Alfabet bośniacki (arabski)

Arebica ('عَرَبٖٮڄا') – odmiana alfabetu arabskiego stosowana do zapisu języka bośniackiego. Powstała na skutek islamizacji Bośni pod panowaniem osmańskim^[1]. Większość tekstów pisanych nią mają charakter religijny a powstały między XVI i XIX stuleciem. Obecnie jest praktycznie nieużywana.

Powstanie

Arebica opiera się na odmianie pisma arabskiego używanym w Imperium Osmańskim^[1] z dodatkiem znaków odpowiedników c, lj i nj. Wprowadzono także litery, oznaczające samogłoski, podobnie, jak w arabskim alfabecie kurdyjskim, co czyni z arebicy prawdziwy alfabet, w odróżnieniu od alfabetów arabskiego i perskiego, które są abdżadami.

Arebicę używali bośniaccy muzułmanie w Bośni Środkowej w czasie rządów Imperium Osmańskiego, co przetrwało także w czasie rządów Austro-Węgier^[2]. W tamtym okresie ubiegano się o status na równi z łacinką i cyrylicą dla arebicy, ale bezskutecznie^[3]. Jednakże używanie tego pisma było sporadyczne nawet później^[2].

Ostateczną wersję arebicy opracował Mehmed Džemaludin Čaušević pod koniec XIX wieku. Określa się ją także reformirana arabica, mektebica lub matufovača^[1].

Współczesne użycie

Najnowszym dziełem literackim od 1941 r. opublikowanym w arebicy jest komiks "Hadži Šefko i Hadži Mefko" autorstwa Amira el Zubiego i Melihy Čikak el Zubiego wydany w 2005 r., aczkolwiek dokonano w nim drobnych zmian ortograficznych.

Pierwszą książką z numerem ISBN w arebicy była "Epohe fonetske misli kod Arapa i arebica", wydana w kwietniu 2013 r. w Belgradzie. Autorem jest mgr inż. Aldin Mustafić. Jest też podręcznikiem dla szkolnictwa wyższego^[4].

Alfabet

Łacinka	Cyrylica	Arebica
		Forma kontekstowa			Odizolowana
		Końcowa	Środkowa	Początkowa	Odizolowana
A a	А а	ـآ		آ
B b	Б б	ـب	ـبـ	بـ	ب
C c	Ц ц	ـڄ	ـڄـ	ڄـ	ڄ
Č č	Ч ч	ـچ	ـچـ	چـ	چ
Ć ć	Ћ ћ
D d	Д д	ـد		د
Dž dž	Џ џ	ـج	ـجـ	جـ	ج
Đ đ	Ђ ђ
E e	Е е	ـە		ە
F f	Ф ф	ـف	ـفـ	فـ	ف
G g	Г г	ـغ	ـغـ	غـ	غ
H h	Х х	ـح	ـحـ	حـ	ح
I i	И и	ـاى ـى	ـاٮـ ـىـ	اٮـ ٮـ	اى ى
J j	Ј ј	ـي	ـيـ	يـ	ي
K k	К к	ـق	ـقـ	قـ	ق
L l	Л л	ـل	ـلـ	لـ	ل
Lj lj	Љ љ	ـڵ	ـڵـ	ڵـ	ڵ
M m	М м	ـم	ـمـ	مـ	م
N n	Н н	ـن	ـنـ	نـ	ن
Nj nj	Њ њ	ـںٛ	ـٮٛـ	ٮٛـ	ںٛ
O o	О о	ـۉ		ۉ
P p	П п	ـپ	ـپـ	پـ	پ
R r	Р р	ـر		ر
S s	С с	ـس	ـسـ	سـ	س
Š š	Ш ш	ـش	ـشـ	شـ	ش
T t	Т т	ـت	ـتـ	تـ	ت
U u	У у	ـۆ		ۆ
V v	В в	ـو		و
Z z	З з	ـز		ز
Ž ž	Ж ж	ـژ		ژ

Znak diakrytyczny pod ا pojawia się na literze poprzedzającej ى.

Ligatury

Jak w standardowym alfabecie arabskim, gdy ا łączy się z ل lub ڵ, używana jest specjalna ligatura.

