Vermont
Vermont is nen amerikaansken ståt. Et ligt in nen noordousteliken uutlouper van et land, in de streake wat bekend steyr as Ny Engeland. Up et süden grenset et an Massachusetts, up et ousten an Nyhampshire, up et westen an ståt Nyjork en up et noorden an de kanadeeske provincy Quebec.
| Vermont (Gröönbarg) | ||
 |
| |
| [[Vlagge van Vermont (Gröönbarg)]] |
[[Woapen van Vermont (Gröönbarg)]] | |
 Kaarte van Vermont
(Gröönbarg) | ||
| Grönenbargståt | ||
| Ofkorting | VT | |
| Tiedzone | −4/−5 | |
| Informasie | ||
| Oppervlak laand | 24.923 km² (4,1%) | |
| Inwonners - Dichtheid |
623.989 (2019) 26,1 inw./km² | |
| Geografie en bevolking | ||
| Too-etreaden | 1791 | |
| Antal groafskoppen | 14 | |
Up eynen ståt nå woanet der in Vermont et minste antal lüde van de VS. Wat uppervlakde angeyt is et van alle 50 ståten den sesdekleinsten der af. De höyvdstad is Montpellier, med et minste antal inwoaners van alle höyvdstäden. De drukste stad is Burlington, al is dat ouk de minst drukke stad med de meyste inwoaners van nen ståt.
Et land wör vöär 12.000 jår bewoand döär inheymske volker. Do as de europeanen kümmen, hadden de algonkiaanske Abenaki en irokeeske Mohawk et med mekander in et mot.
In de 17. eywe eyskeden franske kolonisten et land up vöär de Nyfranske kolony van et köäningryk Frankryk. Do as ouk et köäningryk van Groutbrittanie kolonys begün te stichten, kreagen dee et ouk in Vermont med mekander an de stok. Jårenlange tröäken de beide groutmachten inheymsken an üm vöär sik te vechten en oaver en weader invallen te doon. Dårmed küm ne leavendige handel up gang in gevangenen, dee as vöär losgeld uutewesseld wörden. Mangs wörden de gevangenen ouk lid emaked van de Mohawk of Abenaki.
Nå ne neaderlåge in 1763 in den Söävenjöärigen Oorlog stünd Frankryk et gebeed up et ousten van de Mississippi af an Groutbrittanie. Dårupvolgend begünnen de kortby liggende britske Darteen Kolonys, med name Nyhampshire en Ståt Nyjrok te disteren oaver wee as et land hebben möäg wat de Günningen van Nyhampshire nöömd wör. Dat ümvatteden ouk et hüdigendaagse Vermont. De provinciale regeyring van Nyjork verkochteden stükken land an intrekkers dee as eyrder al döär Nyhampshire an anderen verkocht warren. En volksleager wat sik de Green Mountain Boys nöömden stünd up vöär de belangen van et Nyhampshire-volk. Dee stichteden uuteandelik de Vermontse Republik in 1777 as unafhangeliken ståt, tydens de Amerikaanske Revoluty. De Vermontse Republik deade der slavendryverye achterhen, as allereyrsten ståt van de VS. Et was ouk den eyrsten ståt wåras nen afrikaansken amerikaan, Alexander Twilight, syn universiteitsdiploma haalden, in 1823. In 1791 wör Vermont den veerteenden stat wat by in et amerikaanske verbund küm. Vermont is eyne van de veer amerikaanske ståt wat ooit nen unafhangeliken ståt was (nöäst Texas, Kalifornie en Hawaii.
Halverweage de 19. eywe was Vermont en bulwark vöär afskaffing van slavenholderye, al warren se vanweage lokale linnenfabriken wal afhangelik van südelike katoonplantages. Toch stüürden se flink wat suldåten üm med te vechten in den Amerikaansken Börgeroorlog.
Et landskap van Vermont wördt bepåld döär de Gröne Bargen, dee langs ne noord-süüdlyne dwars döär den ståt loupet. See splittet et dal rund et Champlainmear in et westen van et Rivyrdal van de Connecticut. Vöär et grötste deyl is Vermont bedekked med dicht wold van hardholt en koniferen. En groyt deyl van et lösse veld wördt gebruked vöär landbouw. Et klimaat in den ståt gevt wårme, vuchtige summers en kolde winters med vöäle sney.
Vermonts BBP was $34 miljard in 2018. Dårmed was et de kleinste economy van alle amerikaanske ståten (selvs achter Washington, D.C. en Puerto Rico. Toch hebbet de inwoaners et nit slecht, want se ståt up de 34. steade vöär BBP de inwoaner.
In de sestiger jåren van de 20. eywe versköäv de oaverheyrsende politike klöär van vöärnamelik republikeinsk når demokratisk.
In 2000 was Vermont den eyrsten amerikaansken ståt wår as homokoppels möchten trouwen. In 2011 en 2012 erkenden den ståt veer abenakistammen.
| Verenigde Staoten van Amerika |  | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|