Języki australijskie
Zachodniej Barkly oraz niektóre tankickie i pama-njungaskie
pama-njungaskie oraz niektóre tankickie
Języki australijskie – makrofyla językowa, języki Aborygenów australijskich (około 40 tys. użytkowników), których liczba zmniejsza się ze względu na asymilację. W ich skład wchodzi kilka rodzin językowych i szereg języków izolowanych. Zwyczajowo nie wlicza się do nich języków tasmańskich. Związki między poszczególnymi językami nie są do końca jasne, choć w ostatnich dziesięcioleciach dokonano już znaczącego postępu w ich badaniu. Żaden z tych języków nie posiada własnego piśmiennictwa.
Ocenia się, że pod koniec XVIII wieku w Australii występowało 250 rodzimych języków aborygeńskich. Na początku XXI wieku pozostało ok. 60 języków australijskich, a prawie wszystkie, z wyjątkiem ok. 20, są wysoce zagrożone wymarciem[1]. Przed kolonizacją mogło posługiwać się nimi ok. 150–350 tys. Aborygenów[2]. Prawie wszystkie języki australijskie zostały w pewnym stopniu poznane, ale informacje nt. niektórych z nich ograniczają się do ubogich list słownictwa[1].
Dzieci uczą się tylko 10% z przetrwałych, zwykle używanych w najbardziej izolowanych terenach. Na przykład, z pięciu najmniej zagrożonych zachodnioaustralijskich, cztery należą do grupy ngaanjatdżarra, używanej na Pustyni Środkowej i Wielkiej Pustyni Wiktorii. Dwujęzyczna edukacja jest praktykowana z sukcesami w niektórych społecznościach, np. niedawno niedaleko Alice Springs biali nauczyciele byli zobowiązani do nauczenia się miejscowego języka, a aborygeńscy rodzice narzekali, że ich dzieci nie uczono w szkole angielskiego. Parę najbardziej liczebnych języków aborygeńskich, takich jak warlpiri i tiwi, ma około 3 tysiące użytkowników.
Aborygeni tasmańscy zostali niemal wytępieni w początkowym okresie kolonialnym, a ich języki wymarły, zanim większość została udokumentowana. Żyli na swej wyspie, oddzieleni od stałego lądu od końca epoki lodowcowej i – jak się wydaje – nie mieli z nim kontaktu przez 10 tys. lat. Wiadomo o nich zbyt mało, aby można było je zaklasyfikować, choć wydają się mieć pewne fonologiczne podobieństwa z australijskimi.
W językach australijskich występują pożyczki austronezyjskie z języków Indonezji i okolic. Wiele z nich ma swoje źródło w języku makasarskim, ale zidentyfikowano też wyrazy, które mogły zostać zaczerpnięte z różnych języków wyspy Sulawesi, archipelagu Moluków oraz wysp Timor i Rote, a także z języków oceanicznych i języków sama-bajau[3].
Dla wielu Aborygenów z północnej części Australii językiem ojczystym jest jeden z języków kreolskich (jak np. Torres Strait Creole lub kriol). Języki kreolskie rozwinęły się na bazie słownictwa angielskiego, z pewnymi wpływami języków rodzimych[4]. Powstały też języki pidżynowe na podstawie chińskiego i makasarskiego, a także uproszczone wersje lokalnych języków aborygeńskich (używane w celach misyjnych i do komunikacji ponadlokalnej). Niektóre języki kreolskie i pidżynowe (są to np. historyczny pidżyn makasarski, Kanaka English i Broome Pearling English) praktycznie wyszły z użycia[5].
Z języków australijskich wywodzą się niektóre wyrazy angielskie (kangaroo, boomerang, dingo), a także nazwy miejscowości w Australii (Geelong, Warrnambool, Wagga-Wagga)[4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Blake 2009 ↓, s. 84.
- ↑ Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 114, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
- ↑ Antoinette Schapper, Beyond ‘Macassans’: Speculations on layers of Austronesian contact in northern Australia, „Australian Journal of Linguistics”, 41 (4), 2021, s. 434–452, DOI: 10.1080/07268602.2021.2000365, ISSN 0726-8602 (ang.).
- ↑ a b Blake 2009 ↓, s. 91.
- ↑ Mühlhäusler 1991 ↓, s. 164.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- B.J. Blake, Australian Languages, [w:] E.K. Brown, Sarah Ogilvie (red.), Concise Encyclopedia of Languages of the World, Amsterdam: Elsevier, 2009, s. 84–92, ISBN 978-0-08-087774-7, ISBN 978-0-08-087775-4, OCLC 318247422 (ang.).
- Peter Mühlhäusler, Overview of the pidgin and creole languages of Australia, [w:] Suzanne Romaine (red.), Language in Australia, Cambridge: Cambridge University Press, 1991, s. 159–173, DOI: 10.1017/CBO9780511620881.011, ISBN 978-0-511-62088-1, ISBN 978-0-521-33983-4, OCLC 776966869 (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Australian, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [zarchiwizowane z adresu 2020-08-07] (ang.).