Łacinka	Cyrylica	Arebica
		Forma kontekstowa			Odizolowana
		Końcowa	Środkowa	Początkowa	Odizolowana
la	ла	ـلا		لا
lja	ља	ـڵا		ڵا

Przed standaryzacją, arebica najczęściej wzorowała się na konwencjach osmańskich i wykazywała podobieństwo, do współczesnych konwencji aljamiado przyjętych dla języka albańskiego i greckiego^[1]. Wtedy samogłoski często pisano przy użyciu matres lectiones [en], z wyjątkiem e, która była obecna tylko na końcu wyrazów w postaci ە. Samogłosek o i u nie rozróżniano. Spółgłoski nj, lj i c nie były rozróżniane od n, l, i č, zapisując się odpowiednio jako ن ,ل i چ. Palatalne spółgłoski frykatywne ć i đ zazwyczaj zapisywało się jako ك, z uwagi na brak szerokiego przyjęcia perskiego znaku گ, podczas gdy spółgłoskom welarnym k i g odpowiadały ق i غ^[5].

Przykładowe teksty

Powszechna deklaracja praw człowieka, Artykuł 1

Arebica:	سوا ڵۆدسقا بٖٮڃا راݗايۆ سە سلۉبۉدنا وٖ يەدناقا ۆ دۉستۉيانستوۆ وٖ پراوٮما. ۉنا سۆ ۉبدارەنا رازۆمۉم وٖ سوۀشڃۆ وٖ ترەبا دا يەدنۉ پرەما درۆغۉمە پۉستۆپايۆ ۆ دۆحۆ براتستوا.
Łacinka:	Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i sviješću i treba da jedno prema drugome postupaju u duhu bratstva.
Cyrylica:	Сва људска бића рађају се слободна и једнака у достојанству и правима. Она су обдарена разумом и свијешћу и треба да једно према другоме поступају у духу братства.
Polski:	Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.

Teheran

Arebica:	تەهەران يە غلاونی ای نايوەڃی غراد ایرانا، سيەدیشتە تەهەرانسقە پۉقرايینە ای يەدان ۉد نايوەڃیح غرادۉوا سویيەتا.
Łacinka:	Teheran je glavni i najveći grad Irana, sjedište Teheranske pokrajine i jedan od najvećih gradova svijeta
Cyrylica:	Техеран је главни и највећи град Ирана, сједиште Техеранске покрајине и један од највећих градова свијета.
Polski:	Teheran to główne i największe miasto Iranu, stolica prowincji Teheranu i jedno z największych miast świata.

Zobacz też

Arabski alfabet białoruski

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Języki południowosłowiańskie: serbski, chorwacki i bośniacki, [w:] Marek MarianM.M. Dziekan Marek MarianM.M., Zastosowanie pisma arabskiego do zapisu języków indoeuropejskich. Perspektywa historyczno-porównawcza, Uniwersytet Łódzki, Łódź, 11 września 2022 (pol.).
↑ ^a ^b SveinS. Mønnesland SveinS., Language: Competence, Change, Contact, [w:] AnnikkiA. Koskensalo i inni red., Language Policy in Bosnia and Herzegovina, Münster: Lit Verlag, 2012, s. 137, ISBN 978-3-643-10801-2 .
↑ BesmirB. Fidahić BesmirB., Linguistic Justice at the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2020, s. 29, ISBN 978-1-5275-6269-1 .
↑ Baština, Predgovor knjige "Epohe fonetske misli kod arapa i arebica" [online], Bastina Objave, 27 kwietnia 2013 [dostęp 2022-09-11] (bośn.).
↑ GiustinaG. Selvelli GiustinaG., Caratteri arabi per la lingua bosniaca. Esempi di scrittura fra influssi ottomani e riappropriazioni locali. (Znaki arabskie dla języka bośniackiego. Przykłady pisma między wpływami osmańskimi a lokalnymi przejęciami). [online]

[:0-1] Języki południowosłowiańskie: serbski, chorwacki i bośniacki, [w:] Marek MarianM.M. Dziekan Marek MarianM.M., Zastosowanie pisma arabskiego do zapisu języków indoeuropejskich. Perspektywa historyczno-porównawcza, Uniwersytet Łódzki, Łódź, 11 września 2022 (pol.).

[:1-2] SveinS. Mønnesland SveinS., Language: Competence, Change, Contact, [w:] AnnikkiA. Koskensalo i inni red., Language Policy in Bosnia and Herzegovina, Münster: Lit Verlag, 2012, s. 137, ISBN 978-3-643-10801-2 .

[3] BesmirB. Fidahić BesmirB., Linguistic Justice at the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2020, s. 29, ISBN 978-1-5275-6269-1 .

[4] Baština, Predgovor knjige "Epohe fonetske misli kod arapa i arebica" [online], Bastina Objave, 27 kwietnia 2013 [dostęp 2022-09-11] (bośn.).

[5] GiustinaG. Selvelli GiustinaG., Caratteri arabi per la lingua bosniaca. Esempi di scrittura fra influssi ottomani e riappropriazioni locali. (Znaki arabskie dla języka bośniackiego. Przykłady pisma między wpływami osmańskimi a lokalnymi przejęciami). [online]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]