Golf ta' California
Il-Golf ta' California (bl-Ispanjol: Golfo de California), magħruf ukoll bħala l-Baħar ta' Cortés (bl-Ispanjol: Mar de Cortés) jew il-Baħar ta' Cortez, jew qajla wkoll bħala l-Baħar Vermilju (bl-Ispanjol: Mar Bermejo), huwa baħar marġinali tal-Oċean Paċifiku li jissepara l-Peniżola ta' Baja California mill-art kontinentali Messikana. Huwa kkonfinat mill-istati ta' Baja California, Baja California Sur, Sonora u Sinaloa, b'madwar 4,000 km (2,500 mil) ta' kosta. Fost ix-xmajjar li jnixxu fil-Golf ta' California nsibu x-xmajjar Colorado, Fuerte, Mayo, Sinaloa, Sonora u Yaqui. Is-superfiċe tal-golf hija madwar 160,000 km2 (62,000 mil kwadru). Il-fond massimu jisboq it-3,000 metru (9,800 pied) minħabba l-ġeoloġija kumplessa tiegħu marbuta mal-plakek tettoniċi.[1]
Huwa maħsub li l-golf huwa wieħed mill-iżjed ibħra b'diversità fid-dinja u jospita iktar minn 5,000 speċi ta' mikroinvertebrati. Xi partijiet mill-Golf ta' California tniżżlu bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2005.[2]
Ġeografija
[immodifika | immodifika s-sors]Storja
[immodifika | immodifika s-sors]L-ispedizzjonijiet marittimi ta' Fortún Ximénez[3], Hernán Cortés[4], Juan Rodríguez Cabrillo[5], Francisco de Ulloa[6], Hernando de Alarcón, il-Kaptan Francisco de Lucenilla[7] u Sebastián Vizcaíno jipprovdu l-iżjed dokumentazzjoni bikrija tal-golf.[8] Juan de Oñate wasal sal-golf minn fuq l-art billi segwa x-xmara Colorado.[9] Fis-seklu 19, Duflot de Mofras minn Franza u C.H. Gilbert tal-Kummissjoni tas-Sajd tal-Istati Uniti żaru ż-żona.[10][11]
Erja
[immodifika | immodifika s-sors]L-Organizzazzjoni Idrografika Internazzjonali tiddefinixxi l-limitu tan-Nofsinhar tal-golf bħala: "Linja li tgħaqqad il-Punt ta' Piaxtla (bil-latitudni 23°38'N) mal-kosta tal-Punent tal-art kontinentali tal-Messiku, u l-estremità tan-Nofsinhar tal-California t'Isfel".[12]
Il-golf huwa twil 1,126 kilometru (700 mil) u huwa wiesa' 48-241 kilometru (30-150 mil), b'erja ta' 177,000 km2 (68,000 mil kwadru), b'fond medju ta' 818.08-il metru (2,684.0 ġied), u b'volum ta' 145,000 km3 (35,000 mil kubu).[13]
Il-Golf ta' California jinkludi tliet reġjuni bil-fawna:
- il-Golf tat-Tramuntana;
- il-Golf Ċentrali;
- il-Golf tan-Nofsinhar.
