Kłobuck

Kłobuck
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek w Kłobucku
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	kłobucki
Gmina	Kłobuck
Prawa miejskie	1244 lub przed 1339
Burmistrz	Jerzy Zakrzewski
Powierzchnia	47,46 km²
Wysokość	240–284 m n.p.m.
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 12 513; 258,7 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 34
Kod pocztowy	42-100
Tablice rejestracyjne	SKL
	Położenie na mapie gminy Kłobuck Kłobuck
	Położenie na mapie Polski Kłobuck
	Położenie na mapie województwa śląskiego Kłobuck
	Położenie na mapie powiatu kłobuckiego Kłobuck
	50°54′18″N 18°56′16″E/50,905000 18,937778
TERC (TERYT)	2406014
SIMC	0931678
	Hasło promocyjne: Rozwój w zgodzie z naturą
	Urząd miejskiul. 11 Listopada 6; 42-100 Kłobuck
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Kłobuck (jid. ‏קלובוצק, Klobutsk‎, niem. Klobutzko, ros. Клобуцк^[2], wcześniej Kłobucko) – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, w powiecie kłobuckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kłobuck. Kłobuck leży na terenie historycznej Małopolski, w pobliżu jej granic z Wielkopolską i wschodnią częścią Górnego Śląska.

Kłobuck jest ośrodkiem administracyjnym, kulturalnym i gospodarczym o znaczeniu regionalnym w subregionie północnym województwa śląskiego. Położony jest w bliskim sąsiedztwie Częstochowy i jest miastem wspomagającym rozwój aglomeracji częstochowskiej.

Dawne Kłobucko było miastem królewskim położonym w końcu XVI wieku w tenucie krzepickiej w powiecie lelowskim województwa krakowskiego^[3]. W latach 1918–1939 Kłobuck wchodził w skład województwa kieleckiego, później po wojnie w latach 1945–1950 również był częścią województwa kieleckiego, a w latach 1950–1975 włączono go do województwa katowickiego. Według podziału administracyjnego z lat 1975–1998 miasto należało do województwa częstochowskiego. W wyniku reformy administracyjnej w 1999 roku włączony został do województwa śląskiego, z siedzibą w Katowicach, ale mimo tego Kłobuck nie jest częścią Śląska.

Według danych z 31 grudnia 2022 roku miasto miało 12 327 mieszkańców^[4].

Geografia

Miasto położone jest na pograniczu dwóch mezoregionów fizycznogeograficznych Wyżyny Wieluńskiej i Obniżenia Krzepickiego, będących elementami Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Kłobuck leży nad rzekami Białą Okszą i, przebiegającą częściowo wzdłuż południowo-wschodniej granicy miasta, Czarną Okszą (Kocinką) – prawymi dopływami Liswarty. Przez miasto przepływa również kilka mniejszych cieków.

Ukształtowanie terenu

Miasto leży na pagórkowatym fragmencie Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, nazywanym Pagórami Kłobuckimi. Rzeźba terenu wykazuje cechy poligeniczne, ukształtowana została poprzez działanie lodowca w trakcie zlodowacenia środkowopolskiego i erozję rzeczną^[5].

Większość obszaru miasta leży na wysokości od 240 do 260 m n.p.m. Najwyższym wzniesieniem na terenie miasta, mającym wysokość 284,6 m n.p.m., jest Dębowa Góra znajdująca się na południowym krańcu Kłobucka^[5].

Zagospodarowanie

Kłobuck zajmuje obszar o powierzchni 47,46 km². W strukturze użytkowania gruntów dominującą pozycję zajmują użytki rolne, głównie grunty orne i łąki (71% powierzchni miasta). Lasy zajmują 20% powierzchni miasta. Pozostałe 9% zajmują tereny mieszkaniowe, tereny przemysłowe, usługowe i inne tereny zabudowane, a także parki, place, drogi, chodniki, grunty pod wodami i pozostałe grunty z wyłączeniem gruntów rolnych zabudowanych a związanych z działalnością rolniczą^[6].

Środowisko przyrodnicze

Ochrona przyrody

Na terenie miasta Kłobuck w odległości 2 km na południe od śródmieścia rozciąga się rezerwat leśny Dębowa Góra. Ochronie podlegają w nim pozostałości pierwotnych lasów dębowo-grabowych porastających niegdyś okolice dzisiejszego miasta. Innym blisko położonym rezerwatem jest Zamczysko^[7].

Lasy

W granicach miasta znajduje się około 900 ha lasów, będących w większości częścią otaczających Kłobuck od północy i południowego zachodu kompleksów, które w sumie zajmują powierzchnię 4576 ha. Większość lasów w mieście znajduje się pod zarządem Nadleśnictwa Kłobuck, pozostała część znajduje się w posiadaniu prywatnych właścicieli^[6]. Siedziba Nadleśnictwa Kłobuck znajduje się w osadzie Nadleśnictwo Kłobuck, nie będącej formalnie częścią miasta Kłobuck.

Zbiorniki wodne

W mieście brak jest większych naturalnych zbiorników wodnych. Na pograniczu sołectwa Rybno i Kłobucka znajduje się zbiornik retencyjny Zakrzew^[6]. Oprócz niego na terenie miasta znajduje się wiele mniejszych stawów rybnych. W pobliżu Kłobucka znajdują się również zalewy pełniące funkcje rekreacyjne we wsi Kamyk oraz retencyjno-rekreacyjny Zalew Ostrowy we wsi Ostrowy nad Okszą.

Galeria

Dębowa Góra
Widok na Kłobuck z wieży na Dębowej Górze
Tama Zalewu Zakrzew
Siedziba Nadleśnictwa Kłobuck

Demografia

Wykres liczby ludności miasta Kłobuck od roku 1622^[8]^[9].

Liczba ludności miasta była kształtowana głównie przez jego gospodarcze wzloty i upadki. Populacja Kłobucka znacznie zmniejszyła się po II wojnie światowej, w której zginęła znacząca część, ludność żydowska. Największą liczbę mieszkańców odnotowano w 1995 roku, 14 104^[8].

Piramida wieku mieszkańców Kłobucka w 2021 roku^[10]:

Toponimia

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i notowana jest od XIII. W przeszłości funkcjonowały inne odmiany nazwy miasta, między innymi: Kłobucko, Kłobuczko, Kłobuczek^[9]. W 1257 odnotowano Globsek, 1271 Klobucko, 1297 Klobuczesk, 1326 Chlobusco, 1328 Chlobuscow, 1335 Clobuscho, 1336 Clobusco, 1340 Clobusczo, 1341 Clobuczsco, 1344 Clobuczko, 1374 Globusko, 1384 Clobug, 1393 Clopuz, Clopug, 1396 Clobuszko, 1403 Klobuk, 1494 Clobuszcho, 1535 Antiqua Clobuczko, Stare Klobucko, 1564 Klobuczko, Kłobuczko, 1629 Kłobuczko, 1650 Kłobucko, 1680 Kłobuczko, 1789 Kłobuck, 1877 Kłobuck^[11]^[12]^[13].

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Clobuczsko wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[14]. Współczesna nazwa używana jest od przełomu XVIII i XIX wieku. Istnieje kilka hipotez dotyczących pochodzenia nazwy miasta. Większość z nich skłania się ku szukaniu jej źródła w słowie kłobuk. Żadna z wersji nie została jednak w pełni potwierdzona, z powodu wieloznaczności tego słowa na przestrzeni dziejów.

Legenda, którą zapisał Jan Długosz podaje, iż nazwa Kłobuck pochodzi od kłobuka, czyli nakrycia głowy, znalezionego w miejscu zakładanej osady i uwidocznionego w średniowiecznym herbie miasta^[9]^[15]. Z lat 1552, 1556, 1565-6 zachował się odcisk miejskiej pieczęci z herbem przedstawiającym żelazny hełm z szeroką kryzą^[11].

Istnieje kilka teorii na temat nazwy. Pierwsza, która znalazła większe poparcie mówi że nazwa ma związek z geograficznym położeniem Kłobucka. Kłobuk w toponimii oznacza bowiem spiczasty wierzchołek, górkę^[12]^[16]^[17], a miasto było w czasie jego lokacji najdalej wysuniętym na północny zachód w Małopolsce. Nazwa może mieć więc związek z położeniem na pagórkowatym terenie Wyżyny Wieluńskiej. Równolegle nazwę wywodzi się od nazwy osobowej Kłobuk z dodaniem przyrostkowego formantu przymiotnikowego -sk^[12]^[9].

