de Havilland DH.60 Moth

de Havilland DH.60 Moth
	; DH.60 Cirrus III Moth
	Dane podstawowe
Państwo	Wielka Brytania
Producent	de Havilland Aircraft Company Ltd.
Typ	samolot sportowy, szkolny i turystyczny
Konstrukcja	dwupłat, podwozie stałe
Załoga	2
	Historia
Data oblotu	22 lutego 1925
	Dane techniczne
Napęd	1 silnik rzędowy tłokowy ADC Cirrus lub de Havilland Gipsy
Moc	60-120 KM
	Wymiary
Rozpiętość	9,14 m
Długość	7,29 m
Wysokość	2,68 m
Powierzchnia nośna	22,57 m²
	Masa
Własna	417 kg
Startowa	748 kg
	Osiągi
Prędkość maks.	164 km/h (DH.60G)
Prędkość przelotowa	137 km/h (DH.60G)
Pułap	4 420 m (DH.60G)
Zasięg	515 km
	Dane operacyjne
	Użytkownicy
	Wielka Brytania, Polska, Stany Zjednoczone, Francja, Kanada, Australia, Finlandia, Szwecja, Norwegia, Dania, Irak, Brazylia
	Rzuty
	Multimedia w Wikimedia Commons

de Havilland DH.60 Moth – brytyjski samolot sportowy, szkolny i turystyczny z okresu międzywojennego, skonstruowany w 1925 roku w wytwórni lotniczej de Havilland, najbardziej znany w odmianie DH.60G Gypsy Moth.

Historia i rozwój

Samolot DH.60 Moth (ćma) powstał w brytyjskiej wytwórni de Havilland jako lekki i popularny samolot nadający się do szkolenia, turystyki i sportu lotniczego. W prototypie i pierwszej serii użyto będącego wówczas nowością lekkiego silnika rzędowego chłodzonego powietrzem ADC Cirrus I o mocy 60 KM (samolot określany był przez to jako Cirrus I Moth). Prototyp, oblatany w lutym 1925, okazał się wyjątkowo udanym samolotem. Brytyjskie Ministerstwo Lotnictwa zgodziło się subsydiować pięć aeroklubów, które miały zostać wyposażone w te samoloty. Już w lipcu 1925 pierwszy samolot otrzymał aeroklub w Lancashire i w roku tym zbudowano 20 samolotów^[1]. Udana konstrukcja spowodowała liczne zamówienia z kraju i zagranicy.

Konstrukcja samolotu podlegała następnie rozwojowi, głównie w kierunku wyposażania w nowsze i mocniejsze silniki. W 1926 opracowano model z silnikiem Cirrus II o mocy 85 KM, produkowany od 1927, początkowo pod oznaczeniem DH.60X, następnie DH.60 Cirrus II Moth^[1]. W 1926 opracowano też wariant z silnikiem gwiazdowym Armstrong Siddeley Genet o mocy 75 KM, przeznaczony do akrobacji, lecz zbudowany w małej liczbie^[1].

W 1928 pojawił się ostatni wariant z silnikiem rodziny Cirrus - Cirrus III o mocy 90 KM, oznaczony oficjalnie DH.60X. Wprowadzono też na nim podwozie z łamaną osią. Do końca 1928 zbudowano 403 samoloty z silnikiem Cirrus^[1]. Wariant ten jednak nie był produkowany dłużej, gdyż de Havilland postanowił uniezależnić się od wielkości produkcji silników Cirrus i opracować własny silnik podobnej klasy. Efektem prac był udany silnik de Havilland Gipsy I.

Pod koniec 1928 wszedł do produkcji najpopularniejszy model samolotu, DH.60G Gipsy Moth, napędzany silnikiem Gipsy I o mocy maks. 100 KM, a później Gipsy II o mocy maks. 120 KM. Obok wersji lądowej, istniały wersje wodnosamolotu pływakowego (z dwoma pływakami) oraz amfibii z centralnym pływakiem wyposażonym w składane podwozie kołowe oraz pływakami podpierającymi (konstrukcji Short Brothers)^[2]. Oprócz podstawowej wersji z dwiema odkrytymi kabinami, wykonywano także nieliczne samoloty z zakrytymi kabinami (tzw. coupé top), w różnych wariantach^[1]. Istniały także samoloty z nowszymi silnikami Cirrus Hermes I 105 KM^[1].

