Jatag
| |
| Klasyfikacja naukowa | |
| 312.22 | |
| Klasyfikacja popularna | |
| chordofony szarpane | |
| Podobne instrumenty | |
Jatag, jatga (mong. ятга), żetygen[1] – mongolska cytra.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka o żetygenie pochodzi z XIV wieku[2]. Instrument jest w użyciu od czasów dynastii Yuan do dziś[1]. W rękopisie Yuan Shi podano, że na dworze Kubilaj-chana grano na jatagu trzymanym poziomo i pionowo[3]. Był wykorzystywany na dworze cesarskim oraz podczas uroczystości religijnych, a także do celów rozrywkowych i jako instrument akompaniujący[2]. Arystokracja również grała na tymże instrumencie[3]. Wykorzystywano go w co najmniej jednym klasztorze buddyjskim do akompaniamentu[2]. Grano na nim także podczas recytacji eposów Buriatów[2]. Po rewolucji mongolskiej instrument stracił na znaczeniu a władze były nieprzychylne grze na nim[3], jednak już od lat 50. XX wieku został uznany za mongolski instrument narodowy i wrócił do łask[2]. Od lat 90. XX wieku zainteresowanie jatagiem wzrosło[3].
Poza Mongolią instrument jest używany m.in. przez Mongołów mieszkających w Chinach[4], Kałmucy grają na jattaganie, ludzie z republiki Tuwa na szesnastostrunnym czadaganie, a Kazachowie na żetygenie[5].
Budowa
[edytuj | edytuj kod]Instrument bardzo zbliżony do chińskiego guzhengu[6]. Jatag to instrument o długim rzędzie ruchomych[7] mostków[1], w niektórych wariantach występują dwa rzędy mostków[2]. Występuje w różnych rozmiarach, z różną liczbą strun (nawet 20[2]) i jest różnie strojona[1]. Pudło rezonansowe również bywa różnej grubości[2], może być wykonane np. z sosny wejmutki[8]; z jednej strony pudło jest pochylone[9]. Jatag ma typowo od 10 do 13 strun[2]. Są one wykonane z kozich jelit[7], końskiego włosia, jedwabiu lub metalu[2]. Struny szarpie się paznokciami lub plektronem[2]. Wersja „narodowa” ma 13 strun i jeden rząd mostków[2].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Jatag w Muzeum Narodowym Mongolii -
Jatag dwunastostrunny -
Klucz do strojenia instrumentu -
Pojedynczy mostek -
Mongolski zespół folklorystyczny, jatag z prawej -
Jatag w pochyłej pozycji podczas gry -
Jatag w pozycji niemal poziomej podczas gry
.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Silverberg 2022 ↓, s. 22.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Silverberg 2022 ↓, s. 23.
- ↑ a b c d Carole Pegg, Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities, University of Washington Press, 2001, s. 89, ISBN 978-0-295-98112-3 [dostęp 2024-01-25] (ang.).
- ↑ Sun Zhuo, The Chinese Zheng Zither: Contemporary Transformations, Routledge, 5 grudnia 2016, ISBN 978-1-351-89296-4 [dostęp 2024-01-27] (ang.).
- ↑ Janet Sturman, The SAGE International Encyclopedia of Music and Culture, SAGE Publications, 26 lutego 2019, s. 221, ISBN 978-1-4833-1774-8 [dostęp 2024-01-27] (ang.).
- ↑ ArtStation - jatga - ᠶᠠᠲᠤᠭᠠ - ятга - 雅托葛 - jatug-a - Mongolia "Court and monasteries jatga 12 Strings" [online] [dostęp 2024-01-27] (ang.).
- ↑ a b Robert C. Provine, Yosihiko Tokumaru, J. Lawrence Witzleben, The Garland Encyclopedia of World Music: East Asia: China, Japan, and Korea, Routledge, 22 listopada 2017, ISBN 978-1-351-54429-0 [dostęp 2024-01-27] (ang.).
- ↑ Silverberg 2022 ↓, s. 25.
- ↑ Zither - Mongulai [online], 16 marca 2021 [dostęp 2024-01-27] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ann L. Silverberg, A Contemporary History of the Chinese Zheng, Hong Kong University Press, 12 grudnia 2022, ISBN 978-988-8754-34-2 [dostęp 2024-01-25] (ang.).