Партско Царство

Партско Царство, или Арсакидско Царство - античка држава на Блискиот Исток што постоела од средината на 3 век пр.н.е. до почетокот на 3 век на новата ера. Поникнало во областа Партија, која го опфаќала североисточниот дел на денешен Иран, а на својот врв, покрај целиот Иран, ги опфаќало и териториите на денешните држави: Ирак, Ерменија, Грузија, источна Турција, источна Сирија, Туркменистан, Авганистан, Таџикистан, Пакистан, Кувајт, крајбрежниот дел на Саудиска Арабија во Персискиот Залив, Бахреин, Катар и Обединетите Арапски Емирати.

Со Партија владеела династијата Арсакиди (средновековен персиски: اشکانیان ), која го обединила и управувала со Иранската Висорамнина, откако ги победила Селевкидите, од крајот на 3 век пр.н.е., и повремено ја контролирала Месопотамија помеѓу 150 пр.н.е. и 224 година од новата ера. Арсакидите биле третата династија на античкиот Иран по Медијската и Ахеменидската династија . Партија (најмногу поради воведување на тешка коњаница) била најголемиот непријател на Римското Царство на исток и ја ограничила римската експанзија по Кападокија (источна Анадолија).

Кога скитско-парните номади (Асирците ги нарекувале Ашкузи) се населиле во Партија и изградиле малку независно кралство, тоа се издигнало под кралот Митридат I Партски (171-138 пр.н е.) Подоцна, на врвот на својата моќ, партското влијание достигнало до Убар во Арабија, центарот на трговските патишта со темјан.

Релативно малку се знае за Партите во споредба со Римското Царство или Ахменидското Кралство, со оглед на тоа што преживеала малку од нивната литература. Затоа, многу за историјата на Партите сознаваме од странски извори, монети и натписи. Дури и името со кое тие се нарекувале е контроверзно поради недостаток на домашни извори. Неколку грчки автори, чии фрагменти се зачувани, вклучувајќи ги Аполод од Артемида и Исидор од Каракас, пишувале под партско владеење. Нивната моќ се засновала на комбинација на герилска борба на коњанички номадски племиња и организациски вештини доволни за изградба и управување со огромно царство - иако никогаш не ја достигнало силата на персиските царства кои му претходеле и се јавиле по него. Вазалските кралства сочинувале голем дел од нивната територија, а грчките градови уживале одредена автономија.

Партија како сатрапија

Партија првично ја означувала територијата југоисточно од Каспиското Море. Била сатрапија на Ахеменидското Царство, која била освоена од Александар Македонски околу 330 пр.н.е. После смртта на Александар, управувањето на Партија му била доверена на Никанор на Вавилонската поделба во 323 година пр.н.е. На Трипарадаската поделба во 320 пр.н е. Партија му била дадена на Филип. Него го наследил Питон. После 311 година пр.н.е. Партија станала дел од Селевкидското Царство и со него владееле разни сатрапи под власта на селевкидскиот крал.

Паричката на Андрагорас, последниот селевкидски сатрап на Партија. Тој прогласил независност околу 250 година. пр.н.е.

Андрагор (? -238. стр. н д. ) бил последниот селевкидски сатрап на Партија, под селевкидските владетели Антиох I Сотер и Антиох II Теос. Андагор се обидел да се бори за независност во време кога Селевкидското Царство била вовлечено во војна со Птоломејскиот Египет. Како знак на отпор, исковал парички на кои бил неговиот лик со дијадема на главата и неговото име. Андрагон бил сосед, современик и веројатно сојузник на Диодот I во Бактрија, кој отприлика во исто време се борел и против Селевкидите за независност, создавајќи го Грчко-бактриското Кралство .