Historia

Starożytność

Jest bardzo prawdopodobne, iż przebiegała tędy odnoga najstarszego szlaku handlowego prowadzącego przez ziemie polskie jeszcze za czasów rzymskich, tzw. szlaku bursztynowego, wiodąca od wybrzeży Morza Śródziemnego przez Kraków, Kalisz do brzegów Bałtyku.

Średniowiecze

Pograniczny charakter miasta dawał mu szanse na szybki rozwój, był jednak także zagrożeniem z powodu licznych ataków z zachodu i północy. Przez Kłobuck przebiegała droga handlowa łącząca Małopolskę i Wielkopolskę. W okolicach Wielunia rozwidlała się ona, a jej zachodnie ramię przebiegało na zachodnią część historycznego Śląska, do Oleśnicy i Wrocławia.

W czasach piastowskich, położony wśród lasów obfitujących w zwierzynę, Kłobuck był siedzibą łowczych krakowskich zwanych kłobuckimi. Na wzgórzu w pobliżu Staromieścia istniał gród, który był rezydencją łowczych^[18].

Pierwsza lokacja miasta miała miejsce prawdopodobnie w 1244 roku. Ówczesne miasto określane jest współcześnie jako Kłobuck Stare Miasto. Stare miasto zostało zdegradowane przed rokiem 1400^[19]. Od początku XIV wieku Kłobuck stał się miastem królewskim, które zostało założone przez króla polskiego Kazimierza III Wielkiego na prawie magdeburskim między 1339 i 1344 rokiem. Król ten nadał miastu przywileje uwalniające mieszczan kłobuckich z dotychczasowych danin, które potwierdzali następni władcy polscy kolejno w 1453 Kazimierz Jagiellończyk, 1493 Jan Olbracht, 1563 Zygmunt August, 1620 Zygmunt III Waza, 1637 Władysław IV, 1750 August III Sas i w 1778 ostatni król polski Stanisław August Poniatowski^[20]^[21]^[22].

W 1370 Ludwik Węgierski, król Polski i Węgier, nadał Krzepice, Kłobuck i inne pograniczne grody jako lenno swemu siostrzeńcowi Władysławowi Opolczykowi. W 1396 miasto z powrotem do Korony Królestwa Polskiego przyłączył król Polski Władysław Jagiełło, który osobiście gościł w Kłobucku. Miasto otoczone było murami i wałami obronnymi wymienionymi w latach 1448, 1466, 1485, 1514. Mury zostały zlikwidowane w XVI wieku wraz z urbanizacyjnym rozwojem miasta. W 1457 miasto najechały, złupiły i spaliły wojska księcia, Jana IV oświęcimskiego^[20]^[11]^[22].

Łowczowie kłobuccy^[23]	daty urzędowania
Wszebor	1224-1225
Buża	1228-1230
Jakub	1234-1237
Bogumił	1234
Smył Żegocic Starza	1242-1243
Klimunt Mikołajowicz Lubowla	1250
Mirosław	1268
Wawrzyniec Strzeszkowicz Sulima	1269-1272
Piotr	1273
Imbram Mścigniewowicz z Witowa Lubowla	1286-1288
Floryan Nagoda 1290	1290
Tomisław Nagoda z Mokrska	1310-1312
Spicymir Leliwa Tarnowski	1316
Mikołaj Bogorya z Bogoryi	1318
Zbigniew z Brzezia	1324
Andrzej Starza	1325
Piotr	1331-1337
Andrzej Starza	ponownie 1334-1337
Jan Spicymirowicz Lis z Chrzelowa	1351-1363
Andrzej Starza	po raz trzeci 1346
Mścigniew Mścigniewowicz Lis z Chrzelowa	1351-1363
Marek ze Skrzydlnej	1366
Zbigniew z Łapanowa	1370-1379

Według Jana Długosza kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina i Małgorzaty został ufundowany i zbudowany z kamienia w roku 1144 przez Piotra Włostowica (Dunina). Być może już wcześniej istniał tu kościół drewniany, gdyż rozległość tutejszej, pierwotnej parafii świadczy o jej bardzo dawnym utworzeniu. Kłobuck był znaczącą osadą targową jeszcze przed uzyskaniem praw miejskich. Istniała tu komora celna, o czym świadczy pochodząca jeszcze z czasów piastowskich taryfa pobieranego myta. Od dawnych czasów odbywał się w Kłobucku jarmark w dniu św. Małgorzaty (13 lipca) i prawdopodobnie drugi w dniu św. Marcina (11 listopada). Ponieważ wymienieni święci są patronami miejscowego kościoła parafialnego, można z dużym prawdopodobieństwem przypuszczać, że jarmarki te zostały ustanowione w okresie budowy i poświęcenia kościoła, a więc już w XII wieku.

W 1456 podczas wojny trzynastoletniej miasto, razem z Krzepicami wysyłało na wyprawę wojenną przeciw Krzyżakom 12 pachołków, 1 wóz i 2 łuczników. W latach 1461, 1466, 1469, 1473, 1475-76, 1478-79, 1481, 1485-86, 1491 w mieście prowadzone były księgi ławnicze^[11]. W 1471 roku w kodeksie należącym do parafii kłobuckiej zapisano cyzjojan kłobucki – średniowieczny polski cyzjojan, będący jednym z niewielu przykładów poezji świeckiej tego okresu zapisanego w języku polskim^[24].

W połowie XVI wieku Kłobuck należał do starostwa krzepickiego. Miasto leżało na ważnym trakcie drogowym biegnącym z Krakowa przez Olkusz, Ogrodzieniec, Żarki, Częstochowę, Krzepice, Wieluń do Wrocławia i na Śląsk odnotowanym w 1454, 1477, 1530, 1570. Położenie przy ważnym szlaku komunikacyjnym skutkowało rozwojem handlu i rzemiosła. Od 1532 w mieście odnotowano liczne bractwa cechowe. W 1553 odnotowane zostały cechy: szewców, piekarzy, sukienników i rzeźników posiadających 13 jatek mięsnych, a także łaziebnika obsługującego miejscową łaźnię, młynarza posiadającego 2 młyny, piwowarów warzących piwo. W granicach miasta zanotowane zostały również 2 sadzawki rybne. W 1564 historyczne dokumenty podatkowe odnotowały, że mieszczanie płacili do miejscowego zamku łanowe, ogrodowe i stodolne. W mieście odnotowano także 12 jatek rzeźniczych w tym jedną opuszczoną, które płaciły po kamieniu łoju i 3 funty łoju smalcowego. Gorzelnicy płacili od 5 garnców gorzałczanych po 1. florenie. Opłaty uiszczała także miejscowa łaźnia, a kupcy płacili targowe od 3. jarmarków odbywających się w Kłobucku w ciągu roku. Podatki od piekarzy, szewców, prasołów i młynarzy pobierało starostwo. W tym roku w Kłobucku pracowały 2 młyny stojące na 2 stawach. Pierwszy z nich stał pod miastem i posiadał dwa koła rzeczne, jedno mielące mąkę na chleb, a drugie słód na gorzałkę i piwo. Drugi młyn był również dwukolny, mączny i słodowy^[11]^[22].

Rzeczpospolita Obojga Narodów

W 1569 w wyniku unii lubelskiej miejscowość znalazła się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów i leżała w niegrodowym starostwie krzepickim w powiecie lelowskim w województwie krakowskim, które obejmowało dużą część ziemi częstochowskiej. Starostwo obejmowało oprócz miasta Kłobucka wsie: Zagórze z folwarkiem i 4 młynami, Zakrzów, Łobodno, Miedzno, Kocino, Ostrowy, Łojki, Dobra, Brzoski, Wręczyca, Grodzisko, Stara Huta, Walenczow, Biała Królewska^[11]^[20].

Od XV do XVII wieku, Kłobuck był ośrodkiem rzemieślniczo–handlowym, w którym rozwijało się kowalstwo, sukiennictwo i hutnictwo. W 1581 w mieście dokumenty podatkowe odnotowały 4 piekarzy, 4 szewców, 2 kowali, 2 krawców, 2 rzeźników i 4 komorników^[11].