Żona ta' tranżizzjoni rikonoxxuta hija magħrufa bħala l-Peniżola tal-Lbiċ ta' Baja California. Iż-żoni ta' tranżizzjoni jeżistu bejn ir-reġjuni bil-fawna, u normalment ivarjaw għal kull speċi individwali. Ir-reġjuni bil-fawna huma distingwibbli abbażi tat-tipi speċifiċi ta' annimali li jinsabu fihom.[14]
Ġeoloġija
[immodifika | immodifika s-sors]L-evidenza ġeoloġika hija interpretata b'mod wiesa' mill-ġeologi bħala li tindika li l-golf beda jeżisti madwar 5.3 miljun sena ilu wara li forzi tettoniċi ċaqilqu l-Peniżola ta' Baja California lil hinn mill-Plakka tal-Amerka ta' Fuq.[15] Bħala parti minn dan il-proċess, it-Telgħa Tettonika tal-Lvant tal-Paċifiku (bl-Ingliż: East Pacific Rise) telgħet lejn in-nofs tal-Golf ta' California tul il-qiegħ tal-baħar. Din l-estensjoni tat-Telgħa Tettonika tal-Lvant tal-Paċifiku spiss tissejjaħ ukoll bħala ż-Żona tat-Telgħa Tettonika tal-Golf ta' California. Il-Golf kieku jestendi saħansitra sa Indio, California, għajr id-delta enormi maħluqa mix-xmara Colorado. Din id-delta tibblokka l-baħar milli jgħerreq il-Widien Imperjali u ta' Mexicali. Il-vulkaniżmu jiddomina fit-Telgħa Tettonika tal-Lvant tal-Paċifiku. Isla Tortuga hija eżempju ta' gżira fejn hemm attività vulkanika kontinwa. Barra minn hekk, hemm fetħiet idrotermali minħabba estensjoni tar-reġim tettoniku, marbuta mal-ftuħ tal-golf, li jinsabu fil-Bahía de Concepción, Baja California Sur.[16]
Gżejjer
[immodifika | immodifika s-sors]Il-golf fih 37 gżira prinċipali – l-ikbar tnejn huma Isla Ángel de la Guarda u Isla Tiburón. Il-biċċa l-kbira tal-gżejjer jinsabu fuq in-naħa tal-Punent tal-golf. Fil-fatt, bosta mill-gżejjer tal-golf irriżultaw minn żbroffar vulkaniku li seħħ matul l-istorja bikrija ta' Baja California. Huwa maħsub li l-gżejjer ta' Islas Marías, Islas San Francisco u Isla Partida rriżultaw minn żbroffar vulkaniku. Madankollu, il-formazzjonijiet tal-gżejjer ma kinux jiddependu minn xulxin. Il-gżejjer iffurmaw bis-saħħa ta' okkorrenza strutturali individwali. Diversi gżejjer, inkluż Isla Coronados, fihom xi vulkan.
Il-golf fih iktar minn 900 gżejra u gżira, li flimkien jammontaw għal madwar 420 ettaru ta' art. Fit-2 ta' Awwissu 1978, kollha kemm huma f'daqqa ġew promulgati bħala "Żona ta' Riżerva u Refuġju tal-Għasafar tal-Passa u tal-Organiżmi Selvaġġi". F'Ġunju 2000, il-gżejjer ġew iddeżinjati bħala żona ta' protezzjoni tal-flora u tal-fawna. Minbarra dan l-isforz mill-gvern Messikan, il-gżejjer kollha fil-golf huma parti wkoll mill-programm internazzjonali msejjaħ "Il-Bniedem u l-Bijosfera" minħabba l-importanza dinjija tagħhom u huma parti wkoll min-Network tar-Riżervi Dinjin tal-Bijosferi tal-UNESCO bħala Riżeva ta' Bijosfera Speċjali. Minħabba l-kobor enormi ta' din iż-żona protetta federali, il-konservazzjoni u l-ġestjoni jsiru permezz ta' sistema ta' erba' direttorati reġjonali (wieħed għal kull stat li jmiss mal-Golf ta' California). Il-ħidma tal-konservazzjoni diretta u indiretta li ssir fil-gżejjer hija mmexxija permezz ta' programm uniku ta' ġestjoni, li ġie ppubblikat fis-sena 2000, li huwa kkomplementat minn programmi ta' ġestjoni lokali u speċifiċi. Id-Direttorat taż-Żona ta' Protezzjoni tal-Organiżmi Selvaġġi tal-Gżejjer tal-Golf ta' California f'Baja California huwa responsabbli għal 56 gżira li jinsabu lil hinn mill-kosta tal-istat. Dawn huma raggruppati f'erba' arċipelagi: San Luis Gonzaga jew Gżira Inkantata, il-Gżira tal-Anġlu Kustodju, Bahia de los Angeles u San Lorenzo.[17][18]
Xtut u mareat
[immodifika | immodifika s-sors]It-tliet tipi ġenerali ta' xtut fil-golf jinkludu x-xtut bil-blat, il-bajjiet bir-ramel, u l-pjanuri tal-marea.
Ftit mill-bijodiversità rikka u l-endemiżmu kbir li jikkaratterizzaw il-golf u jagħmluh post adattat ħafna għas-sajd jistgħu jiġu attribwiti lil fatturi li jaf jidhru pjuttost insinifikanti, bħat-tipi ta' blat li jsawru x-xtut. Il-bajjiet bi blat iktar artab u li jgħaddi iktar l-ilma minnu (bħall-ġebla tal-ġir tat-tip coquina, ir-rijoliti, il-granit jew id-diorit) ġeneralment ikunu iktar rikki fl-għadd ta' speċijiet minn dawk bi blat iktar iebes u iktar lixx (bħall-bażalt jew id-dijabażi). Il-blat li jgħaddi l-ilma minnu, min-natura tiegħu jkollu iktar xquq u fissuri fih, u dawn huma spazji ideali fejn jgħixu bosta annimali. Madankollu, il-blat stess ġeneralment jeħtieġ ikun stabbli fix-xtut biex il-ħabitat ikun stabbli wkoll. Barra minn hekk, il-kulur tal-blat jista' jaffettwa l-organiżmi li jgħixu max-xtut. Pereżempju, il-blat iktar skur ikun ferm iktar sħun minn dak iktar ċar, u jista' jnaffar l-annimali li ma tantx ikunu jittolleraw is-sħana.[1]
Il-Golf tat-Tramuntana jesperjenza mareat b'varjazzjoni sa saħansitra ħames metri (16-il pied). In-norma fil-biċċa l-kbira tal-golf hi li jkun hemm mareat imħallta semibinhar.
Estwarji
[immodifika | immodifika s-sors]Hemm għadd ta' estwarji negattivi, jiġifieri fejn l-evaporazzjoni tal-ilma baħar tkun relattivament ikbar minn dik tal-ilma ħelu. Is-salinità ta' dawn il-qaliet tkun ogħla minn dik tal-oċean. It-temperaturi, pojkilotermali, ta' dawn l-estwarji negattivi jkunu ogħla wkoll mit-temperatura ġenerali tal-golf. Jista' jkun li xi darba dawn l-estwarji kienu pożittivi, jiġifieri fejn il-komponent tal-ilma baħar kien dilwit; għaldaqstant, l-ilma kien salmastru, b'inqas salinità minn dik tal-oċean. Madankollu, minħabba l-insedjamenti tal-bniedem madwar il-golf u d-devjazzjoni tal-ilma għall-użu muniċipali u għall-agrikoltura f'żona fejn ma tantx tinżel wisq xita, ma għadx fadal bosta xmajjar li jnixxu liberament fil-golf. Id-Delta tan-naħa ta' fuq tax-xmara Colorado hija eżempju ta' ekosistema kbira storikament ta' estwarji u ta' artijiet mistagħdra, li wara l-kostruzzjoni fis-seklu 20 ta' digi 'l fuq mix-xmara u ta' akkwedotti li ddevjaw l-ilma mix-xmara Colorado, issa saret fdal ta' estwarju effimeru żgħir. Il-kumplament tal-qaliet tal-golf għadhom importanti għal diversi speċijiet ta' ħut, krustaċji u qxur tal-baħar li jinqabdu għal skopijiet kummerċjali.[1]
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]Ajru
[immodifika | immodifika s-sors]Għalkemm ix-xtut tal-golf ġeneralment huma mkennija mix-xokk tal-mewġ kontinwu li jesperjenzaw il-biċċa l-kbira tax-xtut l-oħra tal-Amerka ta' Fuq, maltempati magħrufa bħala "chubasco" jistgħu jikkawżaw ħsara sinifikanti lix-xtut, minkejja li ma jdumux wisq.[1]
Oċean
[immodifika | immodifika s-sors]Il-fond tal-ilma jgħin biex jiddetermina t-temperatura tiegħu. Pereżempju, fejn l-ilma ma jkunx fond, dan jiġi influwenzat direttament mit-temperatura lokali tal-ajru, filwaqt li fejn l-ilma jkun fond, dan ikun inqas suxxettibbli għall-bidliet fit-temperatura tal-ajru. It-temperatura tal-ilma fil-golf ġeneralment tesperjenza temperaturi minimi ta' 16 °C (61 °F) fix-xitwa u temperaturi massimi ta' 24 °C (75 °F) fis-sajf. Iżda t-temperaturi jistgħu jvarjaw ferm fil-golf, u l-ilma kważi dejjem ikun iktar sħun qrib il-kosta milli f'nofs l-oċean. Pereżempju, l-ilmijiet madwar La Paz jilħqu t-30 °C (86 °F) f'Awwissu, filwaqt li l-ilmijiet fil-belt fil-qrib ta' Cabo San Lucas, jilħqu s-26 °C (79 °F) biss.[19][20]
Okkażjonalment, il-Golf tat-Tramuntana jesperjenza xtiewi tassew bierda. L-ilma fil-Golf tat-Tramuntana ġieli jkollu temperaturi taħt it-8 °C (46 °F), li jistgħu jwasslu għall-mewt tal-massa tal-organiżmi tal-baħar. L-iżjed annimali suxxettibbli għal tnaqqis kbir fit-temperatura tal-ilma jinkludu l-algi makroskopiċi u l-plankton.[1]
| Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 17 °C
63 °F |
16 °C
61 °F |
17 °C
63 °F |
19 °C
66 °F |
21 °C
70 °F |
23 °C
73 °F |
26 °C
79 °F |
28 °C
82 °F |
28 °C
82 °F |
26 °C
79 °F |
23 °C
73 °F |
19 °C
66 °F |
| Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 19 °C
66 °F |
19 °C
66 °F |
21 °C
70 °F |
23 °C
73 °F |
25 °C
77 °F |
27 °C
81 °F |
28 °C
82 °F |
30 °C
85 °F |
28 °C
82 °F |
27 °C
81 °F |
24 °C
75 °F |
21 °C
70 °F |
| Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 20 °C
68 °F |
19 °C
66 °F |
19 °C
66 °F |
19 °C
66 °F |
20 °C
68 °F |
21 °C
70 °F |
24 °C
75 °F |
26 °C
79 °F |
26 °C
79 °F |
26 °C
79 °F |
24 °C
75 °F |
22 °C
72 °F |
Ħajja tal-baħar
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-baħar dejjaq jospita ekosistema rikka. Minbarra firxa wiesgħa ta' ħlejqiet endemiċi, bħall-vaquita li hija mhedda b'mod kritiku, jospita bosta speċijiet migratorji, bħall-baliena tal-ġwienaħ kbar, il-baliena l-griża ta' California, l-orka, il-manta ġganteska, il-klamar ta' Humboldt u l-fekruna tal-baħar Dermochelys coriacea, kif ukoll l-ikbar mammiferu fid-dinja, il-baliena l-blu. Il-popolazzjonijiet residenti mhux tas-soltu ta' balenotteri kbar imbaċċin u tal-gabdoll ma jagħmlux il-migrazzjoni kull sena. Iż-żona qrib id-Delta tax-xmara Colorado għad fadlilha popolazzjoni żgħira ta' totoaba. Dan ir-reġjun storikament kien jattira attivitajiet tas-sajd sportiv fuq livell dinji, bi storja rikka ta' rekords f'din id-dinja sportiva. Ir-reġjun għandu wkoll storja rikka bħala post għas-sajd kummerċjali. Madankollu, id-data tvarja ferm skont l-ispeċijiet li jiġu studjati, u l-kapaċità tal-golf li jirkupra wara snin ta' sajd eċċessiv għadha mhijiex ċerta. Barra minn hekk, bidliet fl-ekoloġija terrestri, bħat-tnaqqis enormi fil-fluss mix-xmara Colorado għal ġol-golf, affettwaw is-sajd b'mod negattiv, partikolarment fin-naħa tat-Tramuntana.[1]
Il-golf isostni għadd kbir ta' mammiferi tal-baħar, ħafna minnhom rari u mhedda. L-iktar minn 900 gżejjer tal-golf huma siti importanti fejn ibejtu eluf ta' għasafar tal-baħar, u l-ilmijiet tiegħu huma postijiet primarji tat-tnissil, tal-għalf u tal-indukrar għal bosta speċijiet migratorji u residenti ta' ħut. Għal għexieren ta' snin, il-golf kien sors primarju ta' żewġ riżorsi ewlenin tal-Messiku, is-sardini u l-inċova. It-tniġġis tal-ilma huwa problema fil-golf, iżda l-ikbar tħassib huma s-sajd eċċessiv u t-tkarkir tal-qiegħ, li jeqirdu l-ħabitats tas-sallura u tal-qxur tal-baħar.
L-isforzi tal-gvern Messikan biex jinħolqu żoni ta' konservazzjoni u riżervi naturali ġew imxekkla minn nuqqas ta' riżorsi għall-infurzar kif ukoll minn nuqqas ta' konsensus politiku dwar il-kwistjoni tal-konservazzjoni tal-Golf ta' California. Il-problemi għadhom jippersistu minkejja li żoni sinifikanti ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-eluf ta' mili ta' kosta huma remoti u diffiċli li jsir monitoraġġ il-ħin kollu. Barra minn hekk, l-industrija tas-sajd kummerċjali għandha saħħa kbira politikament u ma tantx ħaddnet malajr id-diversi miżuri, anke dawk vijabbli ekonomikament. Il-konservazzjoni tal-ħut u tal-kosti tal-golf hija kkumplikata wkoll minħabba l-istorja twila ta' kapitalizzazzjoni eċċessiva fis-settur, kif ukoll l-impatti diretti, spiss negattivi, li l-miżuri ta' konservazzjoni jkollhom fuq l-abitanti tal-kosta Messikana. Attwalment, il-gvern Messikan u l-interessi kummerċjali ppromwovew viżjoni ta' żvilupp tat-turiżmu għall-golf fuq livell makro, u l-impatti ta' din il-viżjoni fuq l-ekoloġija u s-soċjetà lokali mhumiex magħrufa. Fl-2019, il-golf tniżżel fil-Lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fil-Periklu minħabba t-tħassib tal-estinzjoni imminenti tal-vaquita, denfil endemiku taż-żona.[21]
Il-komunitajiet kostali jiddependu ħafna fuq is-sajd kummerċjali u sportiv, fosthom San Felipe, San Carlos, Cabo San Lucas, La Paz, Loreto, Guaymas, Bahía Kino, Puerto Peñasco, Topolobampo u Mulegé. Il-flotot żviluppati sew tas-sajd għall-gambli u għas-sardini ta' Mazatlán, tul il-kosta Paċifika tal-art kontinentali Messikana, jisfruttaw ferm is-sajd kummerċjali tal-Golf tan-Nofsinhar.
Bosta organiżmi tal-baħar jistgħu jibqgħu ħajjin biss fi ħdan firxa partikolari ta' salinità, b'hekk is-salinità hija fattur notevoli fid-determinazzjoni tat-tipi ta' organiżmi potenzjalment kummerċjali li jinstabu fil-golf. Il-firxiet annwali medji ta' salinità tal-Golf ta' California jvarjaw bejn 3.5 % u 3.58 % fil-wiċċ. Barra minn hekk, is-salinità tal-ilma tal-Golf tat-Tramuntana ġeneralment tkun ogħla mir-reġjuni ċentrali u tan-Nofsinhar fejn hemm il-fawna, minħabba li f'dak ir-reġjun ikun hemm iktar evaporazzjoni.
In-nies tal-post allegaw li fil-Golf ta' California teżisti ħlejqa ġganteska magħrufa bħala x-"Xitan Iswed" (bl-Ispanjol: El Demonio Negro). Normalment jitqies li x'aktarx hi xi kelb il-baħar iswed, u qajla xi baliena, ta' madwar 60 pied (18-il metru)[22], simili għat-tul stmat tal-megalodon.[23] Huwa wieħed minn għadd ta' każijiet allegati ta' klieb il-baħar ġganteski fil-Oċean Paċifiku, li ġew irrappurtati fis-sekli 20 u 21.[24][25]
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors].jpg)
Il-Gżejjer u ż-Żoni Protetti tal-Golf ta' California ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2005 u ż-żona ta' lqugħ tas-sit ġiet immodifikata kemxejn fl-2007 u fl-2011.[2]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".[2]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b ċ d e f Richard C. Brusca (1973). A Handbook to the Common Intertidal Invertebrates of the Gulf of California. Tucson, Arizona: University of Arizona Press. pp. 10–15. ISBN 978-0-8165-0356-8.
- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Islands and Protected Areas of the Gulf of California". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-05.
- ^ Mathes, W. Michael (1989). "The Mythological Geography of California: Origins, Development, Confirmation and Disappearance". The Americas. 45 (3): 315–341.
- ^ Mathes, W. Michael (1989). "The Mythological Geography of California: Origins, Development, Confirmation and Disappearance". The Americas. 45 (3): 315–341.
- ^ Burckhalter, David, et al. “Early Attempts to Colonize Baja California.” Baja California Missions: In the Footsteps of the Padres, University of Arizona Press, 2013, pp. 15–18.
- ^ Montané Martí, Julio C, Francisco Preciado, and Francisco Noguerol de Ulloa. Francisco De Ulloa: Explorador De Ilusiones. Hermosillo, Sonora, México: Universidad de Sonora, 1995.
- ^ Lucenilla, y T. F, Carranco J. Cavallero, Juan B. Ramirez, and Antonio S. Toledo. Report of the Voyage of Captain Francisco De Lucenilla to the Californias in 1668, 1668. Manuskritt. Newberry Library.
- ^ Griffin, George Butler, and Sebastian Vizcaino. “[Report Which Sebastian Vizcaino Makes for the Information of the King of Spain Concerning His Expedition to the Gulf of California—Written Early in 1597].” Publications of the Historical Society of Southern California, vol. 2, no. 1, [University of California Press, Historical Society of Southern California], 1891, pp. 35–52.
- ^ Kessell, John L. “‘To See Such Marvels with My Own Eyes’: Spanish Exploration in the Western Borderlands.” Montana: The Magazine of Western History, vol. 41, no. 4, Montana Historical Society, 1991, pp. 68–75.
- ^ Pipes, Nellie Bowden. “Extract from Exploration of the Oregon Territory, the Californias, and the Gulf of California, Undertaken during the Years 1840, 1841 and 1842 by Eugene Duflot de Mofras.” The Quarterly of the Oregon Historical Society, vol. 26, no. 2, Oregon Historical Society, 1925, pp. 151–190.
- ^ Hastings, Philip A., et al. “Fishes of the Gulf of California.” The Gulf of California: Biodiversity and Conservation, editjat minn Richard C. Brusca, University of Arizona Press, 2010, pp. 96–118.
- ^ IHO. "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2011-10-08. Miġbur 2023-01-06.
- ^ Nix, Rebekah K. "The Gulf of California: A Physical, Geological, and Biological Study" (PDF).
- ^ "The Gulf of California Invertebrate Database". www.desertmuseum.org. Miġbur 2023-01-06.
- ^ Hamilton, W.B., 1961, Origin of the Gulf of California: GSA Bull., 72, 1307–1318.
- ^ Leal-Acosta, M.L., Prol-Ledesma, R.M. (2016). "Caracterización geoquímica de las manifestaciones termales intermareales de Bahía Concepción en la Península de Baja California". Boletín de la Sociedad Geológica Mexicana (in Spanish). 68 (3): 395–407.
- ^ "Valle de los Cirios. Tesoro de Baja California". México Desconocido (bl-Ispanjol). 2010-07-14. Miġbur 2023-01-06.
- ^ "Área de Protección de Flora y Fauna Islas del Golfo de California en Baja California". web.archive.org. 2015-03-28. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2015-03-28. Miġbur 2023-01-06.
- ^ "Submarinismo en Riviera Maya Cozumel, Buceo en cuevas, Buceo con tiburones toro y ballena, Buceo en cenotes". web.archive.org. 2011-12-21. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-12-21. Miġbur 2023-01-06.
- ^ "archive.ph". archive.ph. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-07-15. Miġbur 2023-01-06.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "The Islands and Protected Areas of the Gulf of California (Mexico) inscribed on the List of World Heritage in Danger". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-06.
- ^ Aitchison, Stewart W. (2010). "3: Island Life". The Desert Islands of Mexico's Sea of Cortez. University of Arizona Press. p. 81. ISBN 978-0-8165-2774-8.
- ^ "Could a Prehistoric, 60-Foot Shark Still Exist?". Seeker (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-06.
- ^ "Alleged Megalodon Sightings That Will Make You Want to Believe". theportalist.com (bl-Ingliż). 2019-07-29. Miġbur 2023-01-06.
- ^ "Does Megalodon Still Live?". www.elasmo-research.org. Miġbur 2023-01-06.