Narbona

Narbona
Narbonne

D'esquèrra a drecha, de naut en bas: Lo pargue dels espòrts e de l'amistat ; las Dònas de França; lo palais dels Arquevesques; la catedrala Sant Just e Sant Pastor; la mediatèca centrala e l'esplanada André Malraux; una òbra al Pargue dels espòrts e de l'amistat; lo palais de justícia; lo pont Voltaire; lo teatre; la plaça de l'Ostal de la comuna; lo pont dels Mercands amb vista sul palais dels Arquevesques, la catedrala Sant Just e Sant Pastor de Narbona e la canal de la Robina; los Mercats Centrals; lo palais dels Espòrts, de las Arts e del Trabalh; l'Espaci de Libertat; la via Domicia; la gara SNCF; la fresca en omenatge a Charles Trenet, nascut a Narbona; una vista aeriana del centre-vila ; l'anciana glèisa Nòstra Dòna de La Morguiá, uèi musèu lapidari.

Bandièra

Armas

Geografia fisica

Coordenadas

43° 11′ 01″ N, 3° 00′ 15″ E

Superfícia

172,96 km²

Altituds
· Maximala
· Mejana
· Minimala

285 m
13 m
0 m

Geografia politica

Lengadòc

França

Canton
1111, 1112, 1113

Caplòc de 3 cantons (abans 2015), burèu centralizator de 3 cantons (dempuèi 2015)

Intercom
241100593

Lo Grand Narbona (residéncia)

Cònsol

Bertrand Malquier
(2023-2026)

Geografia umana

Populacion
Populacion totala
(2018)

55 375 ab.

Evolucion de la populacion

56 550 ab.

Densitat

305,28 ab./km²

Autras informacions

narbonés, narbonesa

11100

Narbona (prononciada [nar'buno̞] en narbonés; Narbonne en francés) es una vila lengadociana, situada dins lo departament d'Aude e la region administrativa d'Occitània, ancianament de Lengadòc-Rosselhon. Es localizada pròche la Mar Mediterranèa, entre Besièrs e Perpinhan. Es traversada pel canal de la Robina, que foguèt integrada al patrimòni mondial de l'umanitat de l'UNESCO en 1996. A l'epòca romana, donèt son nom a la Gàllia narbonesa.

Geografia

Lista de toponims de Narbona (Orografia: montanhas, serras, endreits; idrografia: rius, fònts; edificis: glèisas, ostals, etc.)

Geograficament, es enrodada pel Massís de la Clapa a l'oèst, Corbièras a l'èst, e los estanhs de Bajas e Sijan al sud.

Perimètre del territòri

Comunas confrontantas de **Narbona**
Mossan, Marcorinhan, Nevian	Cucçac d'Aude	Corçan, Vinaçan, Armissan, Fluris
Montredon de las Corbièras		Mar Mediterranèa
Bisanet, Sant Andrieu de Ròcalonga	Bajas, Peiriac de Mar	Grussan, La Novèla, Sijan qüadripunt

Toponimia

Las fòrmas ancianas son : Narba, al sègle VI ab.-J-C, Narbon, Narbo Martius, al primièr sègle, Colonia Julia Paterna Claudia Narbo Martius, Atacinorum Decumanorumque colonia..., nunc nomen et decus Martius Narbo (Pomponius Mela, sègle primièr) , Narbona en 1148, Nerbone, Nerbonne, Nerboune, Narbone, als sègles XII e XIII, Nerbona en 1279, Narbonne en 1402, Nerbonne en 1417, etc. La prononciacion occitana es Narbóuno, dins la grafia de l'abat Antòni Savartés. Lo nom es benlèu ibèr o aquitanic e la rasic nar-, aplicada a de flumes (Ptolemèu sonava l'Aude Narbon) a benlèu un rapòrt ambe lo nom de la vila ^[1]^,^[2].
Michel Morvan conferís lo nom de la vila amb la rasic basca *narb- ^[3].

Bonhan

Bonhan es una anciana villa dels vescomtes de Narbona. Las fòrmas ancianas son : Abunianum en 782, Abanianum en 1089, Molendinum de Abuniano en 1130, Bastida de Abunhiano en 1300, Abonhanum en 1345, Castrum de Habonhano en 1364, La bastide ou grange d'Abonhan en 1500, Bougniac en 1672, Une metterie ditte Bougnac, Bonniac en 1763, etc^[4], Bougna (mapa IGN).
Bonhan es format del nom latin d'òme Aponius, atestat, e del sufixe -anum. L'iniciala A- a desparegut (aferèsi). Las fòrmas tardivas en -ac son d'errors evidentas.

Fontfreja (nom supausat)

Véser a l'article.

