Jednomandatowe okręgi wyborcze

Jednomandatowe okręgi wyborcze (JOW) – okręgi wyborcze, w których mandat zdobywa tylko jeden kandydat.

Opinie

Argumenty za

Zwolennicy jednomandatowych okręgów wyborczych podkreślają, że jest to najprostszy system wybierania deputowanych wynikający wprost z definicji demokracji jako systemu, w którym prawo stanowi wola większości obywateli. Dzięki nim parlament jest sprawny (najczęściej w przypadku jednomandatowych okręgów „pierwszy na mecie” jedna partia ma większość), a wybrani kandydaci ponoszą osobistą odpowiedzialność za swoje działania. Ponadto zwolennicy jednomandatowych okręgów argumentują, że w systemie zamkniętych list partyjnych wypaczony zostaje proces kandydowania, który zależy od decyzji gron partyjnych, a możliwe jest jedynie kolektywne kandydowanie. Wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych mogłoby pozwolić na zwiększenie identyfikacji wyborców z radnymi i odwrotnie^[1].

Według zwolenników głosowanie w okręgach jednomandatowych osłabia skłonności do koncentracji władzy, którą wzmacniają z kolei ordynacje proporcjonalne z głosowaniem na listy^[2].

W języku polskim popularne opracowanie zawierające listę najważniejszych metod głosowania stosowanych w JOW-ach, omówienie zalet oraz wad JOW-ów wraz z dyskusją potencjalnych sposobów zapobieżenia negatywnym zjawiskom zawierają prace Kaminski (2015, 2016)^[3]. Dostępne są też symulacje, pokazujące co by było, gdyby zamiast dotychczasowych ordynacji zastosowano system JOW^[4].

Kontrargumenty

Przeciwnicy jednomandatowych okręgów argumentują swoje stanowisko:

brakiem reprezentacji dla dużej części społeczeństwa poprzez wykluczanie mniejszych i średnich partii z podziału mandatów (przykład USA i Kanady);
wzrostem zjawiska „głosów straconych” (przykład USA i Kanady);
sprzyjaniem dominacji pojedynczej partii w danych okręgach wyborczych;
zwiększaniem zjawiska podziału głosu między dwoma zbliżonymi do siebie kandydatami;
potencjalnym nadmiernym przywiązaniem deputowanego do terenu, z którego został wybrany;
umożliwianiem zjawiska dopasowywania granic okręgów wyborczych (tzw. gerrymandering) celem zwiększenia liczby wygranych mandatów^[5].

W przeprowadzonym w 2008 przez CBOS badaniu za wprowadzeniem jednomandatowych okręgów wyborczych wypowiedziało się 40% ankietowanych, za systemem proporcjonalnym – 16%, zdania nie miało 21% pytanych^[6].

Użycie

W państwach stosujących praktykę jednomandatowych okręgów wyborczych, gdzie większość względna (dla przykładu 30% głosów w okręgu) kreuje członka parlamentu^[7], nazywany bywa: pierwszy na mecie bierze wszystko.

Kanada – Obecnie^[kiedy?] rządząca Partia Liberalna, Narodowa Demokracja i wszystkie inne partie (wyjątek stanowią Progresywni Konserwatyści, którzy właśnie^[kiedy?] utracili rządy) przyrzekają zmianę systemu JOW na rzecz wyborów proporcjonalnych lub systemu mieszanego.
Stany Zjednoczone
Wielka Brytania

System pierwszy na mecie bierze wszystko jest mylnie porównywany i łączony z:

Australia (proporcjonalny głos alternatywny)^[8].
Francja wybory w okręgach w dwóch turach dla zdobycia większości bezwzględnej.
Japonia system mieszany^[9] (do 1994 system wielomandatowych okręgów wyborczych, obecnie część kandydatów wybierana w systemie JOW, a część w systemie proporcjonalnym).

W Polsce ten sposób wyboru obowiązuje:

od 2011 w wyborach do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej^[10],
od 2018 w wyborach do rad gmin w gminach do 20 tysięcy mieszkańców^[11]. Wcześniej od 2014 do 2018 do rad gmin w gminach niebędących miastem na prawach powiatu^[12].

W 2007 roku jednomandatowe okręgi wyborcze postulowała w swoim programie wyborczym Platforma Obywatelska^[13]. W 2012 roku Paweł Kukiz zainicjował akcję na rzecz jednomandatowych okręgów wyborczych do Sejmu na portalu „zmieleni.pl”^[14]. Wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu jest jednym z postulatów założonego przez Pawła Kukiza ruchu Kukiz'15^[15]. Podobne postulaty wysuwała istniejąca w 2019 partia Polska Fair Play^[16]^[17].

