Bolívia
| Bolívia | |
| Estado plurinacional de Bolivia Bulubiya Republika Wuliwya Suyu Tetã Volívia | |
| Imne: Bolivianos, El Hado Propicio | |
| Devisa: La unión es la fuerza! | |
 | |
Capitala | |
Ciutat mai granda | |
Forma de govèrn | |
• Totala 1,098,581 km² | |
• Aiga 1,4 % % | |
• Totala (2018) 11 306 341 ab. | |
• Densitat 10 ab./km² | |
boliviano ( BOB) | |
BO | |
modificar  |
Bolívia (aperada tanben oficiaument Estat Plurinacionau de Bolívia - quíchoa: Bulibya ; aimara: Wuliwya ; guaraní: Volívia) qu'ei un país d'America del Sud. Confronta Brasil au nòrd e a l'èst, Paraguai e Argentina au sud e Chile e Peró a l'oèst. Bolívia que revindica la soa còsta atlantica annexada per Chile. Sa capitau constitucionau qu'ei Sucre.
Lo gentilici qu'ei bolivian -a.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]
Abans la conquèsta espanhòla, lo territòri de l'actuau Bolívia qu'acessó ua seria de civilizacions (dont ua de la màger que ho la civilizacion de Tiwanaku); ua partida deu son territòri actuau que's trobava gavidat peu Tawantinsuyu (l'Empèri deus Incas) au moment de l'arribada de las òsts espanhòlas.
Durant la tempsada coloniau Bolívia que ho denominada Haut Peró o Audiencia Reiau de Charcas. Lo espanhòus qu'expleitèn intensament las minas d'argent de la ciutat de Potosí. Lo Haut Peró que he partida de la Vicereiautat deu Peró abans d'estar inclús dehens la Vicereiautat de l'Arriu de la Plata a l'escadença de la soa creacion en 1776.
Au cap de las guèrras d'independéncia d'America deu Sud Bolívia que ho batejada en aunor deu liberator Simón Bolívar.
En 1879 Chile qu'invadí Bolívia en bèth annexar lo desèrt d'Atacama e la soas còstas pacificas durant la Guèrra deu Pacific. L’accès a la mar que demòra dinc au dia de uei un punt de conflicte enter los dus país e un enjòc prioritari de la politica extrangèra de Bolívia.
En 1932 qu’esclatè la Guèrra deu Chaco enter Bolívia e Paraguai entau contròlle d'aquesta region. Fin finau, un acòrd enter los dus estats la partagè (mei que mei au profièit de Paraguai).
Bolívia que conegó ua instabilitat politica de las granas dinc au restabliment definitiu de la democracia en 1982.
Lo president Evo Morales que ho lo purmèr amerindian a gavidar la Republica; gessit deu meitan sindicalista e productor de coca, qu'establí la nocion d'estat plurinacionau dab ua revindicacion de las culturas amerindianas e ua oposicion au Estats Units d'America e tot intevencion d'aqueth país dehens los ahars politics bolivians. En 2019, Morales degó huéger lo país arrond d'un còp d'estat militar, mès en 2020 las eleccions tornèn au poder lo son partit dab lo president Arce.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]
Bolívia se tròba dins la zona centrala de de l'America del Sud entre 57 ° 26' – 69 ° 38'W e 9 ° 38' – 22 ° 53'S. Amb una superfícia de 1098581 km2 , Bolívia es lo 28en país mai grand del mond e lo cinquen país mai grand d’Amèrica del Sud, que s’estend del Andes centrals a travèrs la part de Gran Chaco, Pantanal e dinc a la selva amazonica. Lo centre geografic del país es "Puerto Estrella" suu Río Grande, dins la província de Ñuflo de Chávez, Departament de Santa Cruz.
