25 Dywizja Piechoty (II RP)
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Dowódcy | |
| Ostatni |
gen. bryg. Franciszek Alter |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) bój pod Łęczycą (9–10 IX 1939) | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
| Skład |
29 pułk piechoty |
25 Dywizja Piechoty (25 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.
W okresie międzywojennym dowództwo 25 DP stacjonowało w Kaliszu. W jej skład w 1923 wchodziły: 29 pp, 56 pp i 60 pułk piechoty[2].
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Poznań”. Po walkach granicznych pod Krotoszynem została wycofana pod Koło; skąd weszła do bitwy nad Bzurą. Zdobyła Łęczycę i stację kolejową Ozorków. W trzeciej fazie bitwy walczyła w rejonie Adamowej Góry, Juliopola i Ruszek. Po przejściu Bzury dotarła do Warszawy, gdzie całością sił broniła stolicy[3].
Formowanie
[edytuj | edytuj kod]Nawiązująca do powstańczej tradycji kaliska Dywizja Piechoty została sformowana w 1921 w trakcie reorganizacji sił zbrojnych.
Powstała w wyniku wydzielenia z innych dywizji określonych pułków piechoty:
- 29 pułk piechoty – wydzielony z 10 DP DOK IV Łódź – do garnizonu Kalisz
- 56 pułk piechoty – wydzielony z 14 DP DOK nr VII Poznań – do garnizonu Krotoszyn
- 60 pułk piechoty – wydzielony z 15 DP DOK nr VIII Toruń – do garnizonu Ostrów Wlkp.
Dowództwo dywizji stacjonowało w Kaliszu[4].
Dywizja w kampanii wrześniowej
[edytuj | edytuj kod]25 Dywizja Piechoty pod dowództwem gen. bryg. Franciszka Altera wchodziła w skład Armii „Poznań” gen. Tadeusza Kutrzeby[5].
1 września 56 pp bronił skutecznie Krotoszyna przed niemieckim 183 pułkiem Landwehry. Natomiast III batalion 55 pp został wyparty z Rawicza przez oddziały niemieckiej Straży Granicznej, lecz z pomocą Wielkopolskiej Brygady Kawalerii udało się odrzucić wroga. Z kolei I batalion 55 pp bronił skutecznie Leszna.
Przez następne dni dywizja znajdowała się w odwrocie wraz z resztą Armii. 8 września, wchodząc w skład GO „Koło”, zajmowała pozycje wyjściowe, aby następnego dnia wziąć udział w bitwie nad Bzurą, uderzając na miejscowość Ozorków. Dywizja została wcześniej wzmocniona 69 pp z 17 DP.
9 września rano jeden batalion z 69 pp zaatakował Łęczycę, lecz został odrzucony. Natomiast jedna kompania zdobyła i utrzymała pobliski Tum. Wieczorem dywizja uderzyła całością sił i – łamiąc opór wroga – wdarła się do Łęczycy, którą zdobyła koło północy.
Następnego dnia wyszła z Łęczycy i odrzuciła niemieckie oddziały na odległość od 8 do 10 km od miasta. Po południu dywizja napotkała jednak na silny opór niemiecki pod Sierpowem, Leśmierzem, Solcą Małą i Mętlewem, gdzie została zatrzymana. 12 września dywizja prowadziła dalsze zacięte walki o folwark Wróblew i Solcę Wielką i dopiero po południu udaje jej się złamać niemieckie linie oporu i dojść do przedmieść Ozorkowa.
W nocy z 12 na 13 września na rozkaz dowódcy Armii 25 DP zaczęła się wycofywać z zajmowanych pozycji. Wykonując rozkaz gen. Alter polecił[6]:
- 29 pp wycofać się przez Łęczycę do Witoni,
- 60 pp (bez II batalionu) odejść do rejonu Kuchary – dwór Prądzew [1],
- 56 pp (bez III batalionu), po oderwaniu się od wroga, przejść do rejonu Nędzerzew – Przyłogi [2] – Gledzianów,
- III/ 56 pp i II/60 pp utrzymać Łęczycę do czasu przybycia oddziałów grupy kawalerii (II batalion 60 pp miał następnie dołączyć do pułku, a III batalion 56 pp obsadzić przyczółek na południowym brzegu Bzury w rejonie Zagaja,
- oddziały artylerii przeprawić się w rejonie Zagaja,
- oddział rozpoznawczy wycofać się na północny brzeg Bzury przez Łęczycę,
- bateria artylerii plot. osłonić przeprawiającą się piechotę i artylerię w rejonie Zagaj – Rybitwy.