Zobacz też

Przypisy

↑ D. Walczak, Konieczność zmian w podziale terytorialnym gmin, Zeszyty Naukowe SGGW, Ekonomika i Organizacja Gospodarki żywnościowej 2012, nr 99, s. 212.
↑ M. Duverger, Oligarchizacja przywództwa, [w:] Demokracja a elitaryzm władzy. Wybór źródeł, Kraków 2006, s. 14.
↑ Marek M. Kaminski: Metody głosowania w okręgach jednomandatowych i ich własności. [dostęp 2015-07-22].
↑ PrzemysławP. Śleszyński PrzemysławP., 2003, Symulacja wyników wyborów w ordynacji większościowej jednomandatowych okręgów wyborczych, [w:] M. Kowalski (red.), Przestrzeń wyborcza Polski, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa, s. 163–178. [online], 2003 .
↑ Advantages and disadvantages of FPTP system. [dostęp 2011-06-16]. (ang.).
↑ Polacy o proponowanych zmianach w systemie politycznym. CBOS, kwiecień 2008. s. 4.
↑ Kancelaria Sejmu Biuro Studiów i Ekspertyz, „Systemy Wyborcze” strona 2-ga [1].
↑ KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Prof. Krzysztof Cena o systemie wyborczym w Australii [online], wideo wykładu w Biurze Ruchu JOW we Wrocławiu (32 min), 12 kwietnia 2014 [dostęp 2018-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-11] .
↑ M. Turowski, Ordynacja wyborcza w Japonii, Konferencja „Jednomandatowe Okręgi Wyborcze”, Nysa, 1999 r., [2].
↑ Art. 260 § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1277).
↑ Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 130).
↑ Art. 418 § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1277).
↑ Program PO. Polska zasługuje na cud gospodarczy. leszczyna.info, 2007. [dostęp 2016-01-07].
↑ Biografia Pawła Kukiza. MamPrawoWiedziec.pl. [dostęp 2015-05-08].
↑ Agencja Interaktywna VertesA.I.V. Design Agencja Interaktywna VertesA.I.V., Strategia zmiany – Kukiz'15 – Potrafisz Polsko!, „Kukiz'15 – Potrafisz Polsko!” [dostęp 2017-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-19] (pol.).
↑ Program [online], Strona Polski Fair Play [dostęp 2019-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-03] .
↑ DamianD. Małecki DamianD., Robert Gwiazdowski zamyka projekt Polska Fair Play [online], sejmlog.pl, 4 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-20] .

Bibliografia

Duverger M., Oligarchizacja przywództwa, [w:] Demokracja a elitaryzm władzy. Wybór źródeł, Kraków 2006, s. 14.
Kaminski, Marek M., Metody głosowania w okręgach jednomandatowych i ich własności, Decyzje 2015, dostęp online https://webfiles.uci.edu/mkaminsk/www/varia/Ordynacja%20wiekszosciowa.pdf?uniq=-csjn9v
Kaminski, Marek M., Ordynacje większościowe i JOWy. Kompendium reformatora ordynacji wyborczej, Warszawa 2016, wyd. Scholar, 165 s.

Linki zewnętrzne

Strona Ruchu Obywatelskiego na rzecz Jednomandatowych Okręgów Wyborczych
Strona na rzecz Jednomandatowych Okręgów Wyborczych wraz z referendum. zmieleni.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-04)].
Minusy wprowadzenia JOW w Polsce (Nowastrategia.org.pl). nowastrategia.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-19)].

[1] D. Walczak, Konieczność zmian w podziale terytorialnym gmin, Zeszyty Naukowe SGGW, Ekonomika i Organizacja Gospodarki żywnościowej 2012, nr 99, s. 212.

[2] M. Duverger, Oligarchizacja przywództwa, [w:] Demokracja a elitaryzm władzy. Wybór źródeł, Kraków 2006, s. 14.

[3] Marek M. Kaminski: Metody głosowania w okręgach jednomandatowych i ich własności. [dostęp 2015-07-22].

[4] PrzemysławP. Śleszyński PrzemysławP., 2003, Symulacja wyników wyborów w ordynacji większościowej jednomandatowych okręgów wyborczych, [w:] M. Kowalski (red.), Przestrzeń wyborcza Polski, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa, s. 163–178. [online], 2003 .

[5] Advantages and disadvantages of FPTP system. [dostęp 2011-06-16]. (ang.).

[6] Polacy o proponowanych zmianach w systemie politycznym. CBOS, kwiecień 2008. s. 4.

[7] Kancelaria Sejmu Biuro Studiów i Ekspertyz, „Systemy Wyborcze” strona 2-ga [1].

[8] KrzysztofK. Cena KrzysztofK., Prof. Krzysztof Cena o systemie wyborczym w Australii [online], wideo wykładu w Biurze Ruchu JOW we Wrocławiu (32 min), 12 kwietnia 2014 [dostęp 2018-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-11] .

[9] M. Turowski, Ordynacja wyborcza w Japonii, Konferencja „Jednomandatowe Okręgi Wyborcze”, Nysa, 1999 r., [2].

[10] Art. 260 § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1277).

[11] Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 130).

[12] Art. 418 § 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1277).

[Program_2007-13] Program PO. Polska zasługuje na cud gospodarczy. leszczyna.info, 2007. [dostęp 2016-01-07].

[14] Biografia Pawła Kukiza. MamPrawoWiedziec.pl. [dostęp 2015-05-08].

[15] Agencja Interaktywna VertesA.I.V. Design Agencja Interaktywna VertesA.I.V., Strategia zmiany – Kukiz'15 – Potrafisz Polsko!, „Kukiz'15 – Potrafisz Polsko!” [dostęp 2017-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-19] (pol.).

[16] Program [online], Strona Polski Fair Play [dostęp 2019-03-11] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-03] .

[17] DamianD. Małecki DamianD., Robert Gwiazdowski zamyka projekt Polska Fair Play [online], sejmlog.pl, 4 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-20] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

odzwierciedlenie preferencji	ordynacja proporcjonalna (metoda D’Hondta, metoda Sainte-Laguë, pojedynczy głos przechodni) ordynacja większościowa ordynacja nieproporcjonalna (jednomandatowe okręgi wyborcze)
liczba mandatów w okręgu	jednomandatowe okręgi wyborcze (ordynacja preferencyjna) wielomandatowe okręgi wyborcze (pojedynczy głos przechodni)
sposób przydzielania mandatu	jednoturowe dwu- i wieloturowe metoda D’Hondta, metoda Sainte-Laguë