W 1658 roku Sejm Warszawski wydzielił z części starostwa krzepickiego nowe starostwo kłobuckie ustanawiając Kłobuck siedzibą starostwa niegrodowego, które następnie nadał w wieczyste posiadanie klasztorowi paulinów na Jasnej Górze dla zapewnienia utrzymania twierdzy jasnogórskiej. Po potopie szwedzkim miasto podupadało z powodu zniszczeń odniesionych w czasie działań wojennych. W 1689 zostało prawie całkowicie spalone^[22].

Rozbiory Polski

W wyniku II rozbioru Polski w 1793, Kłobuck znalazł się w zaborze pruskim. Władze pruskie odebrały starostwo paulinom i włączyły je do dóbr rządowych. Po zwycięskim dla Polaków drugim powstaniu wielkopolskim jakie odbyło się w 1806 miejscowość w latach 1807–1815 znalazła się w granicach Księstwa Warszawskiego. Po klęsce Napoleona Bonapartego w 1815 decyzją kongresu wiedeńskiego Księstwo Warszawskie zostało podzielone i miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim. Leżała w rosyjskim Królestwie Polskim w dobrach ostrowskich znajdujących się w uposażeniu carskim^[22].

W 1862 w mieście znajdowało się 254 domów, w tym 50 murowanych, zamieszkanych przez 2192 mieszkańców, w tym 548 wyznawców judaizmu. W latach 1870–1917 Kłobuck został pozbawiony praw miejskich stając się miejscowością o charakterze rolniczym^[9]^[20].

Miejscowość wymieniona została w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego z XIX wieku, jako miasto leżące w powiecie częstochowskim w gminie Kamyk i parafii Kłobuck. W 1883 znajdowało się w nim 306 domów zamieszkanych przez 2647 mieszkańców w tym 1281 mężczyzn oraz 1366 kobiet. Miasto liczyło w sumie 3251 mórg ziemi miejskiej w tym 2416 rolnej. W miejscowości znajdował się wówczas parafialny, murowany kościół katolicki, dom schronienia dla 6 starców i kalek, szkoła początkowa, stacja pocztowa i sąd gminny okręgu III^[20].

W 1917 Kłobuck odzyskał prawa miejskie^[22]. Miasto było jednak w opłakanym stanie^[25].

Okres międzywojenny

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Kłobuck został włączony do powiatu częstochowskiego województwa kieleckiego. W 1921 mieszkało tu 6382 osoby. W 1929 był tu jeden kościół katolicki i synagoga. Miasto posiadało szpital powszechny. Działał cech ślusarsko-kowalski i stolarsko-ciesielski^[26].

W okresie międzywojennym stacjonowała w miejscowości placówka Straży Celnej II linii „Kłobucko”^[27]. Na początku lat 30. XX wieku uruchomiono w Zagórzu destylarnię żywicy. W maju 1939 roku sformowano tu batalion Obrony Narodowej „Kłobuck”.

II wojna światowa

Osobny artykuł: Bitwa pod Mokrą.

1 września w pobliskiej wsi Mokra, w jednej z pierwszych bitew II wojny światowej, Wołyńska Brygada Kawalerii starła się z niemiecką 4. Dywizją Pancerną. W czasie II wojny światowej Kłobuck i zachodnia część powiatu częstochowskiego w województwie kieleckim został bezpośrednio włączony do III Rzeszy (Częstochowę i pozostałą część powiatu włączono do Generalnego Gubernatorstwa). Kłobuck został włączony do Rzeszy jako część powiatu Blachownia w rejencji opolskiej w prowincji Schlesien (od stycznia 1941 roku w prowincji Oberschlesien). W 1941 roku podczas okupacji Niemcy zamierzali zmienić nazwę miasta na Klobstadt^[28]. Plany administracji nazistowskiej nie zostały wdrożone. Przed II wojną światową w Kłobucku mieszkało około dwóch tysięcy Żydów, większość z nich zginęła w trakcie wojny lub uciekła z Polski. W październiku 1941 r. Niemcy utworzyli w Kłobucku getto, w którym zgromadzili ponad ok. 1,5 tys. Żydów. Pogłoski o jego likwidacji rozeszły się 21 czerwca 1942 r., powodując wiele prób ukrycia się lub ucieczki. 22 czerwca 1942 r. część uwięzionych zapędzono do miejscowej remizy strażackiej, szczując na nich psy i strzelając do tłumu. Pozostałych przy życiu popędzono do Krzepic, a potem wywieziono do hitlerowskiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Odmienne losy stały się udziałem jedynie 35 młodych kobiet i jednego mężczyzny, których wysłano do obozu pracy w Sosnowcu, a także 7 fachowców, których pozostawiono wraz z rodzinami w Kłobucku. Wojnę przetrwało ok. 100 Żydów, ale społeczność się nie odbudowała^[29].

Okres powojenny

W latach 1952–1975 Kłobuck był siedzibą powiatu kłobuckiego. W 1961 liczba mieszkańców miasta wzrosła do 9133, a powierzchnia liczyła 44,30 km²^[22].

Szybki rozwój Kłobucka nastąpił w latach 50. i 60. XX wieku kiedy to w Częstochowskim Obszarze Rudonośnym, nastąpił wzrost wydobycia syderytowych rud żelaza. Oddano do eksploatacji kopalnię „Wręczyca”, a na terenie miasta uruchomiono wiele zakładów przemysłowych takich jak Zakład Budowy Maszyn i Górnictwa „Częstochowa”, Nitron ERG i inne. Rozpoczęto budowę nowych osiedli mieszkaniowych, a liczba mieszkańców miasta prawie się wtedy podwoiła^[22].

W roku 1999, po reformie administracyjnej, Kłobuck został ponownie siedzibą powiatu kłobuckiego.

Przynależność administracyjna

Historyczna przynależność polityczno–administracyjna Kłobucka^[9]^[15]
Okres	Państwo	Zwierzchność	Jednostka administracyjna	Status miasta
XI wiek-1244 lub 1339	Królestwo Polskie		ziemia krakowska / województwo krakowskie	Wieś Kłobuck
1244 lub 1339-1356			ziemia krakowska / województwo krakowskie	Miasto Kłobuck
1356-1370			województwo krakowskie, krzepicki okręg zamkowy
1370-1391	Księstwo opolskie		krzepicki okręg zamkowy
1391-1569	Królestwo Polskie		województwo krakowskie, starostwo krzepickie
1569-1658	Rzeczpospolita Obojga Narodów		województwo krakowskie, powiat lelowski, starostwo krzepickie
1658-1793	Rzeczpospolita Obojga Narodów	Klasztor Paulinów na Jasnej Górze	województwo krakowskie, powiat lelowski, starostwo kłobuckie
1793	Królestwo Prus		Prusy Południowe, departament łęczycki, powiat częstochowski
1793-1795			Prusy Południowe, departament piotrkowski, powiat częstochowski
1795-1807			Prusy Południowe, departament kaliski, powiat częstochowski
1807-1815	Księstwo Warszawskie	Cesarstwo Francuskie	departament kaliski, powiat częstochowski
1815-1816	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	departament kaliski, powiat częstochowski
1816-1826			województwo kaliskie, obwód wieluński, powiat częstochowski
1826-1837			województwo kaliskie, obwód wieluński, powiat częstochowski
1837-1842			gubernia kaliska, obwód wieluński, powiat częstochowski
1842-1867			gubernia kaliska, powiat wieluński
1867-1870			gubernia piotrkowska, powiat częstochowski
1870-1916				Wieś Kłobuck
1916-1917	Królestwo Polskie	Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry		Wieś Kłobuck
1917–1918	Królestwo Polskie	Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry		Miasto Kłobuck
1918	Królestwo Polskie
1918–1939	Rzeczpospolita Polska		województwo kieleckie, powiat częstochowski
1939–1945	okupacja niemiecka/III Rzesza		Prowincja Górny Śląsk, Kreis Blachstät
1939–1945	Polskie Państwo Podziemne		Okręg Radom-Kielce, Inspektorat E Częstochowa, Obwód Częstochowa
1945–1950	Rzeczpospolita Polska		województwo kieleckie, powiat częstochowski
1950–1952	Rzeczpospolita Polska		województwo katowickie, powiat częstochowski
1952-1975	Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo katowickie, powiat kłobucki
1975–1989	Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo częstochowskie, rejon kłobucki
1989-1998	Rzeczpospolita Polska		województwo częstochowskie, rejon kłobucki
od 1999	Rzeczpospolita Polska		województwo śląskie, powiat kłobucki, Kłobuck

Zabytki

Kościół świętych Marcina i Małgorzaty

Osobny artykuł: Kościół świętych Marcina i Małgorzaty w Kłobucku.

