Zdzieszowice
Zdzieszowice (niem. Deschowitz) – miasto w województwie opolskim, w powiecie krapkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zdzieszowice. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do starego woj. opolskiego. Na terenie miasta znajdują się zakłady koksownicze będące największą pod względem produkcji koksownią w Polsce i Europie.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ulica Dworcowa | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1962[1] | ||||
| Burmistrz |
Sylwester Gidel | ||||
| Powierzchnia |
12,35[2] km² | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
77 | ||||
| Kod pocztowy |
47-330 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
OKR | ||||
Położenie na mapie gminy Zdzieszowice  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu krapkowickiego  | |||||
 50°25′09″N 18°07′25″E/50,419167 18,123611
| |||||
| TERC (TERYT) |
1605054 | ||||
| SIMC |
0966040 | ||||
Urząd miejski ul. Bolesława I Chrobrego 3447-330 Zdzieszowice | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto miało 10 157 mieszkańców[2].
Położenie
edytuj
Zdzieszowice to miasto położone w środkowo-wschodniej części województwa opolskiego w powiecie krapkowickim. Miasto leży w rolniczo-przemysłowej okolicy i jest ośrodkiem administracyjnym, kulturalnym i gospodarczym dla okolicznych miejscowości. Zdzieszowice leżą przy drodze wojewódzkiej nr 423: Krapkowice – Kędzierzyn-Koźle. W pobliżu miasta przebiega autostrada A4 oraz droga krajowa nr 45 (Opole – Racibórz).
W Zdzieszowicach (od listopada 1845) istnieje stacja kolejowa położona w ciągu 2-torowej, zelektryfikowanej w grudniu 1961, linii kolejowej nr 136 łączącej Kędzierzyn-Koźle i Opole Groszowice.
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 12,35 km²[3].
Prom na Odrze w Zdzieszowicach jest jedynym w województwie ręcznym promem dolnonapędowym, jednak nie jest unikatem na skalę europejską (taka opinia pojawia się w niektórych źródłach)[4]
Geologia
edytujNa terenie Zdzieszowic istnieją dwa ozy, część miasta leży w obrębie terasów Odry[5].
Nazwa miasta
edytujPierwsza wzmianka o miejscowości w formie Zdzessowicz pochodzi z 1386 roku. Przez lata ulegała ona modyfikacjom. Nazwa została zniemczona jako Deschowitz. Pod wpływem niemieckim pojawiła się wtórna starośląska forma Dzieszowice. W 1936 roku nazwa Deschowitz zastąpiona została przez nazistowską administrację III Rzeszy nazwą Odertal (Dolina Odry).
Nazwa wywodzi się od nazwy osobowej Zdziech, która pochodzi od imion złożonych typu Zdziesław, Zdzisław.
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod polską nazwą Dzieszowic oraz niemiecką formą Dzieschowitz[6]. Spis wymienia również kolonię leżącą w pobliżu miejscowości o nazwie Solownia[6]. Spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach z 1835 roku, którego autorem jest J.C. Müller notuje polską nazwę miejscowości Dzieszowic oraz niemiecką nazwę – Dzieschowitz[7].
Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946[8]
Historia
edytuj.JPG)
W 1910 roku w miejscowości mieszkało 1567 mieszkańców, z czego 1202 mówiło językiem polskim, 19 polskim i niemieckim, a 346 niemieckim. W wyborach komunalnych, jakie odbyły się w listopadzie 1919 roku, na ogólną liczbę 357 głosów 276 oddano na listę polską, która uzyskała w ten sposób 7 z 9 mandatów[9]. W 1919 roku w miejscowości działały polskie organizacje: Kółko Rolnicze oraz regionalne koło Związku Rolników Polskich. Podczas plebiscytu na Śląsku swoje głosy oddało 1015 osób, w tym 164 urodzonych, ale nie mieszkających w Zdzieszowicach. Za Polską głosowało 479 wotantów, a za Niemcami 533[10].
Miejscowość objęły zacięte walki w czasie III powstania śląskiego. W bitwie w okolicach miejscowości obie strony użyły pociągów pancernych. Ostatecznie powstańcy zostali wyparci z miejscowości i przenieśli się w okolice Ortowic[9].
6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy. Obóz pracy nr 281 powstał w Zdzieszowicach[11].
Burmistrzem miasta nieprzerwanie[12] od 1990 do 2014 roku był Dieter Przewdzing, który 18 lutego 2014 roku został brutalnie zamordowany[13].
Burmistrzowie
edytuj- Dieter Przewdzing (1990−2014)[14]
- Sybila Zimerman (2014−2024)
- Sylwester Gidel (2024−)
Demografia
edytujWedług danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 12 908 mieszkańców[15].
- Piramida wieku mieszkańców Zdzieszowic w 2014 roku[16].
Zabytki
edytuj
Zdzieszowice są miastem ubogim w zabytki. Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[17]:
- mogiła zbiorowa powstańców śląskich, na cmentarzu katolickim, przy ul. Solownia
- park pałacowy, z czwartej ćw. XIX/XX w.
Inne obiekty to:
- kościół pw. św. Antoniego, pochodzący z 1937 r.
- kapliczka dzwonnicza z XIX w.
- budynek Urzędu Miasta i Gminy wraz z przylegającym dawnym kościołem parafialnym
- kilkadziesiąt zabytkowych domów robotniczych
- pomnik Powstańca Śląskiego, autorstwa Jana Borowczaka.
Gospodarka
edytuj
Głównym podmiotem gospodarczym na terenie miasta są Zakłady Koksownicze „Zdzieszowice” Sp. z o.o. w których pracuje znaczna część zdzieszowiczan. Ponadto w mieście istnieją firmy takie jak: ZK REM sp. z o.o., Trans-Koks sp. z o.o., P.U.H. HYDROMIL Sp.j Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”.
