Sulejów
Sulejów – miasto w powiecie piotrkowskim, województwie łódzkim, siedziba gminy Sulejów, nad rzeką Pilicą i strugą Radońką. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 6177 mieszkańców[3]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. piotrkowskiego. Po zbudowaniu w latach 1969–1973 tamy na Pilicy w Smardzewicach (w pobliżu Tomaszowa Mazowieckiego) i spiętrzeniu rzeki, w pobliżu miasta powstał Zalew Sulejowski. Miasto położone jest 15 km od Piotrkowa Trybunalskiego i 64 km od Łodzi.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
_by_Ron.jpg) Opactwo Cystersów w Sulejowie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
pierwsza wzmianka 1145 | ||||
| Prawa miejskie |
1296–1870, 1927 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
26,26 km² | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 44 | ||||
| Kod pocztowy |
97-330 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
EPI | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu piotrkowskiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Sulejów  | |||||
 51°21′10″N 19°53′05″E/51,352778 19,884722
| |||||
| TERC (TERYT) |
1010094 | ||||
| SIMC |
0968233 | ||||
Urząd miejski ul. Konecka 4297-330 Sulejów | |||||
| Strona internetowa | |||||
Sulejów pierwotnie należał do Małopolski, był osadą w powiecie opoczyńskim w ziemi sandomierskiej[4], w ramach której stanowił część ziemi radomskiej[5]. Następnie Sulejów włączono do ziemi sieradzkiej[6]. Prywatne miasto duchowne, własność opactwa cystersów w Sulejowie, położone było w końcu XVI wieku w powiecie piotrkowskim województwa sieradzkiego[7].
Położenie
edytujWedług danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 26,26 km²[8].
Podział terytorialny Polski (TERYT) wymienia następujące części miasta: Dobra Woda, Podklasztorze, Podkurnędz, Podwłodzimierzów, Radońka i Zacisze.
Transport
edytujSulejów stanowi węzeł komunikacyjny. Przez miasto przebiegają drogi krajowe:
- droga krajowa nr 12 – przejście graniczne z Niemcami w Łęknicy – Leszno – Kalisz – Piotrków Trybunalski – Sulejów – Radom – Lublin – Berdyszcze – przejście graniczne z Ukrainą.
- droga krajowa nr 74 – Sulejów – Kielce – Opatów – Szczebrzeszyn – Zamość – przejście graniczne na Ukrainę w Zosinie.
Historia
edytuj
.jpg)
Początki osady związane są z istniejącą przy przeprawie przez Pilicę komorą celną, rozwój grodu związany jest z opactwem cysterskim, ufundowanym tu w 1176–1177 r. przez Kazimierza Sprawiedliwego. Opactwo zostało założone w miejscu, które obecnie nazywa się Podklasztorze. Prawa miejskie miasto uzyskało w połowie XIII wieku, potwierdził je Władysław Łokietek w 1308 r.
Wielkim wydarzeniem w historii miasta był wiec, który odbył się 20–23 czerwca 1318 r. Na tym wiecu uroczyście przyjęto warunki papieskie i uchwalono wznowienie Królestwa Polskiego. Wystosowano prośbę do papieża Jana XXII aby wyraził zgodę na koronację Władysława Łokietka. W poselstwie do Awinionu wysłano biskupa kujawskiego Gerwarda.
Sulejów położony był przy szlaku handlowym ze Śląska i Wielkopolski na Ruś. W 1410 roku opactwo cysterskie było jednym z miejsc postoju wojsk polskich prowadzonych przez Władysława Jagiełłę na pola Grunwaldu.
Zniszczenia podczas potopu szwedzkiego spowodowały upadek miasta. W 1819 r. skasowano klasztor cysterski, a Sulejów stał się miastem rządowym. W latach 1870–1927 Sulejów był pozbawiony praw miejskich i został włączony do zbiorowej gminy wiejskiej Łęczno, a od 1912 r. stanowił osobną gminę, ale nadal nieposiadającą praw miejskich. W 1927 r. Sulejów odzyskał prawa miejskie, co przyczyniło się do jego szybszego rozwoju.
Ponowna stagnacja nastąpiła po 1939 r. 4 września 1939 r. niemiecka Luftwaffe zbombardowała Sulejów. W wyniku działań wojennych Sulejów został zniszczony w 80%, a pod gruzami domów i w obozach zginęło ponad 2000 mieszkańców[9].
Podczas okupacji hitlerowskiej, w październiku 1939 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców miasta i okolic. Przebywało w nim około 1500 Żydów. W październiku 1942 zostali wywiezieni do getta w Piotrkowie Trybunalskim, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[10].
Po II wojnie światowej miasto zostało odbudowane. Dalej głównym zajęciem dla mieszkańców było wypalanie wapna. W 1986 r. do klasztoru wrócili cystersi.