Produkcję DH.60G zakończono w Wielkiej Brytanii w 1934, po zbudowaniu 595 maszyn^[1]. 40 samolotów Morane Moth było zbudowanych na licencji we Francji przez Morane-Saulnier, 18 zbudowano w USA przez Moth Aircraft Corporation, a 32 w Australii przez Larkin Aircraft Supply Company Ltd^[1].

W 1928 pojawił się także równolegle produkowany wariant DH.60M z metalową konstrukcją kadłuba i silnikiem Gipsy I, nazywany także Metal Moth. W zakładach de Havilland zbudowano ich 535, 161 przez Moth Aircraft w USA, 40 w Kanadzie i 10 w Norwegii^[1].

W 1932 rozpoczęto produkcję wersji DH.60GIII z silnikiem Gipsy III o mocy 120 KM. Silnik ten miał cylindry w układzie odwróconym (wiszące), co zmieniło sylwetkę przodu samolotu. Zbudowano 30 samolotów i dalsze 87 wersji Moth Major z nowszym silnikiem Gipsy Major IIIA o mocy 133 KM^[1]. Ken Follett wykorzystał samolot DH 60 GIII - Moth Major z zamkniętą kabiną w swojej powieści z 2002 Lot ćmy.

Ostatnią wersją DH.60, wywodzącą się z metalowego DH.60M, był wojskowy samolot szkolny DH.60T Moth Trainer, z silnikiem Gipsy II. Zbudowano 64 samoloty dla odbiorców zagranicznych^[1]. Dalszym rozwinięciem tego samolotu był DH.82 Tiger Moth.

Użycie

Samoloty Moth były przede wszystkim masowo używane w brytyjskim lotnictwie cywilnym: szkołach lotniczych, aeroklubach, a także przez prywatnych właścicieli, stając się najbardziej popularnym typem lekkiego samolotu w Wielkiej Brytanii. W prasie lotniczej podkreślano wręcz, że Moth stworzył ruch lekkich samolotów w Wielkiej Brytanii^[2].

Liczne samoloty DH.60 używane były w sporcie lotniczym, m.in. do wyścigów lotniczych i lotów rekordowych. W latach 1926, 1927 i 1928 samoloty tego typu zwyciężyły w wyścigach o Puchar Króla (King's Cup Race).

DH.60 stał się popularnym samolotem także za granicą, dokąd był eksportowany, a w USA, Francji, Kanadzie i Australii także produkowany na licencji.

Samoloty DH.60 używane były także w lotnictwie wojskowym wielu państw do celów szkolnych lub łącznikowych, m.in. Wielkiej Brytanii, Kanady, Finlandii, Szwecji, Norwegii, Danii, Iraku, Brazylii^[1].

W Polsce używano przed wojną około 10 samolotów DH.60, głównie w lotnictwie sportowym i prywatnych, z tego jeden był używany w latach 1930-32 przez PLL LOT do lotów taksówkowych (nr rej. SP-ADX)^[3]. Dwa samoloty używane były w polskim lotnictwie wojskowym do celów łącznikowych i szkolnych^[1].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m DH.60 Moth
↑ ^a ^b Moth G
↑ Adam Jońca, Samoloty linii lotniczych 1919-1930, WKiŁ, Warszawa 1985, ISBN 83-206-0485-0, s.23

Bibliografia

DH.60 Moth (ros.) w serwisie Ugołok Nieba [dostęp 9-7-2010]

Linki zewnętrzne

Moth G, Flight, 4 marca 1930

[airwar-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m DH.60 Moth

[flight-2] Moth G

[3] Adam Jońca, Samoloty linii lotniczych 1919-1930, WKiŁ, Warszawa 1985, ISBN 83-206-0485-0, s.23

[:1-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[1]

[2]

[3]

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-2 PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43