13 września rano gros 25 DP znajdowało się w wyznaczonych miejscach. III/ 56 pp obsadził przyczółek w rejonie Zagaja. 56 pp częścią sił dozorował Bzurę na odcinku kolonia Węglewice – Gledzianówek, a na prawo do Topoli Królewskiej, rzekę dozorowały pododdziały 60 pp. Dowództwo dywizji rozmieszczono w dworze Byszew [3], 25 batalion saperów w rejonie folwarku Julinki, 25 dac we dworze Strzegocin, 31 kompania czołgów rozpoznawczych w Romartowie. Około południa do Witoni dotarł 29 pp[6]. Rozkazem dowódcy GO gen. Knolla-Kownackiego 25 Dywizja Piechoty została wydzielona do odwodu armii[7].
Po nocnym marszu dywizja cały dzień odpoczywała. III/56 pp bez walki po południu opuścił przedmoście i dołączył do pułku w rejonie dwór Nędzerzew – Nędzerzew – Przyłogi – Ględzianówek. Na południowym brzegu Bzury pozostała placówka oficerska w sile plutonu. Wieczorem dywizja pomaszerowała dwoma kolumnami do wyznaczonego jej rejonu. Tylko części oddziałów udało się ukończyć ruch przed świtem. Dopiero około południa cała dywizja znalazła się w zaplanowanym rejonie: dowództwo w Oporowie, 29 pp w folwarku Golędzkie, 56 pp w Drzewoszkach Wielkich, 60 pp w dworze Ruszki, 25 pal i 25 dac w Szymanówce, kawaleria dywizyjna w folwarku Skórzewo, 31 kompania czołgów rozpoznawczych w majątku Zarębów, 25 batalion saperów w dworze Oporów, dywizyjna kompania kolarzy w Mnichu, 73 samodzielna kompania ckm w Oporowie, 25 bateria artylerii plot. w dworze Mnich[8].
14 września dywizja odpoczywała w rejonie Żychlina. Wieczorem gen. Kutrzeba zdecydował, że powróci ona pod rozkazy gen. Knolla-Kownackiego i wraz z całą grupą będzie maszerowała na wschód, by rano 16 września znaleźć się nad dolną Bzurą, a następnie będzie nacierać po osi Sochaczew – Warszawa. O 1.00 15 września gen. Alter wydał rozkaz do dalszego marszu w kierunku Sochaczewa. Dywizja maszerować miała po dwóch drogach. 29 pp maszerował po osi Skrzeszewy – przeprawa południe Model – Kamionka – Podczachy – Lubików – Osmolin i zajął rejon Witusza – Towarzystwo – Osmolin – Lubików. Jeden baon przerzucony został samochodami do rejonu Sanniki i tam ubezpieczał dywizję z kierunku północnego. 56 pp maszerował po osi Buszkówek – przeprawa na północ folwark Kaczkowizna – droga polna od przeprawy przez folwark Wola Stępowska – Kiernozia i ześrodkował się w rejonie Kiernozia – lasek na południe od Kiernozi – Wygoda – Osmoleniec – Kochanków. 60 pp maszerował po osi Dobrzelin – Zarębów – Kruki– przeprawa na północ od folwarku Kaczkowizna – Luszyn i wszedł w rejon folwark Wola Stępowska – Tomaszówka – lasy folwarku Poddębina. Przydzielona do dywizji 31 kompania czołgów rozpoznawczych stała bezczynnie od godz. 9.00 14 września do rana następnego dnia w majątku Zarębów, po czym przeszła do odwodu w rejonie Lasku na wschód od Sannik[9].