Na terenie miasta Zdzieszowice istnieje ponad 400 podmiotów gospodarczych. Istnieje poczta, komisariat policji, hurtownie, sklepy i punkty serwisowe, serwisy samochodowe, stacje benzynowe, stacje obsługi samochodów. Oprócz tego w mieście istnieje Fabryka Opakowań z tworzyw sztucznych – NORDFOLIEN, firma Wakro – specjalizująca się wykonawstwem i montażem urządzeń do transportu i magazynowania materiałów sypkich oraz firma MTB – zaprawy budowlane (grupa Kreisel) specjalizująca się w produkcji suchych zapraw i klejów budowlanych.
Jan Styra hodowca dyń ze Zdzieszowic od 2007 do 2011, co roku bił kolejne rekordy w hodowli gigantycznych dyń[18]. Największy okaz z 2011 roku ważył 580,5 kg i zajął czwarte miejsce na Dyniowych Mistrzostwach Europy w niemieckim Ludwigsburgu[19]
Sport
edytujW Zdzieszowicach istnieje stadion miejski, pełnowymiarowa hala sportowa, basen kąpielowy, mini-skatepark, ścianka wspinaczkowa. Działalność sportową prowadzi kluby i stowarzyszenia sportowe:
- Hutniczy Klub Sportowy „Ruch” – prowadzący sekcję piłki nożnej, piłki ręcznej kobiet, piłki siatkowej mężczyzn
- Miejski Międzyszkolny Klub Sportowy – prowadzący sekcje pływacką i koszykówki
- LUKS „Azymek” Zdzieszowice
- UKS „Lotna” Zdzieszowice
- Lekkoatletyczny Klub Sportowy „Centrum”
- Stowarzyszenie Wychowania przez Sport i Rekreację „Koksownik”
- Klub Turystyki Niekonwencjonalnej „Kuźnia” – prowadzący sekcję wspinaczkową.
Kultura
edytujAnimatorem życia kulturalnego w Zdzieszowicach jest Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji. Organizuje on wiele imprez kulturalno-rozrywkowych w mieście i okolicy. Na terenie Zdzieszowic działa również Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna, która posiada w swoich zbiorach ponad 80 tys. woluminów. Oprócz tego w mieście działają trzy kluby osiedlowe. Istniejące w mieście kino „Odrodzenie” zawiesiło swoją działalność ze względu na brak cyfrowego projektora.
Edukacja
edytuj
W mieście istnieją 3 szkoły podstawowe, Zespół Szkół im. Jana Pawła II oraz żłobek i przedszkola samorządowe.
Wspólnoty wyznaniowe
edytuj
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące związki wyznaniowe:
- Kościół rzymskokatolicki:
- parafia św. Antoniego, ul. Pokoju 1
- parafia św. Ojca Pio, ul. Słowackiego 1
- Kościół Zielonoświątkowy:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Zdzieszowice (Sala Królestwa ul. Sienkiewicza 30)[22]
Współpraca międzynarodowa
edytujMiasta i gminy partnerskie:
Malanów (Polska),
Bohumin (Czechy),
Ludwigsfelde (Niemcy)[23]
Ludzie związani ze Zdzieszowicami
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1962 r. w sprawie utworzenia niektórych miast (Dz.U. z 1962 r. nr 41, poz. 188)
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Nasz prom, wczoraj i dziś. 2011-08-27. [dostęp 2011-11-01]. (pol.).
- ↑ Robert Niedźwiedzki, Joachim Szulc, Marek Zarankiewicz, 2012: Przewodnik geologiczny. Kamienne skarby Ziemi Annogórskiej. Wyd.: Stowarzyszenie Kraina św. Anny, strona 67-68. ISBN 978-83-63036-04-1.
- ↑ a b Knie 1830 ↓, s. 128.
- ↑ Müller 1835 ↓, s. 773.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ a b „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 649, hasło „Zdzieszowice”.
- ↑ Wyniki plebiscytu w powiecie Strzelce Opolskie. home.arcor.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-21)]..
- ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
- ↑ Odszedł Burmistrz Zdzieszowic – Dieter Josef Przewdzing [online], www.zdzieszowice.pl [dostęp 2017-11-28] (ang.).
- ↑ Są wyniki sekcji zwłok burmistrza. To brutalne zabójstwo!. INFOR BIZNES SP. Z O.O, 2014-02-19. [dostęp 2014-02-19].
- ↑ Róża Romaniec: Śledztwo nt. zabójstwa polityka mniejszości niemieckiej. Tło polityczne?. Deutsche Welle, 2014-03-30. [dostęp 2014-03-30].
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118.
- ↑ Zdzieszowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 53.
- ↑ Ale dynia! Działkowicz ze Zdzieszowic hoduje giganta. [dostęp 2011-11-01].
- ↑ Jastyrka, dynia ze Zdzieszowic, czwarta w Europie. [dostęp 2011-11-01].
- ↑ Kontakt [online], nadziejakz.pl [dostęp 2023-08-08].
- ↑ Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2023-08-08].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
- ↑ Dane ze strony zdzieszowice.pl.
Bibliografia
edytuj- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- J.C. Müller: Vollständiges geographisch-statistisch-topographisches Wörterbuch des preußischen Staates. Erfurt: J.C. Müller’sche Buchhandlung, 1835.
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona UMiG Zdzieszowice
- Dzieszowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 288.
- Zdzieszowice, [w:] Archiwum wycinków prasowych, Instytut Śląski [dostęp 2020-11-08].