Brukiew
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek | |||
| Odmiana |
brukiew | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Brassica napus L. var. napobrassica (L.) Rchb. J. C. Mössler, Handb. Gewächsk. ed. 3, 2:1220. 1833 | |||
| Synonimy | |||
| |||
Brukiew, karpiel, kwaki (nazwa regionalna na Podbeskidziu)[4] (Brassica napus L. var. napobrassica) – odmiana kapusty rzepak, roślina należąca do rodziny kapustowatych (krzyżowych). Nie rośnie dziko, występuje tylko w uprawie[3].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Roślina dwuletnia. W pierwszym roku wegetacji powstaje wieniec liści odziomkowych oraz korzeń spichrzowy, a w drugim roku wegetacji pęd nasienny.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza drukowana wzmianka o brukwi pochodzi z roku 1620 i zawarta jest w dziele Prodomus szwajcarskiego botanika Gasparda Bauhina[5]. Bauhin opisał ją jako roślinę dziko rosnącą w Szwecji. Przyjmuje się, jednak nie bez wątpliwości[6], że pochodzi ze Skandynawii lub Rosji, gdzie szeroko uprawia się ją do dziś. Poza tymi krajami, uprawiana jest również we Francji, Kanadzie. Brukiew zawitała do Anglii pod koniec XVIII wieku lub na początku XIX. Podczas II wojny światowej była ważnym składnikiem menu, wytwarzano z niej m.in. sok[7], również w Polsce masowo spożywana była podczas wojny[8].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Roślina uprawna. Uprawiana jest w strefach klimatów umiarkowanych i chłodnych jako warzywo i roślina pastewna.
- Kulinaria. Finowie podają ją m.in. pieczoną z daniami mięsnymi (np. jako wypełniacz z mięsem mielonym), zmieszaną z purée ziemniaczanym, jako główny wzmacniacz smaku w zupach. Rozcierana jest razem z gotowaną marchewką i z ziemniakami z dodatkiem masła oraz śmietaną lub mlekiem. Czasami dodawana jest cebula. Powstała potrawa jest w Norwegii obowiązkowym dodatkiem do wielu świątecznych potraw.
- Wartość odżywcza. Jak inne warzywa zawierające cyjanoglukozydy (maniok, kukurydza, kiełki bambusa, bataty, fasola półksiężycowata) uwalnia cyjanki przekształcane w tiocyjaniany, które hamują transport jodu w tarczycy, a w wyższych dawkach współzawodniczą z jodem w procesie jego wbudowywania w związki organiczne. Kiedy w diecie zachodzi brak równowagi jodu spowodowany nadmiernym spożyciem tiocyjanianów, możliwy jest rozwój niedoczynności tarczycy i wystąpienie wola. Karpiel jest jednym z warzyw, których nadmierne spożywanie może prowadzić do niedoczynności tarczycy[9][10][11][12][13]. Nie ma doniesień o szkodliwych efektach u ludzi wskutek spożycia glukozynolanów, innych związków odpowiedzialnych za gorzki smak brukwi. Ich zawartość w warzywach kapustnych szacuje się na około jeden procent suchej masy[14].
- W drugim roku, gdy kwitnie, stanowi ważną roślinę miododajną.
Uprawa
[edytuj | edytuj kod]MTN – 1,5-4 g, kwiatostan – grono, owoc – łuszczyna.
Nawożenie: 35-40 Mg/ha obornika, nawożenie mineralne – azot N 180 kg/ha, fosfor P2O5 – 70 kg/ha, potas K2O – 120-180 kg/ha; wysiew 2-3 kg/ha. Siana w Polsce w kwietniu na głębokości – 1-1,5 cm.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
- ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-10-27].
- ↑ Kwaki / brukiew / karpiel z Podbeskidzia. [w:] Lista produktów tradycyjnych [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2021-03-11].
- ↑ William Grimes, Rutabaga, Swedish turnip, turnip-rooted cabbage, Brassica campetris [zarchiwizowane 2009-02-03] (ang.).
- ↑ Turnip and Its Hybrid Offspring. [dostęp 2010-11-11]. (ang.).
- ↑ Carrot History – Carrots in World War Two. [dostęp 2010-11-11]. (ang.).
- ↑ Brukiew. Kiedyś codzienna, dzisiaj odświętna. [dostęp 2020-05-13]. (pol.).
- ↑ A.W. Spence. The pathogenesis of simple goiter; a review.. „Br Med J”. 2 (4783), s. 529-33, wrzesień 1952. PMID: 14954151.
- ↑ Olsson, K. and Jeppsson, L. 1984. Undesirable glucosinolates in Brassica vegetables. Acta Hort. (ISHS), 163:83-84. (ang.)
- ↑ Jones, D.A. 1998. Why are so many food plants cyanogenic? Phytochemistry, 47: 155-162 (ang.)
- ↑ Delange F, Iteke FB, Ermans AM. Nutritional factors involved in the goitrogenic action of cassava. Ottawa: International Development Research Centre, 1982 (ang.)
- ↑ Braverman LE, Utiger RD. Werner and Ingbar's The Thyroid: A Fundamental and Clinical Text, 6th Edition 1991. J.B. Lippincott Company, Philadelphia, Pennsylvania, pg 371-2 (ang.)
- ↑ Verkerk, R., Schreiner, M., Krumbein, A., Ciska, E., Holst, B., Rowland, I., De Schrijver, R., Hansen, M., Gerhäuser, C., Mithen, R., and Dekker, M. 2009. Glucosinolates in Brassica vegetables: The influence of the food supply chain on intake, bioavailability and human health. Mol. Nutr. Food Res., 53: ss. 219-265 (ang.)