Najważniejszy zabytek Kłobucka. Pierwotnie zbudowany z kamienia w roku 1144. Wielokrotnie trawiony przez pożary i odbudowywany. Obecnie część wybudowanego w 1476 roku, zespołu klasztornego kanoników regularnych, ufundowanego przez Jana Długosza. Siedziba kłobuckiej parafii św. Marcina od czasów średniowiecza. Bryła posiada cechy stylu gotyckiego z elementami baroku.

Pałac w Zagórzu

Osobny artykuł: Pałac w Kłobucku.

Pałac w Zagórzu pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku i jest przykładem neogotyckiej architektury rezydencjalnej. Numer w rejestrze: 1115/69 z 27 grudnia 1969^[30]. Otaczający go park również wpisany jest do rejestru zabytków pod nr A-46/78 z 17 lutego 1978 i R/512 z 2 maja 1957^[30]. W 2004 roku rozpoczęto generalny remont pałacu, a w 2009 włączono park do programu rewitalizacji miasta. W pałacu planuje się utworzenie centrum konferencyjnego.

Układ urbanistyczny miasta

Osobny artykuł: Rynek w Kłobucku.

Do rejestru zabytków wpisany jest układ urbanistyczny śródmieścia. Głównymi jego elementami są czworokątny rynek i charakterystyczna, nieregularna, siatka odchodzących od niego ulic. Numery w rejestrze: R/403/53 z 31 marca 1953, 1131/69 z 27 grudnia 1969 i A-46/78 z 17 lutego 1978^[30]. W 2009 roku rozpoczęła się rewaloryzacja rynku i przyległych ulic^[31]. Remont zakończył się w czerwcu 2010 roku. Rynek jest miejscem imprez plenerowych i spotkań mieszkańców^[32].

Panorama rynku w Kłobucku

Łaźnia miejska

Łaźnia miejska i obsługujący ją łaziebnik był znany w zapiskach, już w 1532 podczas lustracji miasta przez ówczesną administrację królewską^[11].

Budynek, w którym działała łaźnia miejska, znajduje się przy ul. Wieluńskiej 11. Zbudowany został w 1930 roku. W rejestrze zabytków zapisany jest pod numerami 1116/69 z 27 grudnia 1969 i A–47/78 z 17 lutego 1978^[30]. Po przebudowie i modernizacji stał się siedzibą Wydziału Komunikacji i Transportu Starostwa Powiatowego w Kłobucku^[33]. Funkcję tę przestał pełnić w 2011 roku^[34].

Transport

Infrastruktura drogowa

Przez Kłobuck przebiegają:

Droga krajowa nr 43 łącząca Częstochowę z Wieluniem^[35];
Droga wojewódzka nr 492 biegnąca z miejscowości Ważne Młyny do Blachowni^[35].

Infrastruktura kolejowa

W mieście znajduje się czynna stacja kolejowa Kłobuck przy linii kolejowej nr 131 będąca częścią magistrali węglowej Chorzów Batory–Tczew. Linia wykorzystywana jest obecnie w większej mierze do przewozów towarowych i w mniejszej do przewozów pasażerskich. W latach 2006–2012 ruch pasażerski na tej linii był zawieszony. 9 grudnia 2012 Koleje Śląskie uruchomiły na krótko połączenia do Katowic i Tarnowskich Gór. 1 czerwca 2013 roku połączenia pasażerskie ponownie zawieszono.

Transport publiczny

Komunikację autobusową z Częstochową i miejscowościami powiatu kłobuckiego zapewniają PKS Częstochowa – rozbudowana sieć połączeń, w tym linie podmiejskie 50 i 64, PKS Lubliniec, PKS Wieluń i inne przedsiębiorstwa prywatne np. Demex.

Edukacja

Szkoły średnie i zawodowe

Zespół Szkół nr 1 im. Jana Kilińskiego; szkoła wybudowana w latach 1968–1969;
Zespół Szkół nr 2 im. ks. Jana Długosza;
Zespół Szkół nr 3 im. Kazimierza Kosińskiego.

Szkoły podstawowe

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Władysława Sebyły;
Szkoła Podstawowa nr 2 im. Adama Mickiewicza;
Publiczna Szkoła Podstawowa im. św. Dominika Savio (Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół Katolickich)^[36].
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II

Przedszkola

W Kłobucku działa 5 przedszkoli gminnych. Przedszkole nr 4, znajdujące się na osiedlu Zagórze prowadzi oddział integracyjny.

Gospodarka

Kłobuck swój rozwój gospodarczy zawdzięcza głównie znajdującym się w pobliżu, nieeksploatowanym już, kopalniom rud żelaza. Duża część mieszkańców prowadzi działalność rolniczą. Miasto leży w obrębie Częstochowskiego Okręgu Przemysłowego. Jest ośrodkiem miejskim o znaczeniu ponadlokalnym, wspomagającym rozwój aglomeracji częstochowskiej^[37].

Najlepiej rozwinięte w mieście gałęzie przemysłu:

przemysł metalowy – odlewnia metali, zakłady przetwórstwa metali
przemysł chemiczny, przetwórstwo tworzyw sztucznych – Südpack (wcześniej Bahpol), Honasco (wcześniej ERG Kłobuck)
przemysł spożywczy – piekarnia produkująca uznany za produkt regionalny chleb kłobucki, Cymes
produkcja obuwia – OLIP Polska, Embis, Łukasz
przemysł drzewny – 2 tartaki
inna produkcja – Schultz Seating Poland, Drewbet, Riko

Kultura

Działalność kulturalna mieszkańców miasta koncentruje się w Miejskim Ośrodku Kultury. Ośrodek został uruchomiony w 1972 roku. Od 1991 odbywa się tu Jurajski Festiwal Tańca Freestyle. Od wielu lat również działają: Klub Tańca Towarzyskiego „Pionier” i Klub Tańca Nowoczesnego „Ciało i Ruch”, które posiadają na swoim koncie wiele sukcesów. Przy ośrodku kultury działa kilka zespołów muzycznych wykonujących muzykę ludową i tradycyjną.

Od 2001 roku w drugiej połowie września organizowane są Dni Długoszowskie, podczas których odbywa się szereg wykładów, imprez kulturalnych, sportowych i festynów.

Najbardziej znanym zespołem muzycznym pochodzącym z Kłobucka jest Cała Góra Barwinków, wykonujący muzykę reggae i ska. Od 1997 Miejski Ośrodek Kultury wspólnie z kłobuckim zespołem Murphy Blues organizują festiwal Blues nad Okszą.

Pomniki i miejsca pamięci

W Kłobucku znajdują się następujące pomniki i miejsca pamięci^[38]:

tablica, przy Szkole Podstawowej nr 2, upamiętniająca nauczycieli: Daniela Stępnia, Józefa Rychlewskiego i Mariana Caremza poległych na polach chwały i w obozach koncentracyjnych w czasie II wojny światowej;
głaz z tablicą upamiętniający Władysława Sebyłę, poetę, żołnierza, więźnia Starobielska który został zamordowany w Charkowie, w kwietniu 1940 roku; głaz odsłonięty w 80. rocznicę jego urodzin w pobliżu Miejskiego Domu Kultury;
pomnik „Matki Polki” znajdujący się na pasie zieleni przy ulicy 3 maja;
kapliczka słupkowa z grobem nieznanego powstańca styczniowego, stojąca przy ulicy 11 listopada, w sąsiedztwie budynku nr 19;
tablica upamiętniająca Józefa Piłsudskiego i 71. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę, znajdująca się przy kościele św. Marcina i Małgorzaty;
pomnik Jana Długosza, odsłonięty 20 września 2015 na rynku; autorem rzeźby wykonanej z brązu jest Jerzy Kędziora^[39];
głaz upamiętniający ukoronowanie obrazu Matki Bożej Kłobuckiej;
głaz ustawiony na pamiątkę jubileuszu stulecia harcerstwa na ziemi kłobuckiej;
liczne groby poległych w walkach o wolność ojczyzny, w tym groby zbiorowe i grób nieznanego żołnierza, znajdujące się na cmentarzu parafialnym przy ul. Częstochowskiej.

