Hetman polny koronny
Hetman polny koronny – jedna z najwyższych funkcji w wojsku polskim w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Wkrótce po ustanowieniu instytucji hetmana, została ona podzielona na dwie funkcje o oddzielnych kompetencjach[1].
Hetman wielki w czasie pokoju pozostawał przy dworze zajmując się ogólną administracją i strzegąc interesów wojska.
Głównym zadaniem hetmana polnego koronnego była ochrona południowo-wschodnich kresów ukrainnych Rzeczypospolitej przed najazdami z sąsiednich państw. Był on bezpośrednim zwierzchnikiem oddziałów obrony potocznej[2], a później żołnierzy kwarcianych. Hetmani polni odpowiadali za wywiad, rozpoznanie i prowadzenie doraźnych walk (np. z Kozakami lub Tatarami). W trakcie bitwy pod zwierzchnictwem hetmana wielkiego dowodzili mniej prestiżowym lewym skrzydłem, a w razie jego braku przejmowali dowództwo[3].
Hetman polny podlegał wielkiemu. Oba stanowiska istniały niezależnie dla Korony i Litwy.
| Hetmani polni koronni | ||
|---|---|---|
| Rok objęcia urzędu |
Rok złożenia urzędu lub śmierci |
Osoba |
| 1492 | 1499 | Stanisław Chodecki z Chodcza[4] |
| 1499 | 1501 | Piotr Myszkowski[4] |
| 1501 | 1505 | Stanisław Chodecki z Chodcza[4] |
| 1505 | 1509 | Jan Kamieniecki[4] |
| 1509 | 1520 | Jan Tworowski[4] |
| 1520 | 1528 | Marcin Kamieniecki |
| 1528 | 1538 | Jan Koła z Dalejowa |
| 1539 | 1561 | Mikołaj Sieniawski
– 1561 awans na hetmana w.kor. |
| 1562 | 1565 | Stanisław Leśniowolski |
| 1565 | 1569 | wakat |
| 1569 | 1569 | Jerzy Jazłowiecki – powierzono mu oficjalne pełnienie obowiązków hetmana w.kor. bez formalnej nominacji (zm. 1575) |
| 1569 | 1575 | wakat |
| 1575 | 1576 | Mikołaj Sieniawski, zm. przed 12.05.1584 r. |
| 1576 | 1584 | Jan Zborowski |
| 1584 | 1588 | wakat |
| 1588 | 1618 | Stanisław Żółkiewski – 06.02.1618 awans na hetmana w. kor., jednocześnie od 06.03.1618 kanclerz w. kor. Zginął 06.10.1620 pod Cecorą. |
| 1618 | 1632 | Stanisław Koniecpolski – 1632 awans na hetmana w. kor. |
| 1632 | 1633 | wakat |
| 1633 | 1636 | Marcin Kazanowski (zm. 29.10.1636) |
| 1636 | 1637 | wakat |
| 1637 | 1646 | Mikołaj Potocki – 1646 awans na hetmana w. kor. |
| 1646 | 1652 | Marcin Kalinowski (03.06.1652 zginął w bitwie pod Batohem) |
| 1652 | 1654 | Stanisław Rewera Potocki – 1654 awans na hetmana w. kor. |
| 1654 | 1657 | Stanisław Lanckoroński (zm. przed 19.02.1657 r.) |
| 1657 | 1664 | Jerzy Sebastian Lubomirski – jednocześnie od 1650 marszałek w. kor., pozbawiony urzędów 29.12.1664 r. wyrokiem sądu sejmowego |
| 1665 | 1665 | Stefan Czarniecki – nominacja 02.01.1665 po Jerzym Sebastianie Lubomirskim, zmarł 16.02.1665 r. |
| 1665 | 1666 | wakat |
| 1666 | 1668 | Jan Sobieski – 1668 awans na hetmana w. kor., jednocześnie od 8 lub 17.01.1665 marszałek w. kor. |
| 1668 | 1676 | Dymitr Jerzy Wiśniowiecki – 1676 awans na hetmana w. kor. |
| 1676 | 1683 | Stanisław Jan Jabłonowski – 1683 (według niektórych źródeł 1682) awans na hetmana w. kor. |
| 1683 | 1683 | Mikołaj Hieronim Sieniawski (zm. 15.12.1683) |
| 1683 | 1684 | wakat |
| 1684 | 1691 | Andrzej Potocki (zm. 30.08. lub 02.09.1691) |
| 1691 | 1692 | wakat |
| 1692 | 1702 | Feliks Szczęsny Potocki – 01.05.1702 awans na hetmana w. kor., zm. 15.05.1702 r. |
| 1702 | 1702 | Hieronim Augustyn Lubomirski – nominacja 08.05.1702, awans 22.05.1702 na hetmana w. kor. po nagłym zgonie Feliksa Szczęsnego Potockiego. |
| 1702 | 1706 | Adam Mikołaj Sieniawski – 1706 awans na hetmana w. kor. |
| 1706 | 1726 | Stanisław Mateusz Rzewuski – 1726 awans na hetmana w. kor. |
| 1726 | 1728 | Stanisław Chomętowski (zm. sierpień/wrzesień 1728) |
| 1728 | 1735 | wakat |
| 1735 | 1752 | Jan Klemens Branicki – 1752 awans na hetmana w. kor. |
| 1752 | 1773 | Wacław Rzewuski – 1773 awans na hetmana w. kor. |
| 1773 | 1774 | Franciszek Ksawery Branicki – 1774 awans na hetmana w. kor. |
| 1774 | 1794 | Seweryn Rzewuski – 27.01.1792 pozbawiony urzędu konstytucją sejmową znoszącą urząd hetmanów polnych, po zwycięstwie konfederacji targowickiej – której był jednym z przywódców – nadal sprawował urząd. 22.02.1794 złożył urząd w proteście przeciwko dokonanemu II rozbiorowi Rzeczypospolitej. Zmarł w 1811 r. |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Maciej Franz, Wojskowość Kozaczyzny Zaporoskiej w XVI–XVII wieku, Toruń 2004, s. 29-30.
- ↑ Nowak i Wimmer 1968 ↓, s. 148.
- ↑ Zdzisław Żygulski, Hetmani Rzeczypospolitej, Kraków 1994, s. 16-20.
- ↑ a b c d e Poczet hetmanów Rzeczypospolitej. Hetmani koronni. red. Mirosław Nagielski, Warszawa 2005, s. 391.
Bibliografia
edytuj- Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku, spisy, wyd. PAN, Kórnik 1992
- Poczet hetmanów Rzeczypospolitej. Hetmani koronni. red. Mirosław Nagielski, Warszawa 2005
- Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
- Maciej Franz, Wojskowość Kozaczyzny Zaporoskiej w XVI–XVII wieku, Toruń 2004
- Zdzisław Żygulski, Hetmani Rzeczypospolitej, Kraków 1994