La geografia deu país que presenta ua granda varietat de terrenhs e climas. Bolívia qu'a un naut nivèu de biodiversitat, considerat un deus mei grands deu mond, e diversas ecoregions dab sosunitats ecologicas coma l’Altiplano, la sèuva tropicau (incluent la selva amazonica), las vals secas, e la Chiquitania, qui ei ua savana tropicau. Aquestas zonas que presentan d'enòrmas variacions d'altitud, d'una elevacion de 6542 m subre lo nivèl de la mar a Nevado Sajama a gaireben 70 m. long del Riu Paraguai. Emai que presente una granda diversitat geografica, Bolívia es demorat un país sense litoral dempuèi la Guerra del Pacfic. Puerto Suárez, San Matías e Puerto Quijarro se tròben dins lo Pantanal bolivian.
Bolívia se pòt devesir en tres regions fisiografica:
- La region andina al sud-oèst cobrís 28% del territòri nacionial, e s'estend sus 307603km². Aquesta zona es situada en dessús de 3000m d’altitud e se tròba entre doas grandas cadenas andinas, la Cordilhèra Occidentala e la Cordilhèra Centrala, amb qualques uns dels punts mai nauts de las Americas coma lo Nevado Sajama, amb una altitud de 6542 m , e lo Illimani, amb 6462m. Lo lac Titicaca se tròba dins la Cordilhèra Centrala, es lo lac navegable pus naut al monde e lo lac mai grand d'America del Sud; lo lac se partetja amb Peró. Dins aquesta region se tròban tanben l'Altiplano e lo Salar d'Uyuni, qu'es lo lac salat mai grand al mond e un font importanta de liti.
- La region subandina al centre e al sud del país es una region intermediària entre l'Altiplano e las planas (llanos) de l'èst; aquesta region cobrís 13% del territòri de Bolívia, que s'estend per 142815 km², e conten las vals bolivianas e la region de Yungas. se distinguís per sas activitats agricòlas e son clima temperat.
- La region Llanos al nòrd-est cobrís 59% del territòri, amb 648163 km². Se tròba al nòrd de la Cordilhèra Centrala e s’estend dels contrafòrts andins fins al riu Paraguai. Se tracta d’una region de tèrras planas e pichons altiplans, totes cobèrts de bòsques tropicals amb una enòrma biodiversitat. La region es a 400 m subre lo nivèl de la mar.
Bolívia compta tres bacins idrografics:
- Lo primièr es lo bacin d'Amazonas, tanben nomenat bacin nòrd (724000 km²/ 66% del territori). Los rius d'aqueste bacin fan generalament de voltas bèlas e forman de lacs coma lo lac Murillo dins lo departament de Pando. Lo principal afluent del bacin d'Amazonas es lo riu Mamoré, que amb una longor de 2000 km , raja cap al nòrd fins al jonhent amb lo riu Beni, (1113 km ). Beni e Madeira, son los afluents principals d'Amazonas. D'èst cap a l'oèst, lo bacin es format per d'autres rius importants, coma lo riu Madre de Dios, lo riu Orthon, lo riu Abuna, Yata e Guaporé.
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]De veire: Economia de Bolívia.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Lo Decreto Supremo N° 25894 de l'11 de seteme de 2000 declarè com lengas oficialas: aymara, aranoa, ayoreo, baaré, besiro, canichana, cavineño, cayubaba, chácobo, chomán, pse ejja, guaraní, guarasú´we (pauserna), guarayo, itonama, leco, machineri, mojeño-ignaciano, more, mosetén, movima, pacawuara, quichoa, reyesano, sirionó, tacana, tapieté, toronoma, uru-chipaya, weenhayek, yaminawa, yuki, yuracaré. Véder Decreto Supremo N° 25.894. Autas duas lengas hon mei tard declaradas patrimòni cultural intangible dab caractèr d'oficialitat: lo bésiro (Lei N° 3.204 del 30 de seteme de 2005, véder Ley N° 3.204) e lo tsimané (Lei N° 3.603 del 17 de genièr de 2007, véder Ley N° 3.603)
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]
- Portal del Gobierno Boliviano, en castelhan