Historia gospodarcza
edytuj
_by_Ron.jpg)
Eksploatacja puszczańskich lasów i przerób drzewa oraz wypalanie wapna stały się głównym rzemiosłem mieszkańców Sulejowa. Zahamowane zostało ono w wyniku licznych wojen i najazdów szwedzkich oraz pożarów.
Sulejów zasłynął z produkcji wapna, które początkowo wypalane było sposobem rzemieślniczym w piecach ziemnych opalanych węglem drzewnym. W okolicach Sulejowa znajdowały się bogate złoża kamienia wapiennego, którego wydobycie i wypalanie upowszechniło się w drugiej połowie XIX w.
Duża część wapna spławiana była Pilicą do Wisły i dalej do Warszawy i Gdańska. Przemysłowe piece wapiennicze powstały w ostatnim ćwierćwieczu XIX w. W 1875 r. w księgach hipotecznych widnieją zapiski o działalności trzech wapienników przy ul. Piotrkowskiej. Po prawej stronie Pilicy rozlokowane były kopalnie kamienia wapiennego, których właścicielem był Józef Fritsch. Na przełomie XIX i XX w. do wypalania wapna zaczęto używać węgla kamiennego (wcześniej używano węgla drzewnego). W 1900 r. w mieście było 11 przedsiębiorstw wapienniczych. W 1905 i 1908 r. wybudowano piece szybowe do wypalania wapna. W wyniku dalszego rozwoju przemysłu wapienniczego w 1912 r. wybudowano kolejny piec 16-komorowy typu „Hoffman”.
Przemysł wapienniczy wpłynął pozytywnie na rozwój miasta, m.in. na wzrost liczby ludności. W 1901 r. liczba mieszkańców Sulejowa wynosiła 4200 osób, a domów zwiększyła się ze 157 w 1862 r. do 246 w 1901 r[potrzebny przypis]. Dużym problemem stał się transport wapna na większe odległości. Samą tylko Koleją Warszawsko-Wiedeńską z Piotrkowa Trybunalskiego wysyłano rocznie 1200 wagonów wapna. Wywożono również duże ilości drewna, a do miasta przywożono węgiel kamienny.
Zarząd Kolei Dąbrowskiej był początkowo zainteresowany budową linii kolejowej Piotrków Trybunalski – Sulejów – Opoczno, ale projekt ten nie został zrealizowany. Potrzeba szybkiego i większego transportu wymusiła na przedsiębiorcach budowę kolejki wąskotorowej Sulejów – Piotrków Trybunalski. W 1899 r. został zatwierdzony projekt techniczny, a już w 1904 r. oddano linię wąskotorową Sulejów – Piotrków Trybunalski do eksploatacji. Przyczynił się do tego właściciel ziemski z powiatu opoczyńskiego Stanisław Psarski, główny udziałowiec i inicjator inwestycji. Przewożono nie tylko wapno, drewno i węgiel, ale wożono również pasażerów.
Po zakończeniu działań wojennych i odbudowie zniszczonych pieców, uruchomiono produkcję wapna. Pod zarządem państwowym pracowały wapienniki „Pereswit” (piece „Ryngowiec” i „Wiktor”) oraz Zakłady Wapiennicze „Sulejów Górny” (piece „Jan” i „Wapiennik Nowy”). Do 1950 r. funkcjonowały one w ramach Zjednoczenia Terenowego Przemysłu Materiałów Budowlanych w Łodzi. W 1951 r. znacjonalizowano prywatne piece, przekazując je do Piotrkowskiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Terenowego Materiałów Budowlanych. Z dniem 19 marca 1956 r., zarządzeniem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Piotrkowie Tryb., utworzono w Sulejowie przedsiębiorstwo pod nazwą „Sulejowskie Zakłady Przemysłu Materiałów Budowlanych”. W 1963 r. zreorganizowano zakłady, nadając im nazwę „Sulejowskie Przedsiębiorstwo Terenowego Przemysłu Wapienniczego w Sulejowie”. W roku następnym zmieniono nazwę na Zakłady Przemysłu Wapienniczego „Sulejów”, włączając je do Zjednoczenia Przemysłu Wapienniczego i Gipsowego w Krakowie. Od 1974 r., z powodu likwidacji Zjednoczenia w Krakowie, wapienniki sulejowskie włączono w skład Łódzkiego Kombinatu Cementowo-Wapienniczego w Działoszynie (później Kombinat Cementowo-Wapienniczy „Warta” w Działoszynie). W 1986 roku głównie z przyczyn ekonomicznych Piotrkowską Koleją Wąskotorową zaprzestano przewozów wapna i węgla, a w 1989 r. również pasażerów. W 1990 r. na mocy zarządzenia ministra przemysłu powstały „Zakłady Przemysłu Wapienniczego w Sulejowie”. W 1996 r. w ZPW w Sulejowie wprowadzono zarząd komisaryczny; pomimo programu naprawczego 23 września 2002 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. ogłosił upadłość przedsiębiorstwa[11]. W latach 2005–2006 linia wąskotorowa Sulejów – Piotrków Tryb. została rozebrana.