La Morguiá

La Morguiá es una anciana parròquia e un priorat benedictin, del vocable de Nòstra Dòna, unit a l'abadiá Sant Victor de Marselha. Las fòrmas ancianas son : Ecclesia S. Mariae... infra muros civitatis Narbona en 782, ''Ecclesia S. Mariae en 1112, Parrochia B.M. de Monachia en 1302, Nostra Dona la Morguia en 1308, Prior de Monachia en 1346, Beata Maria de Burgo Monachia nuncupata en 1443, Notre Dame de Bourg entre 1200 e 1639, La Mourguier en 1706, etc ^[5].
La Morguiá es equivalent a la Mongiá, le resultat del latin monachus (vengut del grèc), « monge, morgue », ambe sufixe -ia, vengut -iá, prononciat [jɛ] en Narbonés. La rotacizacion dins un proparoxitòn (n > r) es normala. Le sens es « lòc ont son los morgues/monges ».

Montjudaïc

Montjudaïc (es la fòrma occitana o la fòrma dels documents ?) es l'anciana ciutat dels josius, al barri de Coiran e de Bèlvéser. Las fòrmas ancianas son : Mons Judaicus en 914, Mons Judaycus sive Cimiterium Judeorum en 1352^[6].

Mojan

Mojan [a l'èst de Narbona] es un castèl modèrne e un ancian priorat. Las fòrmas ancianas, nombrosas, son : Mujanus en 1782, Villa Muiani en 1066, De Moiano en 1204, Moyanum en 1251, Mojanum en 1352, Moya en 1363, Bastida vocata de Moiano en 1387, Motjan al sègle XIV, Ecclesia B. Mariae de Mojano, nunc ruralis, cujus est rector, ut asseritur, capitulum S. Justi en 1404, Grangia de Mojano en 1497, Montja en 1537, Moja en 1537, La place de Mojan tenue de l'abbé de Lagrasse entre 1503 e 1589, Esglise Nostre Dame de Mouja en 1639, Moujan en 1696, etc^[7].
Mojan ven probablament del nom latin d'òme Modius ambe'l sufixe -anum, èra una granda proprietat galloromana.

Istòria

La ciutat foguèt fondada pels romans en 118 abans lo Crist. Èra alavetz la Colonia Narbo Martius del nom del cònsol roman Quintus Marcius Rex. Narbona èra situada a la crosada de doas estradas romanas importantas: la via Domícia, e la via Aquitània. Se pensa que lo nom Narbo poiriá èsser un toponim cèlta o ibèr Narbo.

Pus tard, en 45 abans lo Crist, Juli Cesar installèt a Narbona los veterans de la Xena legion. Puèis, en 27 abans lo Crist, l'emperaire August faguèt una visita a la ciutat e 5 ans pus tard ne fasiá la capitala de la província romana de la Gàllia Narbonesa. Siaguèt entrò la fin de l'Antiquitat romana una de las ciutats pus importantas de Gàllia. Segon Estrabon n'èra la primièra. Durant los dos primièrs sègles de l'èra crestiana sa superficia èra vesina de 100 ectaras, çò que laissa pensar que sa populacion èra pròcha de 35 000 abitants.

Aprèp sa destruccion en 145 per un incendi accidental, Antonin lo Piós faguèt reconstruire Narbona en 160 e espandiguèt puèi la ret rotièra de la Narbonesa.

La ciutat declinèt durant l'Antiquitat tardiva. L'encencha, que probablament data de la fin del sègle III, sonque delimitava 16 ha. En 462, Narbona siaguèt integrada al reiaume visigòt de Tolosa.

Al començament del sègle VI, siaguèt Narbona brèvament la capitala dels visigòts qu'èran estats vençuts a la batalha de Vouillé (507) pels francs de Clovís. Gràcias a l'ajuda militara dels ostrogòts de la peninsula italica, los visigòts del rei Amalric servèron Septimània e Narbona. Amalric i siaguèt puèis assassinat en 531. Jol règne del rei Teudis (531-548), la ciutat siaguèt pas pus la capitala dels visigòts.

A partir de 719, foguèt conquistada per las tropas araboberberas musulmanas dels Omeias vengudas de la Peninsula Iberica e dirigidas pel tresen governaire d'Ispània, al-Samh. Se nomenava alara Arbona.

Capduèlh o lo Capitòli

Es una anciana torre, l'ancian Capitòli de Narbona, bastit pels romans, tornat bastir a l'epòca de Tibèri, cambiat en palais e abitat per Alaric II, desrocat del temps de Loís XIII. La glèisa Sant Fèlix, dont parla Gregòri de Tors (De glor. martyr., I, 92) èra vesina del Capitòli. Lo nom es atestat : Palatium regis (ibid.), Capitolium quod est in Narbona en 1066, Turris vulgariter vocata Capitolium sive Capduel en 1344, Capdeulh en 1444, In Capitolio, entre 1129 e 1494, Capdeil en 1576 ^[8].