Партско Царство

Племето Парти, номадски народ со иранско потекло, коe првично зборувалo источноирански јазик, а подоцна станалo познато под името Парти, дошло на Иранската Висорамнина од Средна Азија. Тие биле врвни коњаници, познати по „партскиот истрел“: свртувајќи се назад во полн галоп за да испратат стрела директно зад нив. Околу 238 година пр.н.е. нивниот крал Арсак го соборил Андрагор и ја воспоставил независноста на својата династија од Селевкидското Царство во оддалечените делови на северен Иран, каде што денес се наоѓа Туркменистан.

„Тој (Арсак) веќе бил навикнат на животот на отимање и грабеж, кога слушнал за поразот на Селевк во борбата со Галите. Ослободен од стравот од кралот, ги нападнал Партите со група свои крадци, го совладал нивниот префект Андрагора и откако го убил ја презел власта над државата“ Justin, xli. 4

Потомците на Арсак владееле сè додека Антиох III не ја нападнал Партија во 209 година пр.н.е., го освоил главниот град Хекатомил и продолжил напред кон Хирканија. Партскиот крал Арсак II, наводно, успешно молел за мир, а Партија го признала владеењето на селевкидската власт. Антиох III толку добро ја обезбедил Партија што продолжил понатаму источно кон Бактрија, каде три години се борел против грчко-бактрискиот крал Евтидемос I, а потоа продолжил кон Индија.

До 2 век пр.н.е. Партите не успевале да профитираат од континуираното слабеење на Селевкидското Царство, а потоа постепено ги зазеле сите нејзини територии источно од Сирија. Кога Партите го зазеле Херат, движењето на трговијата долж Патот на свилата било прекинато и посталександриското хеленистичко грчко-бактриско кралство било осудено на пропаст.

Селевкидските монарси се обиделе да ја задржат партската експанзија; Антиох IV ги поминал своите последни години борејќи се со иранските држави кои се формирале. По неговата смрт 164 година. пр.н.е., Партити го искористиле династичките превирања и дошле до уште поголеми придобивки.

Партскиот крал Митридат I, во 139 година пр.н.е., го заробил селевкидскиот монарх Демитриј II и го држел во заробеништво десет години, додека неговите трупи ја презеле контролата врз Месопотамија и Медија .

До 129 година пр.н.е. Партија ги контролирала земјите сè до Тигар и го воспоставила своето зимско утврдување на неговиот брег кај Ктесифон, низводно од денешен Багдад . Тогаш Ктесифон било мало предградие од другата страна на реката Селевкија, најхеленистичкиот град во западна Азија. Зависна од богатството и трговијата обезбедени од Селеукија, партската армија ги ограничила своите упади, дозволувајќи му на градот да ја задржи својата независност. За време на најголемата жештина на месопотамиското лето, партската војска се повлекла во античките персиски престолнини Суза и Екбатан (денешен Хамадан).

Почнувајќи од околу 130 година пр.н.е., Партите претрпеле неколку упади на скитски номади, во кои биле убиени кралевите Фрат II и Артабан I. Скитите повторно ја нападнале Партија околу 90 година пр.н.е, и го поставиле кралот Санатрук на партскиот престол.

Религија

Партите биле многубожни и верувале во разни богови. Заедно со експанзијата на партската држава, тие добиле религиозни влијанија од Персијците и другите освоени народи. Врз основа на тоа, еден од најважните религиозни системи во Партското Царство билзороастризмот. Почнувајќи од 1 век н.е., во западните области на Партското Царство, пред сè во Месопотамија, започнало да се шири раното христијанство. ^[1]