Prasa

W mieście ukazują się i mają swe redakcje następujące czasopisma:

Tygodnik Powiatowy – kłobucki dodatek Dziennika Zachodniego;
Gazeta Kłobucka – tygodnik regionalny^[40];
Nowiny Kłobuckie – dwutygodnik regionalny^[41].

Ważniejsze informacje z Kłobucka publikuje również częstochowski dodatek Gazety Wyborczej.

Sport

OSiR Kłobuck

W mieście działa Ośrodek Sportu i Rekreacji Kłobuck. Prowadzone są w nim następujące sekcje sportowe^[42]:

sekcja tenisa stołowego
sekcja siatkówki
sekcja koszykówki
sekcja pływacka „Delfin Kłobuck”.

Dysponuje on następującymi obiektami sportowymi^[42]:

25 metrową krytą pływalnią
stadionem piłkarskim
boiskami treningowymi, w tym otwartym 2 maja 2012 boiskiem, powstałym w ramach programu Orlik 2012
halą sportową
kortami do tenisa ziemnego

Piłka nożna

Znicz Kłobuck

Na stadionie OSiR Kłobuck rozgrywa mecze klub piłkarski MLKS Znicz Kłobuck. W 1946 roku powstały w mieście dwa kluby – LZS Kłobuck i Zryw Zagórze. Trzy lata później, w 1949 roku zespoły te dołączyły do federacji Ludowych Zespołów Sportowych i przystąpiły do rozgrywek Częstochowskiego oddziału Polskiego Związku Piłki Nożnej. Na przełomie 1958/1959 roku LZS Kłobuck stracił swoją siedzibę, która znajdowała się na skrzyżowaniu ulic 3 Maja i Wieluńskiej. Na jej miejscu powstał dom towarowy. Równocześnie nastąpił rozkład drużyny LZS Kłobuck. Działacze obydwu zespołów postanowili połączyć siły i utworzono zespół pod nazwą LZS Znicz Kłobuck.

W sezonie 2024/2025 występuje w V lidze grupie śląskiej I (północnej)^[43].

Pozostałe drużyny

W mieście działa również kilka amatorskich drużyn piłkarskich rozgrywających spotkania zarówno klasycznego futbolu, jak i halowej piłki nożnej w ramach Amatorskiej Ligi Halowej Piłki Nożnej w Kłobucku. Spotkania tej ligi odbywają się w hali sportowej gimnazjum w Kłobucku^[44].

Piłka siatkowa

Rozgrywki męskich drużyn siatkarskich organizuje Amatorska Liga Siatkówki w Kłobucku. Rozgrywki w piłce siatkowej kobiet, wśród drużyn w mieście i miejscowościach powiatu kłobuckiego prowadzi Kobieca Amatorska Liga Siatkowa Kłobuck.

Taekwondo

Dużą popularnością w mieście cieszy się koreańska sztuka walki Taekwondo. Działa tu jeden klub prowadzący zajęcia w różnych kategoriach wiekowych: Klub Sportowy Wojownik^[45].

Od 2008 w mieście odbywają się zawody Grand Prix Polski w Taekwondo w różnych kategoriach wiekowych, będące eliminacjami mistrzostw Polski.

Pozostałe

Koordynatorem sportu w szkołach miasta i całego powiatu kłobuckiego jest Powiatowy Szkolny Związek Sportowy w Kłobucku^[46]. Organizuje on rozgrywki międzyszkolne w wielu dyscyplinach sportowych, w tym w tenisie stołowym, koszykówce, siatkówce, piłce nożnej, piłce ręcznej, biegach przełajowych i czwórboju lekkoatletycznym.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki (dekanat Kłobuck)^[47]:
Świadkowie Jehowy:
- zbór Kłobuck-Wschód
- zbór Kłobuck-Zachód (Sala Królestwa ul. Długa 2a)^[48]^[49].

Przed II wojną światową dużą część ludności Kłobucka stanowili Żydzi. Obecnie jedyną pozostałością po judaistycznej wspólnocie wyznaniowej, mającą charakter religijny, jest cmentarz żydowski^[9].

Ochotnicza Straż Pożarna w Kłobucku

Na przestrzeni dziejów dawał się boleśnie odczuwać brak zorganizowanych i wyszkolonych ludzi do walki z ogniem oraz odpowiednich narzędzi i urządzeń gaśniczych. Dlatego też pod koniec XIX wieku z inicjatywy tutejszego zasłużonego społecznika dr Władysława Beliny-Brzosowskiego postanowiono otworzyć straż ogniową w Kłobucku. W tym czasie na terenie Królestwa Polskiego w wielu miastach powstawały jednostki ochotniczych straży ogniowych.

26 kwietnia 1898 roku odbyło się ogólne zebranie mieszkańców, w którym wzięło udział ok. 200 obywateli na którym podjęto uchwale o utworzeniu w Kłobucku Ochotniczej Straży Ogniowej, lecz dopiero 29 sierpnia 1900 r. gubernator piotrkowski zatwierdził jej utworzenie. Ochotnicza Straż Ogniowa w Kłobucku powstała jako druga z kolei po częstochowskiej. (1871r)

OSP Kłobuck rozpoczęła praktyczna działalność w maju 1901 roku i już w tymże roku interweniowała przy gaszeniu pięciu pożarów, w czasie których spłonęło 48 budynków.

W roku 1911 rozpoczęto budowę remizy, która służyła kilkadziesiąt lat. Było to miejsce różnych zebrań, przedstawień oraz innych imprez kulturalnych. W roku 1917 społeczeństwo Kłobucka ufundowało sztandar, który zachował się do dnia dzisiejszego.

Podczas zjazdu i sprawdzianu wyszkolenia oraz sprawności bojowej Ochotniczych Straży Pożarnych w 1926 roku w Częstochowie, Kłobuccy Strażacy zdobyli 1 miejsce na 56 jednostek straży, które wzięły w nich udział. Za zwycięstwo odebrali nagrodę w postaci dwóch żelaznych beczkowozów od Prezesa Zarządu Głównego Związku Straży Pożarnych RP Pana Choromańskiego oraz kwotę 500 złoty od Państwowego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych.

W okresie międzywojennym jednostka bierze udział w wielu akcjach gaszenia pożarów, wykazując duże zaangażowanie, dobre wyszkolenie i wysokie umiejętności bojowe. Utrzymywana jest głównie z dotacji Rady Miejskiej, która nie szczędzi pieniędzy na ochronę pożarniczą. W okresie tym O.S.P. Prowadzi Również działalność kulturalną. Orkiestra dęta uświetnia różne uroczystości państwowe i religijne a amatorski zespół dramatyczny, daje wiele przedstawień, które cieszą się dużą popularnością wśród mieszkańców Kłobucka oraz okolicznych miejscowości.

W czasie okupacji hitlerowskiej O.S.P zaprzestało działalności i zostało przekwalifikowane przez władze okupacyjne na służbę obowiązkową.

Dnia 5 lutego 1945 roku, 2 tygodnie po wyzwoleniu Kłobucka ukształtowały się nowe władze Ochotniczej Straży Pożarnej. Sporządzono spis inwentarza, który tuż po wybuchu II Wojny Światowej został schowany i ocalał. W spisie figuruję: motopompa o wydajności 600 litrów na minutę, drabina przystawna, 4 sikawki ręczne, beczki, bosaki, gaśnice i inny sprzęt gaśniczy. Ocalał również sztandar Strażacki zaszyty w kurtce oraz instrumenty muzyczne, które były schowane wraz ze sprzętem strażackim w drewnianych skrzyniach i zakopane przez rodzinę Józefa Sygudzińskiego.

W ten oto sposób strażacy wznawiają swoją działalność. Strażacy tak jak przed wojną organizują różne imprezy kulturalne. Działalność wznowiła również orkiestra dęta i zespół dramatyczny.

W roku 1948 zostaje zakupiony wóz bojowy, który przyczynia się do wzrostu efektywności działań straży.

W 1952 roku powstaje powiat Kłobucki, a wraz z nim Zawodowa Straż Pożarna, która przejmuje budynek, sprzęt gaśniczy oraz inne mienie należące do OSP. Ochotnicza Straż pozbawiona sprzętu zaprzestaje działań bojowych. Powoli ustaje również działalność kulturalna.

