Dantumadeel

**Dantumadeel**
Dantumadiel
Gemeente in Nederland
	(Details) (Details)
Situering
Provincie	Friesland
Coördinaten	53° 17′ NB, 5° 59′ OL
Algemeen
Oppervlakte	87,53 km²
- land	84,66 km²
- water	2,87 km²
Inwoners ; (1 januari 2024)	19.135? ; (226 inw./km²)
Bestuurscentrum	Damwoude
Belangrijke verkeersaders	, spoorlijn Groningen-Leeuwarden
Station(s)	De Westereen & Feanwâlden
Politiek
Burgemeester (lijst)	Anja Haga (CU, wnd.)
Zetels; Gemeenteraad; CDA; Gemeentebelangen; Sociaal Links; ChristenUnie; FNP; SGP; BVNL	; 17; 4; 3; 3; 3; 2; 1; 1
Economie
Gemiddeld inkomen (2019)	€ 21.500 per inwoner
Gem. WOZ-waarde (2019)	€ 184.000
WW-uitkeringen (2014)	53 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)	9100-9114, 9269-9272, 9067
Netnummer(s)	0511, 058, 0519
CBS-code	1891
CBS-wijkindeling	zie wijken en buurten
Website	dantumadiel.frl
	; Bevolkingspiramide (2023)
Portaal	Nederland

Dantumadeel (uitspraak^ⓘ) (officieel, Fries: Dantumadiel ([’dɔntümadi.əl]^?,uitspraak^ⓘ) is een gemeente in het noordoosten van de Nederlandse provincie Friesland. De gemeente telt 19.135 inwoners (1 januari 2024, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 87 km², waarvan 1,78 km² water. De gemeente Dantumadeel is binnen de streek van de Friese Wouden centraal gelegen in de Dokkumer Wouden.

Kernen

De gemeente telt 11 officiële kernen. Sinds 1 januari 2009 zijn de Friese namen de officiële. Ook de gemeentenaam werd op die datum officieel gewijzigd in 'Dantumadiel'. Waar voorheen op de plaats- en straatnaamborden zowel de Friese als de Nederlandse namen werden vermeld, worden sindsdien alleen nog de officiële Friese namen vermeld.

Dorpen

Aantal inwoners per woonkern op 1 januari 2023:

Nederlandse naam	Officiële (Friese) naam	Inwoners
Damwoude	Damwâld	5.745
Zwaagwesteinde	De Westereen*	5.130
Veenwouden**	Feanwâlden	3.605
Broeksterwoude	Broeksterwâld	1.220
Rinsumageest	Rinsumageast	1.100
Wouterswoude	Wâlterswâld	955
Driesum	Driezum	950
De Valom	De Falom	240
Roodkerk	Readtsjerk	195
Sijbrandahuis	Sibrandahûs	40

* De Westereen is van oorsprong de vorm in het lokale dialect. Tegenwoordig gebruikt men deze vorm ook in het Standaardfries (in plaats van De Westerein).
** Inclusief (het tot Dantumadeel behorende deel van) Veenwoudsterwal (Feanwâldsterwâl) (het andere deel valt onder Tietjerksteradeel).

Bron: CBS

Buurtschappen

Naast deze dorpen bevinden zich in de gemeente de volgende buurtschappen:

Kuikhorne (Kûkherne) (deels)
Oostwoud (Eastwâld)

Geschiedenis

Dantumadeel wordt voor het eerst genoemd in een oorkonde uit 1242. In die tijd was Dantumadeel, of Donthmadeil, zoals het toen bekendstond, een deel van het district Winninghe, het noordelijke gedeelte van Oostergo. De toenmalige Grietenij Dantumadeel werd bestuurd door een grietman die in Rinsumageest en Dantumawoude zetelde. Tot 1881 was Rinsumageest de hoofdplaats van Dantumadeel.

Friesland is in de loop der eeuwen verschillende malen toneel geweest van strijd om de macht. Aan het einde van de 15e eeuw, begin 16e eeuw woedde er een strijd tussen de Schieringers en Vetkopers. Dantumadeel kwam voor korte tijd onder het gezag van Albert III van Saksen. Deze stelde een baljuw aan in Dokkum die tevens Dantumadeel bestuurde. Deze situatie was van korte duur, dus de grietmannen keerden al snel weer terug. Later werd Friesland betrokken bij de strijd tussen hertog Karel van Gelre en de Bourgondische keizer Karel V. In 1515 was er namens beide heersers een grietman gezeteld in Dantumadeel.

Pas bij de gemeentewet van 1851 werden de grietenijen afgeschaft en werden zgn. gemeenten. Deze werden afzonderlijk bestuurd door een burgemeester.

In de loop der tijd is het gebied van Dantumadeel verschillende malen aangepast. Al in 1350 scheidde gebied rond Kollum, Oostbroekland, zich af en werd Kollumerland. Dokkum annexeerde verschillende malen gedeelten van Dantumadeel, zodat het kon uitbreiden. Bij de gemeentelijke herindeling, die op 1 mei 1984 plaatsvond, gingen de plaatsen Birdaard en Janum over naar de gemeente Ferwerderadeel.