Administracion

Lista dels cònsols successius
Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
19 d'octobre de 2023	(2026)	Bertrand Malquier	divèrs dreta	agent immobilièr
6 d'abrial de 2014	8 d'octobre de 2023 (mòrt en foncions)	Didier Mouly	divèrs dreta	avocat, filh d'Hubert Mouly
març de 2008	2014	Jacques Bascou	PS	president de la CA, deputat (1997-2012)
1999	2008	Michel Moynier	divèrs dreta	massatgista-quinesiterapeuta, president de la CA, conselhièr general e regional
1971	1999	Hubert Mouly	divèrs dreta	avocat, conselhièr general e regional
1959	1971	Francis Vals	SFIO	deputat, conselhièr general, deputat europèu, president del Conselh Regional
1958	1959	Paul Jean	SFIO
1948	1958	Louis Madaule	SFIO
1947	1948	Emile Roux	SFIO
1944	1947	Marius Lacroix	SFIO
1940	1944	Henri Caillard
1925	1940	Achille Lacroix	SFIO
1922	1925	Germain Mouret	SFIO
1891	1921 (mai d'un còp)	Ernest Ferroul	POF puèi SFIO	deputat, conselhièr general, president fondator de la C.G.V.M. (Confederacion Generala dels Vinhairons del Miègjorn)
1837	1843	Jean Dominique Ducros de Saint-Germain
Totas las donadas son pas encara conegudas.

Division administrativa

Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la ciutat de Narbona èra devesida en tres cantons :

Lo canton de Narbona-Èst, format d'una part de Narbona (18 710 abitants).
Lo canton de Narbona-Oèst, format d'una autra part de Narbona (17 673 abitants) e de las comunas de Bisanet, Canet d'Aude, Marcorinhan, Montredond de las Corbièras, Mossan, Nevian, Raissac d'Aude e Viladanha (siá un total 26 665 abitants).
Lo canton de Narbona-Sud, format d'una terça part de Narbona (14 656 abitants) amb la comuna de Bajas (siá un total 15 496 abitants).

Narbona es ara devesida en 3 cantons, diferents dels cantons anteriors :

Lo canton de Narbona-1, format d'una partida de Narbona (20 177 abitants en 2014) e de las comunas de Bisanet, Montredond de las Corbièras, Nevian e Viladanha (siá 24 958 abitants en 2014).
Lo canton de Narbona-2, format d'una partida de Narbona (14 041 abitants en 2014) e de las comunas de Bajas e Grussan (siá 19 785 abitants en 2014).
Lo canton de Narbona-3, format d'una partida de Narbona (18 637 abitants en 2014).

Demografia

modificar « persona »
v · d · m

Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): 52802, totala: 54369

9 050

9 086

9 464

9 940

10 246

10 762

11 907

11 427

13 066

14 300

16 062

17 172

17 266

19 968

28 134

29 702

29 566

27 824

28 852

27 039

28 173

28 956

29 841

31 909

30 047

29 975

32 060

33 891

38 441

39 342

41 565

45 849

46 510

50 776

51 306

51 005
52 252

2009

2010

51 227
52 625

51 039
52 489

Fonts

Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE

Evolucion de la populacion 1962-2008

En 2018 la populacion èra de 55375 abitants e la densitat èra de 320,16 ab/km².

Luòcs e monuments

Pargue dels Espòrts e de l'Amistat

Personalitats

Charles Trenet, cantaire.
Joan Josèp Cassanea de Mondonvila, compositor barròc e violonista.

Espòrt

Véser tanben

Ligams extèrnes

Nòtas

↑ Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, 1912, p. 104, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f196.item.texteImage
↑ Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 490
↑ M. Morvan, Dictionnaire étymologique basque, Internet/Lexilogos
↑ Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, 1912, p. 40, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f132.item.texteImage
↑ Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, p. 195, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f287.image.texteImage
↑ Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, p. 251, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f343.image.texteImage
↑ Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, 1912, p. 257, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f349.item.texteImage
↑ Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, 1912, p. 66, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f158.item.texteImage

Narbona es una etapa sul camin de Sant Jacme.

Portal de Lengadòc

[1] Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, 1912, p. 104, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f196.item.texteImage

[2] Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 490

[3] M. Morvan, Dictionnaire étymologique basque, Internet/Lexilogos

[4] Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, 1912, p. 40, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f132.item.texteImage

[5] Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, p. 195, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f287.image.texteImage

[6] Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, p. 251, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f343.image.texteImage

[7] Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, 1912, p. 257, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f349.item.texteImage

[8] Abbé Sabarthès, Dictionnaire topographique du département de l'Aude, 1912, p. 66, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f158.item.texteImage

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]