W latach 60. Zawodowa Straż Pożarna rozpoczyna budowę obiektów przy ulicy Częstochowskiej, a stare budynki zostają rozebrane. W ich miejscu wybudowano budynek administracji dla potrzeb władz powiatowych. Należy tu wspomnieć, że za przejęty sprzęt, rozebrane budynki i przejęte grunty w centrum Kłobucka, OSP nie otrzymało żadnego odszkodowania, chociaż miało to obiecane. Pomimo tego OSP nie przestaje istnieć.

Działalność strażaków ogranicza się do udziału w uroczystościach patriotyczno-religijnych i do profilaktyki przeciw pożarowej w postaci przeglądów zabezpieczeń przeciwpożarowych zabudowań gospodarczych.

Ten rodzaj działalności druhowie OSP nadal prowadzą. Są obecni ze swoim sztandarem na każdej uroczystości patriotyczno-religijnej. Rok w rok pełnią wartę przy grobie wielkanocnym. Z okazji 100-tnej rocznicy powstania w roku 2000, w uznaniu za zasługi jednostka została odznaczona Złotym Znakiem Związku.

W ostatnich latach z szeregów Kłobuckiej OSP na wieczną wartę odeszło wielu druhów. Niech odpoczywają w pokoju wiecznym. Jednak nasze szeregi nie kurczą się. Do naszej OSP wciąż wstępują nowi druhowie i druhny. Są to przeważnie ludzie młodzi. Rokuje to dobra nadzieje na przyszła działalność.

Od 2007 roku nasza jednostka bierze udział w zawodach sportowo-pożarniczych odnosząc skromne sukcesy. Dzięki zaangażowaniu władz miasta oraz Komendanta Powiatowego Panstwowej Straży Pożarnej jednostka sukcesywnie wzbogaca się o nowy sprzęt pożarniczy, w tym w szczególności należy wymienić samochód oraz motopompę.

20 kwietnia 2017 roku nasza jednostka zakupiła średni samochód ratowniczo-gaśniczy na podwoziu Renault. Został on w większości sfinansowany przez gminę Kłobuck. Pojazd wyposażony jest w autopompę o wydajności 1600 l/min. Samochodem tym do akcji może udać się kierowca, dowódca oraz 4 ratowników. Dzięki sprzętowi, który jednostka zgromadziła na przestrzeni lat, zostajemy coraz częściej dysponowani do działań ratowniczo-gaśniczych^[50].

Osoby związane z miastem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Kłobuckiem.

Turystyka

Przez teren miasta prowadzą dwa szlaki turystyczne:

Szlak Rezerwatów Przyrody Blachownia – Chorzew Siemkowice, prowadzący m.in. przez rezerwaty Dębowa Góra i Zamczysko^[51].
Zielony Szlak Kłobucki – szlak biegnący z Kłobucka m.in. przez wieś Mokra będącą miejscem jednej z pierwszych bitew kampanii wrześniowej 1939 – Bitwy pod Mokrą, stoczonej pomiędzy Wołyńską Brygadą Kawalerii a niemiecką 4 dywizją pancerną. Znajduje się tam monumentalny pomnik oraz Izba Pamięci poświęcona uczestnikom bitwy^[52].

Administracja

Podział administracyjny

Teren miasta Kłobuck podzielony jest na 14 jednostek pomocniczych gminy – 9 osiedli na terenach o charakterze miejskim i 5 sołectw na obszarach o charakterze wiejskim, znajdujących się w granicach miasta. Osiedla wyróżnione są numerami od 1 do 9, dodatkowo pięciu z nich nadano nazwy: Osiedle Nr 1 „Północ”, Osiedle Nr 3 „Słoneczne”, Osiedle Nr 4 „Zawada”, Osiedle Nr 8 „Stare Zagórze”, Osiedle Nr 9 „Ogrodowe”. Sołectwa wyróżnione są nazwami byłych miejscowości, włączonych w granice Kłobucka: Brody Malina, Niwa Skrzeszów, Przybyłów, Smugi i Zakrzew^[53]^[54].

W rejestrze TERYT wyróżnionych jest 7 integralnych części miasta. Są to:

Brody-Malina (0931684);
Niwa-Skrzeszów (0931690);
Osoki-Pustkowie (0931709);
Przybyłów (0931715);
Smugi (0931721);
Zagórze (0931738);
Zakrzew (0931744).

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie^[55]^[56]:

Przypisy

↑ GUS - Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2024-04-05] .
↑ JewishGen Poland Database, Kłobuck, Poland [online], JewishGen, 10 sierpnia 2006 [dostęp 2017-06-27] (ang.).
↑ Krzysztof Chłapowski: Przynależność właśnościowa osiedli. W: Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska: Atlas Historyczny Polski. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku; Cz. 2, Komentarz, indeksy. Wydawnictwo Instytutu Historii PAN ; Wydawnictwo Neriton, s. 96.
↑ Kłobuck (śląskie) [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-04-03] (pol.).
↑ ^a ^b Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Gminy Kłobuck na lata 2014–2017. gminaklobuck.pl. s. 17. [dostęp 2017-09-11]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Kłobuck na lata 2008–2015. gminaklobuck.pl. [dostęp 2017-09-11].
↑ Rezerwaty przyrody. Nadleśnictwo Kłobuck. [dostęp 2017-09-01].
↑ ^a ^b Bank Danych Lokalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2012-01-27].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Kartki z historii Kłobucka [online], Towarzystwo Przyjaciół Kłobucka [dostęp 2015-02-21] .
↑ Kłobuck w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-06-27] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Leszczyńska-Skrętowa 1993 ↓.
↑ ^a ^b ^c Rymut 2003 ↓, s. 520.
↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, s. 108. ISBN 83-04-02436-5.
↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 212.
↑ ^a ^b Marceli Antoniewicz: Uzasadnienie historyczno-heraldyczne. [dostęp 2016-12-02]. (pol.).
↑ Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 124. ISBN 83-01-13857-2.
↑ Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1984, s. 146. ISBN 83-04-01090-9.
↑ M. Gedl, Dorzecze Liswarty we wczesnym średniowieczu, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN, tom 14 z. 1, Kraków 1971, s. 25–27.
↑ Tomasz Spórna, Robert Krzysztofik, Mirek Dymitrow: Miasta zdegradowane i restytuowane w liczbach. W: Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy. Robert Krzysztofik, Mirek Dymitrow (red.). Gothenburg: University of Gothenburg, 2015, s. 374. ISBN 91-86472-76-3. [dostęp 2018-07-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. IV, hasło „Kłobuck”, nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883, s. 177 [dostęp 2019-06-25] .
↑ Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Praca zbiorowa 1965 ↓.
↑ Franciszek Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich, tom III, Kraków 1901, s. 527–528.
↑ Włodarski 1997 ↓.
↑ https://www.gminaklobuck.pl/o_gminie/historia
↑ Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 228 .
↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 162 .
↑ Amtsbezirk Klobucko. territorial.de, 2003-11-25. [dostęp 2011-04-13]. (niem.).
↑ https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/351-klobuck/96-historia-miejscowosci/69683-historia-miejscowosci
↑ ^a ^b ^c ^d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2010-03-02] .
↑ Piotr Piesik: Kłobucki rynek godny tradycji Jana Długosza. polskatimes.pl, 2009-09-10. [dostęp 2017-06-26].
↑ TomaszT. Haładyj TomaszT., Tego rynku Kłobuck nie musi się wstydzić [online], gazeta.pl [dostęp 2017-06-26] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03] .
↑ Wydziały/Oddziały Starostwa [online], klobuck.pl [dostęp 2017-09-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-01] .
↑ Informacja o nowej lokalizacji Wydziału Komunikacji i Transportu Starostwa Powiatowego w Kłobucku [online], klobuck.pl, 6 września 2011 [dostęp 2017-09-08] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-01] (pol.).
↑ ^a ^b Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kłobuck na lata 2014–2017. UMiG Kłobuck. [dostęp 2014-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-21)].
↑ Historia szkoły. Publiczna Szkoła Podstawowa im. św. Dominika Savio w Kłobucku. [dostęp 2018-02-28].
↑ Program Rozwoju Subregionu Północnego na lata 2007–2013. Biuro Strategii Rozwoju Miasta Częstochowy, 2009-01-29. [dostęp 2017-09-08].
↑ Ewidencja miejsc pamięci województwa śląskiego. Miasto i Gmina: Kłobuck. katowice.uw.gov.pl. [dostęp 2018-02-28].
↑ Bartłomiej Romanek: Kłobuck: Pomnik Jana Długosza został odsłonięty na Rynku. Dziennik Zachodni, 2015-09-20. [dostęp 2015-09-20].
↑ Kontakt – Gazeta Kłobucka [online], gazetaklobucka.pl [dostęp 2017-09-08] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-08] .
↑ Dwutygodnik powiatu kłobuckiego. nowinyklobuckie.pl. [dostęp 2017-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-08)].
↑ ^a ^b Sekcje sportowe. osirklobuck.pl, 2010-12-21. [dostęp 2017-06-26].
↑ Znicz Kłobuck, Informacje o klubie. 90minut.pl. [dostęp 2024-08-16].
↑ Amatorska Ligi Halowej Piłki Nożnej w Kłobucku. futsalklobuck.pl. [dostęp 2011-03-30].
↑ KS Wojownik. Taekwondo Kłobuck. suchytkd.pl. [dostęp 2013-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-09)].
↑ PSZS w Kłobucku. pszsklobuck.strefa.pl. [dostęp 2015-06-21].
↑ Parafie alfabetycznie [online], archiczest.pl [dostęp 2017-09-08] .
↑ Sala Królestwa, Świadków Jehowy, ul. Długa 2A.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14] .
↑ Historia OSP [online], OSP KŁOBUCK [dostęp 2020-03-23] (pol.).
↑ Szlak rezerwatów przyrody. it-jura.pl. [dostęp 2010-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-21)].
↑ Szlak kłobucki. it-jura.pl. [dostęp 2010-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-21)]. (pol.).
↑ Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 2010.255.3990 [online], Elektroniczny Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego, 6 grudnia 2010 [dostęp 2015-05-26] (pol.).
↑ Sołectwa. gminaklobuck.pl. [dostęp 2017-09-11].
↑ Klobuck - PL [online], www.sturovo.sk [dostęp 2024-04-03] .
↑ Partnerstwa zagraniczne Powiatu - Portal Powiatu Kłobuckiego [online], www.powiatklobucki.pl [dostęp 2024-04-03] .