17 września dywizja forsowała Bzurę pod Brochowem. Udało jej się przebić do Puszczy Kampinoskiej, zachowując mimo dużych strat zwartość bojową.
19 września pod Palmirami dywizja zebrała się w składzie 3 niepełnych pułków i dwóch baterii artylerii. Miała przedzierać się do Warszawy przez Łomianki, Buraków i Młociny. Ubezpieczenia dywizyjne wyrzuciły śmiałym atakiem Niemców ze wsi Dąbrowa, gdzie zniszczono kilka czołgów i dział.
Przez cały dzień 20 września dywizja zbierała siły i zajmowała obronę w rejonie Młocin i Burakowa. 21 września odpierała ataki niemieckiej 24 DP. Polacy wyparci zostali ze swoich pozycji dopiero po całkowitym zniszczeniu I i III batalionu 29 pp. W kilku miejscach udało im się także rozerwać obronę 56 pp i 60 pp.
Następnego dnia polskie oddziały musiały się wycofać na nowe pozycje. Udało się jej przebić do Warszawy, gdzie - po wejściu w skład Armii „Warszawa” – przeszła do odwodu i stanęła w rejonie ulic 3 Maja i Marszałkowskiej.
Walczyła w obronie Warszawy do jej kapitulacji 28 września, zyskując sobie wysokie uznanie dowództwa Armii „Warszawa”.
Obsada personalna dowództwa 25 DP[a]
[edytuj | edytuj kod]- dowódca dywizji – gen. bryg. Franciszek Ksawery Alter
- oficer ordynansowy – ppor. rez. Marian Nowicki
- oficer ordynansowy - ppor. Jan Bajsarowicz
- oficer ordynansowy - ppor. Tadeusz Zakrzewski
- dowódca piechoty dywizyjnej – płk Julian Skokowski
- oficer sztabu - mjr Michał Augustyn Chrupek
- dowódca artylerii - ppłk Antoni Wereszyński (dowódca 25 pal)
- oficer sztabu - kpt. Kazimierz Budzianowski
- oficer służby wywiadowczej artylerii - kpt. Ludwik Ostrihansky
- oficer służby wywiadowczej artylerii - ppor. rez. Józef Bembel
- oficer łączności - por. Zygmunt Wroniecki
- oficer łącznikowy - kpt. Leon Horodyski
- referent - ppor. rez. Zbigniew Kowalczewski
- dowódca saperów dywizyjnych - mjr Gracjan Dąbrowski
- dowódca kawalerii dywizyjnej - rtm. Antoni II Paszkowski
- szef sztabu – mjr dypl. Edward Marceli Ostrowski
- oficer operacyjny - kpt. dypl. Bolesław Wójtowicz
- pomocnik oficera operacyjnego - kpt. Stanisław Kazimierz Gliński
- oficer informacyjny - kpt. Czesław Jewasiński
- pomocnik oficera informacyjnego - por. Aleksander Kapałka
- dowódca łączności – mjr łącz. Jan Tomasz Stengert[b]
- kierownik kancelarii - ppor. rez. Stanisław Kwiatkowski
- kwatermistrz – kpt. dypl. Witold Kopytyński
- pomocnik kwatermistrza - kpt. Fryderyk Ombach
- pomocnik kwatermistrza - ppor. rez. Wacław Kamiński
- szef służby uzbrojenia - kpt. Mieczysław Marcin Zulikowski
- referent - por. rez. Roman Wiktor Sioda
- szef służby intendentury - kpt. dypl. Janusz Sarnecki
- zastępca - rtm. Stefan Tumaniecki
- referent - por. rez. Antoni Maciejak
- referent - por. rez. Ignacy Cieślak
- referent - ppor. rez. Bohdan Szychulski (Szykulski)
- szef sanitarny - mjr dr Tadeusz Frydrychowicz
- referent - mjr rez. dr Władysław Nowak
- dowódca żandarmerii - ppor. rez. Zbigniew Kempiński
- dowódca taborów - kpt. Stefan Tomanowski
- oficer dyspozycyjny - ppor. rez. Roman Palacz
- szef służby weterynaryjnej - kpt. Eugeniusz Warnicki
- szef służby duszpasterskiej - ks. kapelan Wojciech Rojek
- komendant kwatery głównej - kpt. Kazimierz Wężyk
- płatnik - ppor. rez. Edward Szmydt
- oficer żywnościowy - ppor. rez. Tadeusz Michał Tarchalski
- kierownik ambulansu weterynaryjnego - kpt. rez. Klemens Wicentowicz
Planowana organizacja wojenna 25 DP
