przypisane są do poszczególne kategorie systematyczne.
Klady siostrzane, czyli dwa najbliżej spokrewnione, charakteryzują się pewnymi cechami, które dzieli się na plezjomorficzne (powstałe przed rozdzieleniem) i apomorficzne (powstałe po rozdzieleniu).
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Za twórcę kladystyki uważa się niemieckiego entomologa Williego Henniga, który w 1950 roku wydał książkę Grundzüge einer Theorie der Phylogenetischen Systematik, zawierającą zasady i metody rekonstruowania przebiegu filogenezy i przekształcania go w hierarchiczną klasyfikację[2]. Wówczas wprowadził m.in. pojęcia „apomorficzny” i „plezjomorficzny” – wtedy jednak służyły one do określania taksonów, dopiero w 1952 roku przypisano je do cech, tym samym umożliwiając po raz pierwszy zrekonstruowanie powiązań filogenetycznych[3].
Hennig przedefiniował termin „monofiletyzm”, używany wówczas dla wszystkich taksonów niepolifiletycznych – według tego typu definicji takson monofiletyczny mógłby obejmować wspólnego przodka i nie wszystkich jego potomków, natomiast w definicji Henniga musi obejmować zarówno wspólnego przodka, jak i wszystkich jego potomków[2]. Termin „parafiletyzm” na określenie taksonu, do którego należy przodek i nie wszyscy jego potomkowie, Hennig wykorzystał po raz pierwszy w publikacji z 1965 roku[4].
Książka Henniga z 1950 roku była jednak mało znana poza kręgami entomologicznymi, jego propozycje większą popularność uzyskały w 1966, kiedy ukazało się tłumaczenie książki na język angielski.
W środowisku naukowym dużym echem odbiła się polemika Henniga z biologiem ewolucyjnym Ernstem Mayrem[5]. Ten ostatni skrytykował koncepcje Henniga, a jego stwierdzenie, że ptaki i krokodyle są w rzeczywistości grupami siostrzanymi, nazwał „absurdem”, mimo iż nie negował, że cechy wspólne ptaków i krokodyli są synapomorfiami. To wówczas Mayr ukuł termin „kladystyka” (ang. cladistics), który powszechnie przyjął się na określenie „systematyki filogenetycznej”[6].
Przykład
[edytuj | edytuj kod]Na przedstawionym na rysunku kladogramie widać pokrewieństwo niektórych gatunków małp człekokształtnych (dla uproszczenia przyjmijmy, że wszystkie konieczne taksony zostały zaznaczone).
Wnioski z analizy:
- istniał kiedyś osobnik (w praktyce niewielka populacja) będący przodkiem orangutanów, goryli, szympansów, bonobo i ludzi, który jednocześnie nie był przodkiem żadnego innego taksonu. Można określić dokładnie czas, w którym żył (przynajmniej teoretycznie). Nazwijmy grupę jego potomków "kladem 1".
|
- cechy organizmów należących do „kladu 1”, które występowały u tego osobnika to cechy plezjomorficzne
- orangutany wykazują tylko cechy plezjomorficzne „kladu 1”i cechy apomorficzne własnej grupy
- istniał kiedyś osobnik będący przodkiem dla goryli, szympansów, bonobo i ludzi, nie będący zaś przodkiem orangutanów ani żadnego innego gatunku. Również można określić dokładnie czas, w którym żył. Nazwijmy grupę jego potomków „kladem 2”.
- orangutany i „klad 2” to klady siostrzane
- na cechy plezjomorficzne „kladu 2” składają się cechy plezjomorficzne „kladu 1” i cechy apomorficzne, które posiadał przodek „kladu 2”, nie posiadał ich natomiast przodek „kladu 1” i nie posiadają ich orangutany.
- goryle wykazują tylko cechy plezjomorficzne „kladu 2 i cechy apomorficzne własnej grupy.
- istniał kiedyś osobnik będący przodkiem dla szympansów, bonobo i ludzi, niebędący zaś przodkiem goryli, orangutanów ani żadnego innego gatunku. Nazwijmy grupę jego potomków „kladem 3”.
- goryle i „klad 3” to klady siostrzane
- istniał kiedyś osobnik będący przodkiem dla szympansów i bonobo, niebędący zaś przodkiem goryli, orangutanów, ludzi ani żadnego innego gatunku. Nazwijmy grupę jego potomków „kladem 4”.
- ludzie wykazują cechy plezjomorficzne „kladu 3” oraz własne cechy apomorficzne
- szympansy wykazują cechy plezjomorficzne „kladu 4” (na które składają się cechy plezjomorficzne „kladu 3” oraz cechy apomorficzne „kladu 4”) oraz własne cechy apomorficzne
- bonobo, podobnie jak szympansy, wykazują cechy plezjomorficzne „kladu 4” oraz własne cechy apomorficzne
- każdy z kladów 1, 2, 3 i 4, oraz samodzielnie rozpatrywane orangutany, goryle, szympansy, bonobo lub ludzie to taksony monofiletyczne
- grupa obejmująca wszystkie wymienione małpy, ale nieobejmująca ludzi, to takson parafiletyczny
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Introduction to cladistic concepts. W: Ian J. Kitching, Peter L. Forey, Christopher J. Humphries, David M. Williams: Cladistics. Theory and Practice of Parsimony Analysis. Oxford University Press, 1998, s. 1–18. ISBN 0-19-850138-2.
- ↑ a b Nils Møller Andersen. The impact of W. Hennig's "phylogenetic systematics" on contemporary entomology. „European Journal of Entomology”. 98 (2), s. 133–150, 2001. [zarchiwizowane z adresu 2012-01-06]. (ang.).
- ↑ Stefan Richter, Rudolf Meier. The Development of Phylogenetic Concepts in Hennig's Early Theoretical Publications (1947–1966). „Systematic Biology”. 43 (2), s. 212–221, 1994. DOI: 10.1093/sysbio/43.2.212. (ang.).
- ↑ Willi Hennig. Phylogenetic Systematics. „Annual Review of Entomology”. 10 (1), s. 97–116, 1965. DOI: 10.1146/annurev.en.10.010165.000525. (ang.).
- ↑ Claude Dupuis. Willi Hennig's Impact on Taxonomic Thought. „Annual Review of Ecology and Systematics”. 15, s. 1–24, 1984. DOI: 10.1146/annurev.es.15.110184.000245. (ang.).
- ↑ Ernst Mayr. Cladistic analysis or cladistic classification?. „Zeitschrift für Zoologische Systematik und Evolutionforschung”. 12 (1), s. 94–128, 1974. DOI: 10.1111/j.1439-0469.1974.tb00160.x. (ang.).
| Procesy ewolucyjne | |
|---|---|
| Nauki związane z ewolucją | |
| Rodzaje specjacji | |
| Rodzaje doboru naturalnego | |
| Ewolucja molekularna | |
| Ewolucja poszczególnych taksonów | |
| Pojęcia | |
| Historia myśli ewolucyjnej |
