Gieleta

Gieleta, lokalnie również geleta (Żywiecczyzna, Gorce, Beskid Sądecki) lub gelata (Śląsk Cieszyński) – drewniane naczynie szałaśne do dojenia owiec i kóz, używane też w razie potrzeby na wodę i inne płyny lub do przechowywania czegoś, np. bryndzy. Funkcjonuje w kręgu pasterskiej kultury karpackiej.

Gielety są produktem bednarskim. Wykonywane są z klepek, zwykle z drewna jaworowego, ściągniętych opaskami z korzeni sosny, z litym, wstawianym dnem. Mają cylindryczny, czasem nieco zowalizowany kształt. Są niskie, dołem szersze, górą nieco węższe. Wewnątrz naczynia, przy górnym brzegu, wstawiony jest w linii średnicy drążek-poprzeczka jako uchwyt do noszenia. Po jednej stronie drążka gieleta ma brzeg obniżony o kilka centymetrów, co ułatwia podstawianie naczynia pod wymiona zwierzęcia i jego dojenie.

Geleta jest drewnianym wiaderkiem, o charakterystycznym kształcie (…), używanym przy dojeniu owiec – podał Ludomir Sawicki w sprawozdaniu z prowadzonych w 1912 r. badań nad szałaśnictwem na Wołoszczyźnie Morawskiej. W kolejnym roku 1913 podał z podobnych badań na Śląsku Cieszyńskim: Do zbierania mleka z udoju służą gelety, których zwykle jest po kilka w każdym szałasie (tyle, ilu jest dojących pasterzy). Pół wieku później Wanda Herniczek-Morozowa zanotowała w Piwnicznej: ...do gelety dojili, tys taki cebrzyk był, z jedny strony wysy, śrotkem kołek i za tyn kołek się nosi.

Nazwa prawdopodobnie pochodzi od rumuńskiego găleátă (wiadro, gieleta), choć nie wykluczony wpływ niemiecki (górnoniemieckie gellete).