[edytuj | edytuj kod]W nawiasach podano nazwy jednostek mobilizujących pododdziały nie występujące w organizacji pokojowej
Dowództwo 25 Dywizji Piechoty
- dowódcy broni i szefowie służb
- sztab
Kwatera Główna 25 Dywizji Piechoty
- kompania asystencyjna - por. Tyczan
- pluton łączności KG 25 DP - por. Hipolit Puhaczewski
- pluton pieszy żandarmerii nr 25 – ppor. rez. Zbigniew Kempiński
- poczta polowa nr 158 (UPT Łódź)
- sąd polowy nr 25 - kpt. Antoni Łukasik
- kompania gospodarcza KG 25 DP - ppor. rez. Tadeusz Adam Pałęcki
Piechota dywizyjna
- 29 pułk Strzelców Kaniowskich – ppłk Florian Gryl
- 56 pułk Piechoty Wielkopolskiej – płk Wojciech Jan Tyczyński
- 60 pułk Piechoty Wielkopolskiej – ppłk Marian Frydrych
- samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 73 (60 pp)
- kompania kolarzy nr 73 – por. Antoni Julian Grellus
- 25 pułk artylerii lekkiej
- 25 dywizjon artylerii ciężkiej
- samodzielny patrol meteorologiczny nr 25
Jednostki broni
- 25 batalion saperów
- bateria artylerii przeciwlotniczej motorowa typ A nr 25 (7 daplot) – kpt. Kazimierz Żniński
- szwadron kawalerii dywizyjnej nr 25 – rtm. Antoni II Paszkowski
- kompania telefoniczna 25 DP (kompania łączności 25 DP) – por. Andrzej Tadeusz Potocki
- pluton radio 25 DP
- drużyna parkowa łączności 25 DP
Jednostki i zakłady służb
- kompania sanitarna nr 703 (29 pułk Strzelców Kaniowskich) – kpt. Roman Rendecki
- szpital polowy nr 703
- polowa kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 703
- polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna nr 703
- polowa pracownia dentystyczna nr 703
- dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 717
- dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 718
- kolumna taborowa parokonna nr 717
- kolumna taborowa parokonna nr 718
- kolumna taborowa parokonna nr 719
- kolumna taborowa parokonna nr 720
- kolumna taborowa parokonna nr 721
- kolumna taborowa parokonna nr 722
- kolumna taborowa parokonna nr 723
- kolumna taborowa parokonna nr 724
- Warsztat Taborowy (Parokonny) nr 717
- pluton taborowy nr 25
- park intendentury nr 703
- pluton parkowy uzbrojenia nr 703
Pododdziały przydzielone
- batalion wartowniczy nr 73 - mjr Stefan Chosłowski
- 31 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych – kpt. Tadeusz Szałek
Obsada personalna dowództwa dywizji w latach 1921-1939
[edytuj | edytuj kod]- Dowódcy dywizji
- gen. bryg. Jan Karol Wróblewski 6 listopada 1921 - 27 lutego 1925
- gen. bryg. Albin Jasiński 27 lutego 1925 - 1 czerwca 1929
- gen. bryg. Michał Tokarzewski-Karaszewicz 1 czerwca 1929 - 5 listopada 1935
- gen. bryg. Franciszek Alter 5 listopada 1935 - wrzesień 1939
- Dowódcy piechoty dywizyjnej
- gen. bryg. Maciej Puchalak (20 III 1922 - III 1927 → stan spoczynku)
- płk dypl. Franciszek Seweryn Wład (III 1927 - X 1930 → dowódca 14 DP)
- płk dypl. Wilhelm Lawicz-Liszka (XII 1930 - XI 1934 → pomocnik dowódcy OK Nr X)
- płk dypl. Stefan Kossecki (I 1935 - VII 1939 → dowódca 18 DP)
- płk piech. Julian Skokowski (1939)
- Szefowie sztabu
- płk SG Erwin Emil Juliusz Więckowski (IX 1921 - I 1925 → I referent w Inspektoracie Armii Nr III)
- kpt. / mjr SG Władysław Chmura (od 15 I 1925[12])
- mjr dypl. piech. Roman Władysław Szymański (6 VII 1929 - 26 III 1931 → dowódca batalionu w 48 pp)
- mjr dypl. art. Stanisław Podkowiński (1 IX 1931 - 6 VI 1933 → dowódca dywizjonu w 4 pal)
- mjr dypl. art. Kazimierz Kuś (1 X 1933 - 22 XII 1934 → wykładowca WSWoj.)