Bibliografia

Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. IV J-Kn, hasło „Kłobuck”. Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka polskiego, 2001, s. 520. ISBN 83-87623-36-9.
Zofia Leszczyńska-Skrętowa: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. II, zesz. 4 (Klonów – Korzystki), hasło: „Kłobuck”. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, 1993, s. 561–582.
Wstęp. W: Maciej Włodarski: Polska poezja świecka XV wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997, s. XCIII. ISBN 83-04-04378-5.
Praca zbiorowa: Miasta polskie w tysiącleciu, tom I, województwo katowickie, hasło „Kłobuck”. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Ossolineum, 1965, s. 443–444.

Linki zewnętrzne

Zobacz hasła Kłobuck, kłobucczanin i kłobucczanka w Wikisłowniku

Kłobuck w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online)
Oficjalna strona starostwa powiatu kłobuckiego
Kłobucko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 177 .
Kłobucko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 88 .

[1] GUS - Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2024-04-05] .

[jg-2] JewishGen Poland Database, Kłobuck, Poland [online], JewishGen, 10 sierpnia 2006 [dostęp 2017-06-27] (ang.).

[ahp-3] Krzysztof Chłapowski: Przynależność właśnościowa osiedli. W: Stanisław Trawkowski, Małgorzata Wilska: Atlas Historyczny Polski. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku; Cz. 2, Komentarz, indeksy. Wydawnictwo Instytutu Historii PAN ; Wydawnictwo Neriton, s. 96.

[4] Kłobuck (śląskie) [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-04-03] (pol.).

[poś-5] Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Gminy Kłobuck na lata 2014–2017. gminaklobuck.pl. s. 17. [dostęp 2017-09-11]. (pol.).

[rew-6] Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Kłobuck na lata 2008–2015. gminaklobuck.pl. [dostęp 2017-09-11].

[rez-7] Rezerwaty przyrody. Nadleśnictwo Kłobuck. [dostęp 2017-09-01].

[pl-bdr-8] Bank Danych Lokalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2012-01-27].

[kartki-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Kartki z historii Kłobucka [online], Towarzystwo Przyjaciół Kłobucka [dostęp 2015-02-21] .

[pop2016-10] Kłobuck w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-06-27] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[CITEREFLeszczyńska-Skrętowa1993-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Leszczyńska-Skrętowa 1993 ↓.

[CITEREFRymut2003520-12] Rymut 2003 ↓, s. 520.

[rymut-13] Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, s. 108. ISBN 83-04-02436-5.

[libben-14] Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 212.

[uzasadnienie-15] Marceli Antoniewicz: Uzasadnienie historyczno-heraldyczne. [dostęp 2016-12-02]. (pol.).

[sł._etym.-16] Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 124. ISBN 83-01-13857-2.

[słprl-17] Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1984, s. 146. ISBN 83-04-01090-9.

[gedl-18] M. Gedl, Dorzecze Liswarty we wczesnym średniowieczu, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN, tom 14 z. 1, Kraków 1971, s. 25–27.

[miastazdegr-19] Tomasz Spórna, Robert Krzysztofik, Mirek Dymitrow: Miasta zdegradowane i restytuowane w liczbach. W: Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy. Robert Krzysztofik, Mirek Dymitrow (red.). Gothenburg: University of Gothenburg, 2015, s. 374. ISBN 91-86472-76-3. [dostęp 2018-07-11].

[SgKP-20] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. IV, hasło „Kłobuck”, nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883, s. 177 [dostęp 2019-06-25] .

[Anna_Berdecka_Nowe_lokacje-21] Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.

[CITEREFPraca_zbiorowa1965-22] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Praca zbiorowa 1965 ↓.

[piek-23] Franciszek Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich, tom III, Kraków 1901, s. 527–528.

[CITEREFWłodarski1997-24] Włodarski 1997 ↓.

[25] ttps://www.gminaklobuck.pl/o_gminie/historia

[26] Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig), Warszawa 1930, s. 228 .

[Kalendarz_z_szematyzmem_funkcjonariuszy-s162-27] Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 162 .

[territ-28] Amtsbezirk Klobucko. territorial.de, 2003-11-25. [dostęp 2011-04-13]. (niem.).

[29] ttps://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/351-klobuck/96-historia-miejscowosci/69683-historia-miejscowosci

[zabytek-30] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2010-03-02] .

[ryntimes-31] Piotr Piesik: Kłobucki rynek godny tradycji Jana Długosza. polskatimes.pl, 2009-09-10. [dostęp 2017-06-26].

[gw10-32] TomaszT. Haładyj TomaszT., Tego rynku Kłobuck nie musi się wstydzić [online], gazeta.pl [dostęp 2017-06-26] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03] .

[ws-33] Wydziały/Oddziały Starostwa [online], klobuck.pl [dostęp 2017-09-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-01] .

[wydzkom-34] Informacja o nowej lokalizacji Wydziału Komunikacji i Transportu Starostwa Powiatowego w Kłobucku [online], klobuck.pl, 6 września 2011 [dostęp 2017-09-08] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-01] (pol.).

[akt2014-35] Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kłobuck na lata 2014–2017. UMiG Kłobuck. [dostęp 2014-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-21)].

[spsk-36] Historia szkoły. Publiczna Szkoła Podstawowa im. św. Dominika Savio w Kłobucku. [dostęp 2018-02-28].

[subreg-37] Program Rozwoju Subregionu Północnego na lata 2007–2013. Biuro Strategii Rozwoju Miasta Częstochowy, 2009-01-29. [dostęp 2017-09-08].

[miejscapamięci-38] Ewidencja miejsc pamięci województwa śląskiego. Miasto i Gmina: Kłobuck. katowice.uw.gov.pl. [dostęp 2018-02-28].

[pomnik-39] Bartłomiej Romanek: Kłobuck: Pomnik Jana Długosza został odsłonięty na Rynku. Dziennik Zachodni, 2015-09-20. [dostęp 2015-09-20].

[gk-40] Kontakt – Gazeta Kłobucka [online], gazetaklobucka.pl [dostęp 2017-09-08] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-08] .

[nowiny-41] Dwutygodnik powiatu kłobuckiego. nowinyklobuckie.pl. [dostęp 2017-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-08)].