Obecny program rewitalizacji miasta Sulejowa nie przewiduje odnowienia wapienników i przywrócenia ich do dawnej świetności choćby dla turystów[12].
Turystyka i zabytki
edytuj
Według rejestru zabytków NID[13] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- Zespół klasztorny opactwa cysterskiego w Sulejowie, jeden z najlepiej zachowanych zespołów pocysterskich w Polsce, XII-XIV w., XVIII w., nr rej.: 569 z 16.09.1971 oraz 429 z 17.08.1992:
- kościół parafialny pw. św. Tomasza – trójnawowa bazylika z transeptem. Jego budowa rozpoczęła się ok. 1177 r., data konsekracji kościoła, rok 1232, przyjmowana jest jako zakończenie budowy. Bryła kościoła zachowała się w nienaruszonym układzie. Najciekawiej prezentują się romański portal i rozeta. Wyposażenie kościoła pochodzi z okresów baroku i rokoka. Siedziba parafii św. Tomasza Kantuaryjskiego w Sulejowie
- skrzydło wschodnie klasztoru z późnoromańskim kapitularzem i gotyckimi krużgankami. Sklepienie refektarza opiera się na jednym filarze umieszczonym w środku pomieszczenia. Z całego klasztoru zachowały się tylko dwa skrzydła – wschodnie, w którym obecnie znajduje się izba regionalna i skrzydło południowe, pochodzące z XVI wieku, które jest w ruinie (dawniej trzy skrzydła klasztoru i kościół otaczały wirydarz)
- arsenał z basztą Opacką
- zabudowania gospodarcze
- baszta Muzyczna
- brama Krakowska
- baszta Attykowa
- baszta Rycerska
- baszta Mauretańska
- pozostałości młyna
- obwód warowny – mury
- teren klasztoru i pozostałości ogrodu
- Kościół parafialny pw. św. Floriana, ul. Podkurnędz 2, 1901–1903, nr rej.: 358 z 21.08.1985
- Kaplica pw. NMP, 1644, nr rej.: 168-IX-14 z 7.07.1948 i z 30.01.1960 oraz 190 z 27.09.1967
- Kaplica cmentarna Wackowskich, 1811, nr rej.: 495-IX-59 z 8.09.1949 oraz 189 z 27.09.1967
Przez miasto przebiega niebieski pieszy Szlak Rekreacyjny Rzeki Pilicy.
Wspólnoty wyznaniowe
edytujWspółpraca międzynarodowa
edytujMiasta i gminy partnerskie:
Demografia
edytuj- Piramida wieku mieszkańców Sulejowa w 2014 roku[14].
Ludzie związani z Sulejowem
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ PKW – Wybory Samorządowe 2024 [online] [dostęp 2024-05-03] [zarchiwizowane z adresu 2024-03-05].
- ↑ Strona Urzędu Miasta i Gminy Sulejów [online] [dostęp 2024-05-07].
- ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
- ↑ Władysław Łuszczkiewicz: Opactwo sulejowskie. Zabytek architektury XIII wieku. Wydawnictwo Akademii Umiejętności w Krakowie, Kraków 1877, s. 4.
- ↑ „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, tom XV, red. Aleksander Gieysztor. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967, s. 105.
- ↑ Oswald Balzer: Królestwo Polskie 1295–1370, Tom I. Wydawnictwo Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej, Lwów 1919, s. 189.
- ↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 68.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Polak i Galij-Skarbińska 2019 ↓, s. 42.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 326.
- ↑ id,329309.htm Sulejów dawniej – Aleksy Piasta, Piotr Głowacki [online], sulejow.polska.pl [zarchiwizowane z adresu 2012-04-19]..
- ↑ Lokalny program rewitalizacji miasta Sulejowa.
- ↑ NID, Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie [online] [dostęp 2008-09-18].
- ↑ Sulejów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
Bibliografia
edytuj- Wojciech Polak, Sylwia Galij-Skarbińska: Zbrodnia i grabież. Jak Niemcy tuszują prawdę o sobie 1939-2019. Kraków: 2019. ISBN 978-83-7553-275-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Urząd Miejski w Sulejowie
- Położenie i ludność
- Sulejów w dokumentach archiwalnych. sulejow.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-19)].
- Sulejów (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 565.
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona