Fraguesie
Freguesie ye l nome que ten, an Pertual i ne l'antigo Ampério Pertués, a menor debison admenistratiba, correspondente a la paróquia cebil d'outros países. Trata-se de subdebisones de ls cunceilhos i son oubrigatórias, ne l sentido de que todos ls cunceilhos ténen pul menos ua freguesie (cujo território, nesse causo, coincide cul de l cunceilho), fuora l de Bila de l Corbo adonde, por fuorça de l'artigo 86º de l Statuto Político-Admenistratibo de la Region Outónoma de ls Açores, essa debison territorial nun eisiste.
Esta freguesie ye gobernada por ua Junta de Freguesie, un uorgon eisecutibo que ye eileito puls nembros de la respetiba Assemblé de Freguesie, a la scepçon de l persidente, (l purmeiro candidato de la lhista mais botada ye outomaticamente nomeado Persidente de la Junta de Freguesie). La Assemblé de Freguesie ye un uorgon eileito diretamente puls cidadanos recenseados ne l território de la freguesie, segundo l método de Hondt, atrabeç de lhistas que tradecionalmente son partidárias mas que se abriran hai poucos anhos la lhistas d'andependientes. La Custituiçon prebé que, nas freguesies de populaçon diminuta, la Assemblé de Freguesie seia sustituída pul plenairo de ls sous cidadanos eileitores.[1]
An Pertual eisisten 4.260 freguesies, cun territórios que puoden ultrapassar ls 100 Km² ó ser de solo alguns heitares, i populaçones que ban de las dezenas a las dezenas de miles d'habitantes. Ye als munecípios que cabe propor la criaçon de nuobas freguesies ne l sou território, que dében oubedecer a un cunjunto de critérios fixados an lhei. Se çcuntarmos l causo special de l Corbo (Açores), l mínimo de freguesies por cunceilho ye dua (atualmente hai an Pertual 5 cunceilhos solo cun ua freguesie (Alpiarça, Barrancos, Porto Santo, San Brás de Alportel i San João de la Madeira, esto depuis de la debison de la única freguesie de l Antroncamiento an dues) i l mássimo, neste momiento, ye de 89 (an Barcelos).
Las outoridades pertuesas stablecen trés tipos defrentes de freguesies, para eifeitos d'ourdenamiento de l território:
- freguesies ourbanas - freguesies que possuen densidade populacional superior a 500 h/Km² ó qu'antegren un lhugar cun populaçon residente superior ó eigual a 5.000 habitantes.
- freguesies semi-ourbanas - freguesies nun ourbanas que possuen densidade populacional superior a 100 h/Km² i anferior ó eigual a 500 h/Km², ó qu'antegren un lhugar cun populaçon residente superior ó eigual a 2.000 habitantes i anferior a 5.000 habitantes.
- freguesies rurales - las restantes.
Las freguesies stan repersentadas ne ls uorgones municipales pul persidente de la Junta, que ten assento, por ineréncia de l cargo, na Assemblé Municipal.