Częstochowski Okręg Przemysłowy
 Koksownia Częstochowa Nowa (2012) | |
| Państwo | |
|---|---|
Położenie na mapie Polski  | |
 50°47′27,46″N 19°08′55,16″E/50,790961 19,148656
| |
Częstochowski Okręg Przemysłowy – okręg przemysłowy położony w rejonie górnej Warty, z głównymi ośrodkami w Częstochowie i Zawierciu[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki przemysłu w rejonie Częstochowy związane są z występowaniem rud żelaza (Częstochowski Obszar Rudonośny), które były eksploatowane od co najmniej XIV wieku[2].
Gwałtowny rozwój przemysłu nastąpił w drugiej połowie XIX wieku. Wpływ na to miały między innymi:
- czynniki dotyczące całego Królestwa Polskiego, takie jak uwłaszczenie chłopów czy zniesienie granicy celnej z Rosją[3],
- uruchomienie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej[3],
- występowanie surowców (ruda żelaza, kamień wapienny, glina)[4],
- dostępność siły roboczej[5],
- stosunkowo niskie ceny gruntów (przykładowo, w Łodzi były one czterokrotnie wyższe)[3].
Szczególnie prężnie rozwijał się wówczas przemysł włókienniczy[6]. Duże znaczenie miał także przemysł mineralny (powstała wówczas między innymi Cementownia Rudniki) oraz przemysł chemiczny[7]. Jednym z najbardziej istotnych przedsiębiorców w Częstochowie był Berek Kohn, który w latach 60. i 70. XIX wieku uruchomił w mieście drukarnię, papiernię i fabrykę mebli[8]. Nadal rozwijał się również przemysł metalurgiczny. W latach 1896–1901 powstała Huta Częstochowa, a w roku 1901 uruchomiono hutę w Zawierciu[1].
W 1913 roku w Częstochowie znajdowały się 94 zakłady przemysłowe zatrudniające 19 218 robotników (liczba zatrudnionych zwiększyła się ponad 27 razy w stosunku do roku 1882)[3]. Dla okresu przed I wojną światową przemysł w okolicach Częstochowy i w Zagłębiu Dąbrowskim bywa rozpatrywany wspólnie jako sosnowiecko-częstochowski okręg przemysłowy[9].
Podczas I wojny światowej częstochowski przemysł poniósł znacznie straty z powodu odcięcia rosyjskiego rynku zbytu i problemów z zaopatrzeniem w materiały do produkcji. Po wojnie stopniowo się odbudowywał, choć podczas wielkiego kryzysu nastąpił znaczny spadek zatrudnienia (o 46,1% w latach 1929–1932). W dwudziestoleciu międzywojennym dało się zauważyć wzrost liczby małych i średnich zakładów, zatrudniających do 100 osób[10]. W czasie II wojny światowej ogromne straty poniósł przemysł włókienniczy. Rozwijało się natomiast hutnictwo i kopalnictwo rud żelaza, potrzebne dla przemysłu zbrojeniowego[11].
W 1946 roku przemysł został przejęty na własność państwa[12]. W okresie PRL szczególny nacisk położono na rozbudowę częstochowskiej huty, która miała stać się drugą co do wielkości hutą w kraju[12].
W latach 60. XX wieku czynnych było kilkanaście niewielkich podziemnych kopalń rud żelaza, w których pracowało około 20 tysięcy osób. W 1970 roku zdecydowano jednak o likwidacji górnictwa rud żelaza w Polsce. Polski przemysł hutniczy miał rozwijać się w oparciu o surowce sprowadzane z ZSRR. Pierwszą podczęstochowską kopalnię zlikwidowano w tym samym roku. Ostatnia, Wręczyca, zakończyła swoją działalność w 1982 roku[2].
Po zmianach ustrojowych, w latach 90. XX wieku, przeprowadzono prywatyzację i restrukturyzację przedsiębiorstw państwowych. Część dużych zakładów upadła, na miejscu części z nich powstały nowe przedsiębiorstwa[13]. W tym okresie mocniej zaznaczył się udział nowoczesnych działów produkcji, na przykład w branży elektrycznej i samochodowej[14]. Jedną z większych inwestycji w pierwszych latach XXI wieku była budowa huty szkła Guardian[15].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- aglomeracja częstochowska
- Muzeum Górnictwa Rud Żelaza w Częstochowie
- Muzeum Produkcji Zapałek w Częstochowie
- Muzeum Historii Kolei w Częstochowie
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Częstochowski Okręg Przemysłowy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2011-06-14].
- ↑ a b Sylwia Bielecka: Otwarcie Muzeum górnictwa rud żelaza. UM Częstochowa. [dostęp 2016-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-04)]. (pol.).
- ↑ a b c d Sobalski i Nowak 2017 ↓, s. 40.
- ↑ Kowalczyk 2018 ↓, s. 107.
- ↑ Kowalczyk 2018 ↓, s. 102.
- ↑ Kowalczyk 2018 ↓, s. 104.
- ↑ Kowalczyk 2018 ↓, s. 105.
- ↑ Jarosław Kapsa: Portret strażaka. Gazeta Częstochowska nr 46 (527)/2001, 2001-11-29. s. 1. [dostęp 2020-10-06]. (pol.).
- ↑ Kowalczyk 2018 ↓.
- ↑ Sobalski i Nowak 2017 ↓, s. 42–43.
- ↑ Sobalski i Nowak 2017 ↓, s. 43–44.
- ↑ a b Sobalski i Nowak 2017 ↓, s. 45.
- ↑ Sobalski i Nowak 2017 ↓, s. 49.
- ↑ Sobalski i Nowak 2017 ↓, s. 52.
- ↑ Renata Dulias, Adam Hibszer: Województwo śląskie: przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe. Kraków: Wydawnictwo Kubajak, 2004, s. 133. ISBN 83-87971-70-7.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Franciszek Sobalski, Marek Nowak. Krótka historia przemysłu Częstochowy XIX–XXI w.. „Ziemia Częstochowska”. 43, s. 39–62, 2017. DOI: 10.16926/zc.2017.43.02.
- Rafał Kowalczyk. Gospodarczy awans Częstochowy i sosnowiecko-częstochowskiego okręgu przemysłowego w latach 1877–1914. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 66 (1), s. 99–110, 2018.
