Arkhangelsk

Arkhangelsk; Арха́нгельск
	Hamna i Arkhangelsk i 1896. Hamna i Arkhangelsk i 1896.
	Byvåpenet til Arkhangelsk
Plassering
Styresmakter
Land	Russland
Føderasjonssubjekt	Arkhangelsk oblast
Grunnlagd; Bystatus	1584; 1584
Borgarmeister	Viktor Pavlenko
Geografi
Flatevidd; - By	; 294,42 km²
Innbyggjarar ; - Totalt (2010); - folketettleik	; 348 783 ; 1 184,6 /km²
Koordinatar	64°33′N 40°32′E / 64.550°N 40.533°E
Høgd over havet	5 moh.
Tidssone; - Ved sommartid	MSK (UTC+3); MSD (UTC+4)
Diverse annan informasjon
Postnummer	163000-163071
Retningsnummer (tlf)	(+7) 8182
Bilnummer	29
	Nettstad: www.arhcity.ru/

Arkhangelsk er ein by nord i Russland, og er hovudstad i Arkhangelsk oblast. På russisk skrift vert namnet skrive Архангельск. Namnet tyder erkeengel, og kjem av erkeengelen Mikael, som byen er oppkalla etter. Arkhangelsk ligg ved den nordlege delen av elva Dvina (Nord-Dvina) nær utløpet i Kvitsjøen lengst nord i den europeiske delen av Russland. I mellomalderen var byen den viktigaste hamnebyen i Russland. Den geografiske posisjonen er: 64° 32′ N, 40° 32′ Ø. Folketalet var 364 000 i 2005.

Byen breier seg med med dei moderne forstadane Solombala og Ekonomija over 16 km langs elva. Eit av byen sine største historiske landemerke er det gamle, festningsliknande handelssenteret Gostinij Dvor (1668). Byggverket strekkjer seg 400 meter langs breidda av Dvina og er eit monument over stordomstida som handelsby.

Arkhangelsk er ein viktig region på grunn av eit tungt industrielt miljø. Det finst òg ein maritim skule, eit teknisk universitet, eit epidemologisk institutt og eit regionalt museum i Arkhangelsk. Byen er Russland si største hamn for utskiping av tømmer, og har stor verksemd innan treforedlings- og papirindustri. Byen har òg ei fiskerihamn. Etter at isbrytarar vart tekne i bruk om vinteren, har byen hatt heilårshamn. Det finst i tillegg rike førekomstar av mineral i Arkhangelskregionen, av kol, bauxitt, fluor og verdfulle førekomstar av diamantar. Men mestedelen av ressursane i regionen er framleis ikkje utnytta.

Historie

I 1584 gav tsar Ivan den skrekkelege ordre om å grunnleggja Ny Kholmogory (Novy Kholmogory). Denne byen fekk i 1613 namn etter erkeengelklosteret. På denne tida var Kvitsjøen Moskva sin einaste eigne tilgjenge til havet, sidan Austersjøen var kontrollert av Sverige. Men tilgangen var avgrensa, på grunn av at Kvitsjøen er islagd om vinteren. Innbyggjarane av områda kring Arkhangelsk og Kvitsjøen vart kalla pomorar, og var dei første som utforska områda mot aust. Dei oppretta handelsruter til Nord-Sibir, forbi Uralfjella og byen Mangazeja som de grunnla. Dei drev òg handel og var dyktige sjøfarar.

I 1683 tok Peter I over makta i Russland. Han var då berre 10 år. Då han vart 20, i 1693, lét han oppretta eit skipsverft i Arkhangelsk. Peter innsåg at Arkhangelsk alltid ville ha ein avgrensa funksjon som hamneby på grunn av dei fem månadene i året då Kvitsjøen var islagd. Han grunnla St. Petersburg i 1704 etter vellukka krigføring mot svenske styrkar i Austersjøen. Peter avgjorde at Russland sin utanrikshandel nå skulle gå gjennom St. Petersburg, som nokre år etterpå vart Russland sin hovudstad.

Den aukande handelen over Austersjøen førte til nedgangstider på 1700-talet, då Arkhangelsk mista si rang som Russland sin hamneby. På 1800-talet vart det meir liv i økonomien, då tømmer vart ein stor eksportartikkel over den nyopna jarnbanen til Moskva.

Pomorhandelen

Pomorhandelen, som var ein spesiell bytehandel av fisk og korn med Nord-Noreg, hadde si blomstringstid på 1800-talet. Denne handelen har vore svært viktig for økonomisk og kulturell utvikling av både Nord-Noreg og Arkhangelsk. På denne tida vart tilhøvet til Noreg styrkt mellom anna ved at russarane etablerte ei fast dampskipsrute frå Arkhangelsk til Vardø i 1875. Ruta la til rette for russisk turisme og sesongarbeid i Finnmark. Folk i dei norske nordområda fekk òg eit betre innblikk i russisk kultur. Drikking av te brygga på samovar, vakker, fleirstemd song, dei russiske kvinnene sine fargerike klede og gjestfridom i pomorskipa gjorde sitt til at venskapsband vart etablert.

Kjende personar frå Arkhangelsk-området

Mikhail Lomonosov (1711-1765), forfattar
Mickail Vassiljevitsj Pletnev, pianist, dirigent og komponist
Ilja Sjumov, sjakkmeister

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Arkhangelsk

Satellittbilete av Arkhangelsk (Google Maps)
Arkhangelsk Region Arkivert 2005-07-28 ved Wayback Machine. (nettstad med engelsk tekst og lenkjer til regional informasjon)
Offisiell nettstad for Arkhangelsk byadministrasjon (på russisk)
Offisiell nettstad for Arkhangelsk Oblast (på russisk)
Pomoruniversitet i Arkhangelsk (på russisk)
Arkhangelsk State Technical University (på russisk)
Northern State Medical University Arkivert 2012-04-15 ved Wayback Machine. (på russisk)
Arkhangelsk regionalmuseum for lokalkunnskap, historie og økonomi (på russisk og engelsk)
Handelshuset Gostinyj Dvor Arkivert 2005-03-01 ved Wayback Machine.
Arkhangelsk biletgalleri 1 Arkivert 2005-12-28 ved Wayback Machine. (frå byadministrasjonen sin nettstad)
Arkhangelsk biletgalleri 2