Dragoni

Dragoni – żołnierze formacji zwanej dragonią, utworzonej we Francji przez Henryka IV w końcu XVI wieku. Walczyli pieszo (jako rodzaj piechoty), a poruszali się konno. Używali zarówno broni palnej, jak i białej. Od XVIII w. regimenty dragonii coraz częściej walczyły również konno. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów byli żołnierzami autoramentu cudzoziemskiego.

Dragon z XVIII w.

Według najczęściej spotykanej wersji nazwa miała pochodzić od wizerunku smoka (fr. dragon) umieszczanego na sztandarach pierwszych oddziałów tego rodzaju. Inne wyjaśnienie wywodzi ją od niemieckiego tragen bądź holenderskiego dragen (nosić), co łączyło by się z specyfiką dragonów jako piechoty „(prze)noszonej” na koniach.

W armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów pierwsza jednostka dragonii pojawiła się w wojskach litewskich w roku 1617. Była to licząca 150 żołnierzy chorągiew dowodzona przez przybyłego z Francji poprzez Kurlandię Gabriela Ceridon.

Dragoni w wojsku polskim

Polski dragon Chorągwi Królewskiej (wiek XVII)

Rzeczpospolita Obojga Narodów

XVII wiek

W XVII w., były to jednostki walczące pieszo, podobnie jak w przypadku zachodnioeuropejskiego pierwowzoru, a uzbrojone w muszkiety, arkebuzy, półhaki, pistolety oraz szable, pałasze bądź rapiery. Najczęściej stosowanym zestawem uzbrojenia był muszkiet lontowy, dwa pistolety kołowe i szabla lub pałasz. Natomiast jako rodzaj lekkiego stroju ochronnego, mniej więcej od początku lat 40. XVII w. noszono kolety. Dragonów organizowano w samodzielne chorągwie (niekiedy nazywane kompaniami), skwadrony (nie należy mylić ze szwadronami) lub regimenty.

W armii koronnej pierwszą znaną nam jednostką dragonii była najemna chorągiew Seja, licząca 200 ludzi, wynajęta w roku 1618 na kampanię moskiewską królewicza Władysława.

Od połowy XVII w. dragonia stanowiła około połowy całości sił zbrojnych Rzeczypospolitej. Jej liczba rosła od lat 20. XVII w. wraz ze zwiększaniem się potrzeby używania na polu walki jednostek dysponujących dużą siłą ognia – w 1649 r. dragonia stanowiła 22,5% armii litewskiej, w 1650 roku 24%, a w 1661 roku dragoni stanowili już 40% całej armii litewskiej.

Szczególny typ dragonów stanowili semeni umundurowani na wzór Kozaków niżowych.

XVIII wiek

Od XVIII w. dragońskie pułki Straży Przedniej były najbardziej wartościowymi formacjami kawaleryjskimi armii Rzeczypospolitej, utrzymując porządek na terenie kraju oraz walcząc przede wszystkim z buntującymi się Kozakami ukraińskimi, tzw. hajdamakami. Po likwidacji podziału na autoramenty oraz reorganizacji armii Rzeczypospolitej po I rozbiorze Polski (1772) dragońskie pułki Straży Przedniej przekształcono w pułki tzw. przedniej straży.

Istniał też gwardyjski regiment dragonii – Regiment Gwardii Konnej Koronnej. Nazywano ich potocznie dragonami mirowskimi. Wraz z upadkiem insurekcji kościuszkowskiej skończyła się historia dragonii w armii polskiej.

Regimenty dragonów koronnych

• Regiment Gwardii Konnej Koronnej
• Regiment Konny im. Królowej
• Regiment Konny im. Królewicza
• Regiment Konny Buławy Wielkiej Koronnej
• Regiment Konny Buławy Polnej Koronnej

Regimenty dragonów litewskich

• Regiment Gwardii Konnej Wielkiego Księstwa Litewskiego
• Regiment Dragonów Królewicza Imci Wielkiego Księstwa Litewskiego
• Regiment Konny Buławy Wielkiej Litewskiej
• Regiment Konny Buławy Polnej Litewskiej

PSZ na Zachodzie

W latach 1942–1947, w wielkich jednostkach pancernych Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, organizowanych na podstawie brytyjskich etatów wojennych, nazwę dragonów nosiły pododdziały piechoty, które przemieszczając się i walcząc na transporterach opancerzonych bezpośrednio wspierały pododdziały czołgów.

• 10 Pułk Dragonów w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej 1 Dywizji Pancernej,
• 16 Pułk Dragonów w składzie 16 Samodzielnej Brygady Pancernej.

Nie zdołano zorganizować oddziału dragonów w składzie 14 Wielkopolskiej Brygady Pancernej, mimo że niektórzy autorzy (Witold Biegański, Cezary Leżeński) błędnie informowali o istnieniu 14 Pułku Dragonów.

Według Tadeusza Jeziorowskiego we wrześniu 1945 r. płk Władysław Bobiński, dowódca 14 BPanc. zaproponował gen. dyw. Władysławowi Andersowi nazwanie nowego oddziału 55 Poznańskim Batalionem Motorowym.

Rolę dragonów w 2 Brygadzie Pancernej 2 Warszawskiej Dywizji Pancernej pełnił 2 Batalion Komandosów Zmotoryzowanych.

Dragoni na świecie

Formacje dragońskie były popularne w armiach europejskich aż do czasów dzisiejszych, zwłaszcza w wojsku Francji (od XVI w. do dzisiaj) np. 13 Pułk Dragonów Spadochronowych, prowadzący rozpoznanie i działania specjalne. W wojsku Królestwa Brytyjskiego (od XVIII w. do dzisiaj) itp. Na przełomie XVII i XVIII w. dragonia zaliczona została do jazdy (w Polsce od roku 1717), zachowując przy tym karabin z bagnetem. Nadal szkolona była do walki pieszej, ale bardzo rzadko używana w tym charakterze. W XVIII w. dragonia stała się najliczniejszym rodzajem jazdy (w armii rosyjskiej za panowania Piotra I stanowiła całą regularną kawalerię). Stała się jazdą pośrednią między ciężkimi kirasjerami a lekkimi huzarami i ułanami.

Bibliografia

• Stanisław Koziej: Teoria sztuki wojennej. Warszawa: „Bellona”, 2011. ISBN 978-83-11-12122-5.
• Mała encyklopedia wojskowa. T. 1 (A-J). Warszawa: Wydawnictwo MON, 1967.
• Andrzej AdamA.A. Majewski Andrzej AdamA.A., Moskwa 1617-1618, Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2006, ISBN 83-11-10535-9, OCLC 156709463 . Brak numerów stron w książce
• Tadeusz Jeziorowski, Wielkopolska kawaleria pancerna i zmotoryzowana w Polskich Siłach Zbrojnych, w Lance do boju. Szkice historyczne do dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r. (pod redakcją naukową Bogusława Polaka), Poznań 1986.
• Cezary Leżeński, Zostały tylko ślady podków, Warszawa 1978.
• Witold Biegański, Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, tom 5, Regularne jednostki Wojska Polskiego na zachodzie. Formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad, Warszawa 1967.