- mjr dypl. art. Zdzisław Grzymirski (22 XII 1934 - ? → Departament Artylerii MSWojsk.)
- mjr dypl. Edward Marceli Ostrowski
- Inni oficerowie sztabu
Obsada personalna w marcu 1939 roku
[edytuj | edytuj kod]Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji[4][c]:
| Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
|---|---|
| dowódca dywizji | gen. bryg. Franciszek Ksawery Alter |
| dowódca piechoty dywizyjnej | płk dypl. Stefan Kossecki |
| szef sztabu | mjr dypl. Edward Marceli Ostrowski |
| I oficer sztabu | kpt dypl. Bolesław Wójtowicz |
| II oficer sztabu | kpt. adm. (art.) Kazimierz Budzianowski |
| komendant rejonu PW konnego | mjr kaw. Tadeusz Plackowski |
| dowódca łączności | mjr łączn. Jan Tomasz Stengert |
| oficer taborowy | kpt tab. Stefan Tomanowski |
| oficer intendentury | kpt. int. Janusz Sarnecki |
Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej
[edytuj | edytuj kod]Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[14]
| Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
|---|---|---|---|---|
| Kołodziejek Tadeusz | podporucznik rezerwy | Charków |
Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej
[edytuj | edytuj kod]W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w 1944 powstała 25 Dywizja Piechoty AK (okręg Łódź).
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W nawiasach podano stanowiska służbowe oficerów dywizji zajmowane przed mobilizacją.
- ↑ mjr łącz. Jan Tomasz Stengert (ur. 21 grudnia 1897 w Zaniemyślu, zm. 4 listopada 1968 w Poznaniu)[10]. Na stronie internetowej „Uczestnicy Powstania Wielkopolskiego – baza on-line” zamieszczono informację, że major Stengert był kawalerem Orderu Virtuti Militari[11].
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 46.
- ↑ Almanach oficerski 1923 ↓, s. 40.
- ↑ Zawilski 2019 ↓, s. 795.
- ↑ a b Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 538.
- ↑ Jurga 1975 ↓, s. 246.
- ↑ a b Rezmer 1992 ↓, s. 309.
- ↑ Rezmer 1992 ↓, s. 314.
- ↑ Rezmer 1992 ↓, s. 315.
- ↑ Rezmer 1992 ↓, s. 328-329.
- ↑ Damian Zieliński: Stengert Jan Tomasz (1897–1968). W: Powstańcy wielkopolscy : biogramy uczestników powstania wielkopolskiego 1918-1919. Bogusław Polak (red.). T. XII. Poznań: Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918-1919. Zarząd Główny, 2015, s. 146–149. ISBN 978-83-932353-2-2..
- ↑ Uczestnicy Powstania Wielkopolskiego – baza on-line. Wielkopolskie Towarzystwo Genealogiczne „Gniazdo”. [dostęp 2022-08-08].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 23 stycznia 1925 roku, s. 34.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
- Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
- Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
- Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.