Bestuur en politiek

Het bestuur in de gemeente Dantumadeel ligt in handen van de gemeenteraad, het college van B&W en de burgemeester. Op 8 november 2024 volgde Anja Haga Klaas Agricola op als waarnemend burgemeester van Dantumadeel na het vertrek van Agricola als waarnemend burgemeester naar De Friese Meren.^[1] Het college van B&W wordt sinds 14 mei 2018 gevormd door een coalitie van Gemeentebelangen, Sociaal Links en ChristenUnie. Voor het eerst sinds 1978 en voor het eerst in 40 jaar maakt het CDA er geen deel van uit.

De gemeenteraad van Dantumadeel bestaat uit 17 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1931:

Zetelverdeling 2022

De 17 zetels zijn als volgt verdeeld:

■ CDA: 4

■ CU: 3

■ GB Dantumadiel: 3

■ Sociaal Links: 3

■ FNP: 2

■ SGP: 1

■ BVNL: 1

Gemeenteraadszetels
Partij	1931	1935	1939	1946	1949	1953	1958	1962	1966	1970	1974	1978	1982	1986	1990	1994	1998	2002	2006	2010	2014	2018	2022
CDA	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	8	7	6	6	4	5	5	4	5	5	5	4
ChristenUnie	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	3	3	2	2	3	3	3
Gemeentebelangen Dantumadiel	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	3	3
Sociaal Links	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	3	3
FNP	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	1	-	-	-	-	-	-	2	2	1	2	1	2
SGP	1	1	1	1	2	2	1	2	1	2	2	2	2	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
Belang Van Nederland	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	1
ARP	6	5	6	7	6	6	6	6	5	6	5	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
CHU	4	4	4	4	4	4	4	3	4	3	3	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
VVD	-	-	-	1	1	1	1	1	1	2	2	2	2	2	1	1	1	1	-	-	-	1	-
LSP	2	2	2	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
PvdA	-	-	-	4	4	4	5	5	4	4	4	5	3	5	5	3	4	2	4	3	2	-	-
SDAP	3	4	3	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
CDU	1	1	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Dantumadiel'82*	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	2	2	2	6	3	3	4	3	2	-	-
Lagere Lasten D'diel*	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	2	2	-	-
RPF/GPV	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	1	1	2	-	-	-	-	-	-	-
BP	-	-	-	-	-	-	-	-	2	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Totaal	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17	17

* In 2018 deden Dantumadiel'82 (D82) en Lagere Lasten Dantumadiel (LLD) onder de naam Gemeentebelangen Dantumadiel gezamenlijk mee aan de verkiezingen.

Samenwerking

De ambtelijke organisatie van de gemeente is per 1 januari 2017 ambtelijk gefuseerd met drie andere gemeenten in Noordoost-Friesland: Dongeradeel, Ferwerderadeel en Kollumerland, die opgingen in de gemeente Noardeast-Fryslân.

Op 29 maart 2016 besloot de raad als enige van de vier af te zien van een bestuurlijke fusie per 2019.

Cultuur

Monumenten

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:

Kunst in de openbare ruimte

In de gemeente zijn diverse gebouwen, beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

Lijst van beelden in Dantumadeel

Kerk en geloof

De dorpen Driezum en Wouterswoude staan bekend als een reformatorische enclave in Friesland.

Vanouds was Dantumadeel een bolwerk van de Gereformeerde Kerk en de Anti-Revolutionaire Partij (in 1980 opgegaan in het CDA). Sinds de jaren zeventig is met name de positie van de Christelijke Gereformeerde Kerken sterk gegroeid. De zondagsrust wordt sterk in acht genomen.

Dantumadeel wordt soms gerekend tot de Bijbelgordel. Een groot gedeelte van de bevolking is christelijk, waaronder bevindelijk gereformeerden. Er zijn daarom ook veel kerken:

Geboren in Dantumadeel

Tsead Bruinja (1974), dichter
Tineke Huizinga (1960), politica, oud-staatssecretaris
Piet Jongeling (1909-1985), journalist, verzetsstrijder, politicus en kinderboekenschrijver
Jack Kooistra (1930), nazi-jager
Meindert Koolstra (1917-1944), geheim agent
Theo Pijper (1980), grasbaanracer
Ype Poortinga (1910-1985), schrijver
Fokke Sierksma (1917-1977), theoloog
Maurits Pico Diederik van Sytzama (1789-1848), politicus en bestuurder
Worp van Thabor (14??-1538), schrijver
Sikke Venema (1937-1999), voormalig topvoetballer
Theun de Vries (1907-2005), schrijver
Jannes van der Wal (1956-1996), dammer
Klaas van der Woude (1954), componist/dirigent
Johan Zuidema (1948), voormalig profvoetballer

Aangrenzende gemeenten

Aangrenzende gemeenten
Noardeast-Fryslân Noardeast-Fryslân

		Noardeast-Fryslân Noardeast-Fryslân

	Tietjerksteradeel Tietjerksteradeel	Achtkarspelen Achtkarspelen

Bronnen, noten en/of referenties

↑ ^a ^b Omrop Fryslân (2024). Van Brussel naar Damwâld: Anja Haga wordt waarnemend in Dantumadiel. [online] Beschikbaar via: Omropfryslan.nl. [Geraadpleegd op 8 november 2024].

Zie de categorie Dantumadiel van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[omrop-1] Omrop Fryslân (2024). Van Brussel naar Damwâld: Anja Haga wordt waarnemend in Dantumadiel. [online] Beschikbaar via: Omropfryslan.nl. [Geraadpleegd op 8 november 2024].

[1]