[osirsekcje-42] Sekcje sportowe. osirklobuck.pl, 2010-12-21. [dostęp 2017-06-26].

[43] Znicz Kłobuck, Informacje o klubie. 90minut.pl. [dostęp 2024-08-16].

[alhpn-44] Amatorska Ligi Halowej Piłki Nożnej w Kłobucku. futsalklobuck.pl. [dostęp 2011-03-30].

[kswoj-45] KS Wojownik. Taekwondo Kłobuck. suchytkd.pl. [dostęp 2013-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-09)].

[pszs-46] PSZS w Kłobucku. pszsklobuck.strefa.pl. [dostęp 2015-06-21].

[archiczest-47] Parafie alfabetycznie [online], archiczest.pl [dostęp 2017-09-08] .

[śwjeh-48] Sala Królestwa, Świadków Jehowy, ul. Długa 2A.

[śwjeh2-49] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14] .

[50] Historia OSP [online], OSP KŁOBUCK [dostęp 2020-03-23] (pol.).

[szlakrez-51] Szlak rezerwatów przyrody. it-jura.pl. [dostęp 2010-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-21)].

[szlakkłob-52] Szlak kłobucki. it-jura.pl. [dostęp 2010-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-21)]. (pol.).

[jednpom-53] Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 2010.255.3990 [online], Elektroniczny Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego, 6 grudnia 2010 [dostęp 2015-05-26] (pol.).

[sołectwa-54] Sołectwa. gminaklobuck.pl. [dostęp 2017-09-11].

[55] Klobuck - PL [online], www.sturovo.sk [dostęp 2024-04-03] .

[56] Partnerstwa zagraniczne Powiatu - Portal Powiatu Kłobuckiego [online], www.powiatklobucki.pl [dostęp 2024-04-03] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

Miasta na prawach powiatu	Bielsko-Biała Bytom Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze Żory
Miasta powiatowe	Będzin Bieruń Cieszyn Kłobuck Lubliniec Mikołów Myszków Pszczyna Racibórz Tarnowskie Góry Wodzisław Śląski Zawiercie Żywiec
Miasta gminne	Blachownia Czechowice-Dziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Imielin Kalety Kłobuck Knurów Koniecpol Koziegłowy Krzanowice Krzepice Kuźnia Raciborska Lędziny Łaziska Górne Łazy Miasteczko Śląskie Olsztyn Ogrodzieniec Orzesze Pilica Poręba Przyrów Pszów Pyskowice Radlin Radzionków Rydułtowy Siewierz Skoczów Sławków Sośnicowice Strumień Szczekociny Szczyrk Toszek Ustroń Wilamowice Wisła Włodowice Wojkowice Woźniki Żarki

Siedziba gminy	Kłobuck
Wsie	Biała Borowianka Gruszewnia Kamyk Kopiec Lgota Libidza Łobodno Nowa Wieś Rybno
Kolonia	Podpapiernia
Osada	Wapiennik
Osady leśne	Bartkówka Gajówka Kocin Leśniczówka Kocin Łobodno Nadleśnictwo Kłobuck Pogorzele Rybno
Integralne części wsi	Biała Dolna Biała Górna Dwór Folwark Kolonia Łobodno Niwka Olszówka Piaski Piła Przybyłów Rogatka Stawki Teofilów Towarzystwo Zagórniki

Miasta	Kłobuck (siedziba powiatu) Krzepice
Gminy miejsko-wiejskie	Kłobuck Krzepice
Gminy wiejskie	Lipie Miedźno Opatów Panki Popów Przystajń Wręczyca Wielka

Przynależność wojewódzka	gubernia piotrkowska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945–50) woj. katowickie (1950–53) woj. stalinogrodzkie (1953–56) woj. katowickie (1956–75)
Miasta	Blachownia (od 1967) Częstochowa (do 1928 →) Janów (do 1870) Kłobuck (do 1870 i 1919–52 →) Krzepice (do 1870 i 1919–52 →) Mstów (do 1870) Olsztyn (do 1870) Przyrów (do 1870)
Osiedla (1954–72)	Blachownia (1959–66)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bargły (1868–187?) Cykarzew Stary (1952–54) Dankowice (do 1868) Dźbów (do 1954) Gnaszyn Dolny (od 1952) Grabówka (do 1954) Huta Stara (do 1931) Hutki (1952–54) Iwanowice (do 1868) Janów (od 1952) Kamienica Polska (od 1868) Kamyk (do 1952 →) Klepaczka (do 1868) Konopiska (od 1952) Krasice (do 1868) Krzepice (1870–1919) Kuźniczka (1868–1952) Lipie (do 1952 →) Lubojna (1952–54) Miedźno (do 1954) Mokrzesz (1952–54) Mstów (od 1952) Mykanów Olsztyn Opatów (1868–1952 →) Ostrowy (1952–54) Panki (do 1952 →) Poczesna (do 1868 i od 1923) Popów (do 1952 →) Potok Złoty (Złoty Potok) (do 1952) Przyrów (od 1870) Przystajń (do 1952 →) Rędziny Rększowice (do 1952) Staropole (do 1877/1880) Wancerzów (1868–1952) Węglowice (1868–1952 →) Wrzosowa (1931–54) Zrębice (1952–54) Żuraw (1952–54)
Gromady (1954–72)	Aleksandria (1954–61) Biskupice (1954–57) Blachownia (1954–59) Borowno (← 1958–72) Broniszew Nowy (1954–57) Brzeziny Wielkie (1954–61) Brzyszów (1954–61) Bystrzanowice (1954–61) Cykarzew Stary (1954–72) Dźbów (1954–72) Gnaszyn Dolny (1954–72) Grabówka (1954–72) Hutki (1954–72) Janów (1954–72) Kamienica Polska (1954–72) Kawodrza Dolna (1954–61) Konopiska (1954–72) Kościelec (1954–59) Krasice (1954–59) Lubojna (1954–72) Łojki (1954–57) Mokrzesz (1954–72) Mstów (1954–72) Mykanów (1954–72) Nierada (1954–59) Olsztyn (1954–72) Ostrowy (1954–72) Piasek (1954–59) Poczesna (1954–72) Przyrów (1954–72) Rędziny (1954–72) Rudniki (1954–72) Rybna (1954–61) Siedlec (1954–57) Starcza (1954–72) Szarlejka (1954–61) Turów (1954–59) Wanaty (1954–61) Wrzosowa (1954–72) Wyczerpy Górne (1954–61) Zalesice (1954–68) Zarębice (1954–57) Zawada (1954–59) Zrębice (1954–61) Żuraw (1954–68)

Przynależność wojewódzka	woj. katowickie (1952–53) woj. stalinogrodzkie (1953–56) woj. katowickie (1956–75)
Miasta (od 1952)	Kłobuck (← od 1952) Krzepice (← od 1952)
Gminy wiejskie (1952–54 i 1973–75)	Kamyk (← od 1952) Krzepice (od 1952) Lipie (← od 1952) Ługi-Radły (1952–54) Miedźno (od 1952) Opatów (← od 1952) Ostrowy nad Okszą (1952–54) Panki (← od 1952) Popów (← od 1952) Przystajń (← od 1952) Truskolasy (od 1952) Walenczów (1952–54) Wąsosz Górny (1952–54) Węglowice (← od 1952) Wręczyca Wielka (od 1952)
Gromady (1954–72)	Biała Górna (1954–59) Borowe (1954–72) Dankowice (1954–61) Kamyk (1954–72) Kostrzyna (1954–57) Kuleje (1954–61) Libidza (1954–59) Lipie (1954–72) Łobodno (1954–61) Ługi-Radły (1954–72) Miedźno (1954–72) Mokra (1956–61) Opatów (1954–72) Ostrowy nad Okszą (1954–72) Panki (1954–72) Parzymiechy (1954–72) Popów (1954–72) Przystajń (1954–72) Rębielice Królewskie (1954–72) Stanisławów (1954–72) Starokrzepice (1954–72) Truskolasy (1954–72) Walenczów (1954–72) Wąsosz Górny (1954–72) Węglowice (1954–72) Więcki (1954–61) Wilkowiecko (1954–61) Wręczyca Wielka (1954–72) Zajączki (1954–72) Zwierzyniec I (1954–59) Zwierzyniec III (1954–59)