Cyrkon (minerał)
Cyrkon – pospolity minerał z gromady krzemianów wyspowych.
Skład chemiczny minerału stanowi głównie krzemian cyrkonu. Nazwa nawiązuje do wyglądu zewnętrznego i pochodzi od perskiego zargun (zar ‘złoto’, gun ‘barwa’) czyli „złocisty”.
 Duża bryła cyrkonu. | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
ZrSiO4 |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
7,5 |
| Przełam |
od muszlowego do nierównego |
| Łupliwość |
niewyraźna, na {110} i {111} |
| Pokrój kryształu |
kryształy pryzmatyczne, nieregularne ziarna |
| Układ krystalograficzny | |
| Topliwość |
trudnotopliwy, ok. 2190 °C[1] |
| Właściwości mechaniczne |
kruchy |
| Gęstość |
4,6–4,7 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
Czerwono-brązowy, żółty, zielony, niebieski, szary, bezbarwny, w cienkim przekroju bezbarwny do jasnobrązowego |
| Rysa |
Biała |
| Połysk |
szklisty, diamentowy |
| Współczynnik załamania |
nω = 1,925–1,961 nε = 1,980–2,015 |
| Inne |
od przejrzystego do nieprzejrzystego Pleochroizm – wyraźny w kryształach zabarwionych |
| Dodatkowe dane | |
| Szczególne własności |
katodoluminescencja, Termoluminescencja, Fluorescencja od niewyraźnej do jasnej, koloru żółto-złotego[2], promieniotwórczy |
Właściwości
edytujJest kruchy, przezroczysty.
Tworzy kryształy izometryczne, słupkowe, igiełkowe. Występuje w skupieniach ziarnistych, zbitych, ziemistych lub promienistych, w formie okrągłych ziarn i otoczaków w osadach aluwialnych. Jest izostrukturalny z thorytem, coffinitem, hafnonem, ksenotymem.
W zależności od domieszek posiada różne barwy i odcienie: złocistobrunatny, jasnożółty, słomkowożółty (jargon), jaskrawożółty (melichrysos), różowy, czerwony, czerwonopomarańczowy (hiacynt), zielony (beccaryt), fioletowy, niebieski (starlit), niebieskozielony, brunatny, czarny; bywa też bezbarwny (sparklit). Niekiedy wykazuje efekt kociego oka.
Często zawiera pewne ilości uranu, toru (malakon), hafnu (alvit), niobu, tantalu, itru i innych ziem rzadkich oraz wody (cyrtolit).
Występowanie
edytujStanowi rozpowszechniony składnik skał magmowych (granity, gnejsy, syenity) oraz osadowych (piaski cyrkonowe, żwiry). Współwystępuje z biotytem, kwarcem, skaleniami, granatami, monacytem, ksenotymem.
Miejsca występowania: Sri Lanka, Indie, Kambodża, Australia, Rosja, USA, Kanada, Brazylia, Francja, Norwegia.
W Polsce występuje w okolicach Szklarskiej Poręby, nad rzeką Kwisą i Izerą. Znaczne ilości występują w piaskach plażowych nad Bałtykiem.
Zastosowanie
edytuj- ważne źródło otrzymywania pierwiastka cyrkonu, także toru, hafnu, itru i niobu,
- jest stosowany do produkcji materiałów żaroodpornych i ognioodpornych,
- do produkcji ceramiki i szkliw,
- w stomatologii, jako alternatywa dla stopów metali,
- do produkcji materiałów ściernych i włókien,
- wykorzystywany w przemyśle chemicznym,
- stosuje się go również do produkcji farb i pigmentów,
- w reaktorach nuklearnych,
- służy do oznaczania wieku bezwzględnego skał[3] metodami radiometrycznymi,
- należy do bardzo cenionych kamieni kolekcjonerskich i jubilerskich.
W jubilerstwie prawidłowo oszlifowane cyrkony dzięki bardzo dużej dyspersji są konkurencją dla diamentów. Trudność w uzyskaniu właściwego szlifu sprawia duża kruchość. Tym należy tłumaczyć obserwowane często lekkie zaokrąglenie rondysty kamieni oszlifowanych. Cyrkony o zabarwieniu niebieskim lub złotym uzyskuje się przez obróbkę cieplną ciemnoczerwonych okazów z Tajlandii.
Galeria
edytuj-
Struktura krystaliczna -
Obraz SEM kryształu cyrkonu -
Kryształ cyrkonu pod mikroskopem -
-
-
-
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Zircon And Allied Minerals. Mineralszone. [dostęp 2011-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-04)]. (ang.).
- ↑ Jolyon Ralph, Ida Chau: Zircon. [dostęp 2011-03-25]. (ang.).
- ↑ Jak Tatry trafiły do Sosnowca? [online], Gazeta Uniwersytecka UŚ [dostęp 2023-03-07] (pol.).
Bibliografia
edytuj- K. Maślankiewicz, Kamienie szlachetne, Wyd. Geologiczne, 1982.
- N. Sobczak, Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych, Alfa, 1986.
- C. Hall, Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne, Wiedza i Życie, 1996.
- W. Schuman, Kamienie szlachetne i ozdobne, Alma–Press, 2004.
- Guillermo Gold Gormaz, Jordi Jubany Casanovas: Atlas mineralogii. Barbara Zapolska (tłum. z hiszp.). Warszawa: Wiedza i Życie, 1992. ISBN 83-85231-10-2.