Kapitan (ranga)

Kapitan – termin pochodzi z łac. capitaneus („zwierzchnik”), od caput („głowa”).

• oficerski stopień wojskowy – najwyższy z korpusu oficerów młodszych. Niższym stopniem jest porucznik, a wyższym major. W okresie międzywojennym był natomiast zaliczany do korpusu oficerów starszych. W Wojsku Polskim, podobnie jak w większości armii, stopień kapitana jest pomiędzy porucznikiem a majorem. Odpowiednikiem stopnia kapitana w kawalerii był rotmistrz. Obecnie w Wojsku Polskim głównym stanowiskiem dla oficera w stopniu kapitana jest dowódca kompanii, stopień kapitana przypisany jest również do takich stanowisk jak m.in.: oficer sekcji sztabu pułku i brygady, oficerowie wydziałów i inne stanowiska sztabowe.
• kapitan marynarki – odpowiednik kapitana w Marynarce Wojennej.
• dowódca jednostki pływającej w marynarce handlowej: kapitan żeglugi wielkiej.
• urzędnik państwowy zarządzający kapitanatem portu: kapitan portu.
• dowódca załogi statku powietrznego (cywilnego).
• oficer Państwowej Straży Pożarnej.
• w niektórych krajach stopień policyjny.
• stopień służbowy w Służbie Więziennej.
• odpowiednikiem kapitana w Służbie Celno-Skarbowej jest nadkomisarz celny.

Kapitan

Wojska Lądowe

Aktualne oznaczenie stopnia

naramiennik

kurtka nieprzemakalna

Oznaczenie stopnia do 1952

naramiennik

Oznaczenie stopnia do 1939

naramiennik

Oznaczenie stopnia w lotnictwie i Siłach Powietrznych 1936–1949

naramiennik

Historia

Kapitan po raz pierwszy pojawił się w XIV wieku we Francji jako dowódca rycerstwa jednego okręgu, a później we Francji i we Włoszech jako dowódca rot najemnych. Od połowy XVI wieku w Europie Zachodniej pełnił funkcję dowódcy chorągwi jazdy lub kompanii piechoty.

W Polsce kapitan pojawił się w XVI wieku jako dowódca zaciężnej roty piechoty niemieckiej lub węgierskiej, złożonej z kilku kompanii – był więc wtedy równy rangą pułkownikowi. W XVII wieku istniał w Polsce urząd kapitana wojskowego, który dowodził przyboczną strażą hetmańską.

W XVII i XVIII wieku w niemal wszystkich armiach europejskich kapitan był dowódcą kompanii piechoty lub szwadronu jazdy bądź dragonii (także w Polsce w wojskach autoramentu cudzoziemskiego). W Polsce w okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego kapitan był dowódcą szwadronu jazdy, kompanii piechoty lub baterii artylerii.

W okresie międzywojennym 1918-1939 kapitan był stopniem oficera starszego we wszystkich rodzajach sił zbrojnych (w odróżnieniu od oficerów młodszych – do porucznika, i sztabowych – od majora).

Oznaczenia

Oznaczenie stopnia na czapce garnizonowej lub rogatywce składa się z wąskiego galonu umieszczonego na całej długości łuku daszka oraz z czterech gwiazdek umieszczonych na środku otoku.

Na berecie i furażerce oznaka stopnia składa się z jednej belki i czterech gwiazdek. Natomiast na naramiennikach znajdują się cztery gwiazdki (bez belki). W Wojsku Polskim II Rzeczypospolitej, Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie oraz w ludowym Wojsku Polskim do 1952 roku stopień ten był opisywany trzema gwiazdkami.

Zgodnie z przepisami ubiorczymi żołnierzy Wojska Polskiego z 1972 roku kapitan nosił cztery gwiazdki umieszczone na środku taśmy otokowej w linii równoległej do krawędzi taśmy; ramiona gwiazdek stykały się ze sobą. Na daszku czapki garnizonowej – jeden galon szerokości 6 mm, naszyty w odległości 6 mm od krawędzi daszka na całej długości jego łuku. Na beretach i furażerkach – jeden pasek na lewej stronie beretu (furażerki) długości 3 cm szerokości 5 mm, umieszczony pod kątem 45° w stosunku do dolnej krawędzi beretu (furażerki) oraz cztery gwiazdki rozmieszczone w linii prostej nad środkiem paska – prostopadle do jego położenia. Pierwszą gwiazdkę umieszczano w odległości 5 mm od paska do podstawy jej ramion, drugą gwiazdkę i następne – w odległości 5 mm od wierzchołka ramienia pierwszej gwiazdki do kąta wklęsłego ramion drugiej gwiazdki. Na naramiennikach cztery gwiazdki umieszczone wzdłuż linii prostej biegnącej przez środek naramiennika: pierwsza umieszczona w odległości 1,2 cm od wszycia rękawa, druga w odległości 5 mm od wierzchołka ramienia pierwszej gwiazdki do kąta wklęsłego między dwoma ramionami drugiej gwiazdki, trzecia i czwarta podobnie jak druga.

W myśl Przepisu Ubioru Polowego Wojsk Polskich r. 1919: na środku naramiennika wzdłuż trzy gwiazdki haftowane oksydowanymi nićmi lub wytłaczane pięciopromienne, o ostrych promieniach. Na czapce na szwach wierzchu pojedynczy srebrny, oksydowany, płaski, szerokości 5 mm, sznurek. Na górnej krawędzi otoku dokoła, jeden takiż sznurek. Z przodu otoku trzy gwiazdki.

W Wojsku Polskim Królestwa Kongresowego oznaką stopnia były szlify gładkie bez frędzli, a od 1827 roku szlify gładkie bez frędzli. Kapitan II klasy 4 gwiazdki. Na srebrnych epoletach gwiazdki złote, a na złotych gwiazdki srebrne.

W Armii Księstwa Warszawskiego oznaką stopnia były epolet z frędzlami na lewym ramieniu, a na prawym ramieniu kontrepolet (naramiennik bez frendzli).

W Wojsku polskim w okresie Sejmu Wielkiego i w wojsku Kościuszki oznaką stopnia były 4 gwiazdki.

Zobacz też

• sztabskapitan

Bibliografia

• Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
• Marian Laprus [red.]: Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.
• Podręcznik dowódcy drużyny; Szkol. 378/69. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
• Przepis Ubioru Polowego Wojsk Polskich. Warszawa: Zakłady Graficzno-Wydawnicze "Książka", 1919.
• Przepisy ubiorcze żołnierzy Sił Zbrojnych w czasie pokoju; sygn. Mund.–Tab. 3/52. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1952.
• Przepisy ubiorcze żołnierzy Wojska Polskiego; sygn. Mund. 45/71/III. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972.
• Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I