Список на партските владетели

Арсак I 247–211 г.пр.н.е.
- (Според некои историчари, братот на Арсак, Титидат I, владеел од 246-211 г.пр.н.е.)
Арсак II 211–191 г.пр.н.е.
Фријапат 191–176 г.пр.н.е.
Фраат I 176–171 г.пр.н.е.
Митридат I 171–138 г.пр.н.е.
Фраат II 138–127 г.пр.н.е.
Артабан I 127–124 г.пр.н.е.
Митридат II 123–88 г.пр.н.е.
- Готарц I 95–90 г.пр.н.е.
Ород I 90–80 г.пр.н.е.
Непознат крал, 80–77 г.пр.н.е.
Санатрук 77–70 г.пр.н.е.
Фраат III 70–57 г.пр.н.е.
Митридат III 57–54 г.пр.н.е.
Ород II 57–38 г.пр.н.е.
- Пакор I 39–38 г.пр.н.е. (владеел заедно со неговиот татко Ород II)
Рамка IV 38–2 г.пр.н.е.
- Тиридат II 30–26 г.пр.н.е.
Фраат V 2 година н е.– 4 г.н.е.
- Мика 2 г.н.е.– 4 г.н.е. (владеела заедно со нејзиниот син Фраат V)
Ород III 6
Вонон I 8–12
Артабан II 10–38
- Тиридат III 35–36
Вардан I 40–47
Готарз II 40–51
- Санабар 50–65
Вонон II 51
Вологас I 51–78
- Вардан Втори 55–58
Вологас II 77–80
Пакор II 78–105
- Артабан III 80–90
Вологас III 105–147
- Остро I 109–129
- Партамапат 116
- Митридат IV 129–140
- Непознат крал, 140
Вологас IV 147–191
- Остро II 190 (полагал право на престолот)
Вологас V 191–208
Вологас VI 208–228
- Артабан IV 216–224

Наводи

↑ The Establishment and Development of Christianity in the Parthian Empire (1st cent.-224/6 A.D.)

Литература

Hill, John E. 2004. The Western Regions according to the Hou Hanshu. Draft annotated English translation.[1]
Hill, John E. 2004. The Peoples of the West from the Weilue 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between CE 239 and 265. Draft annotated English translation. [2]
An, Jiayao (2002), „When Glass Was Treasured in China“, Во Juliano, Annette L. and Judith A. Lerner (уред.), Silk Road Studies: Nomads, Traders, and Holy Men Along China's Silk Road, 7, Turnhout: Brepols Publishers, стр. 79–94, ISBN 978-2-503-52178-7.
Предлошка:Cambridge History of Iran
Assar, Gholamreza F. (2006). A Revised Parthian Chronology of the Period 91-55 BC. Parthica. Incontri di Culture Nel Mondo Antico. 8: Papers Presented to David Sellwood. Istituti Editoriali e Poligrafici Internazionali. ISBN 978-8-881-47453-0. ISSN 1128-6342.CS1-одржување: ref=harv (link)
Ball, Warwick (2016), Rome in the East: Transformation of an Empire, 2nd Edition, London & New York: Routledge, ISBN 978-0-415-72078-6.
Bausani, Alessandro (1971), The Persians, from the earliest days to the twentieth century, New York: St. Martin's Press, стр. 41, ISBN 978-0-236-17760-8.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Bivar, A.D.H. (2007), „Gondophares and the Indo-Parthians“, Во Curtis, Vesta Sarkhosh and Sarah Stewart (уред.), The Age of the Parthians: The Ideas of Iran, 2, London & New York: I.B. Tauris & Co Ltd., in association with the London Middle East Institute at SOAS and the British Museum, стр. 26–36, ISBN 978-1-84511-406-0.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Bringmann, Klaus (2007) [2002]. A History of the Roman Republic (англиски). Преведено од W. J. Smyth. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-0-7456-3371-8.CS1-одржување: ref=harv (link)
Brosius, Maria (2006), The Persians: An Introduction, London & New York: Routledge, ISBN 978-0-415-32089-4.
Burstein, Stanley M. (2004), The Reign of Cleopatra, Westport, CT: Greenwood Press, ISBN 978-0-313-32527-4.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Curtis, Vesta Sarkhosh (2007), „The Iranian Revival in the Parthian Period“, Во Curtis, Vesta Sarkhosh and Sarah Stewart (уред.), The Age of the Parthians: The Ideas of Iran, 2, London & New York: I.B. Tauris & Co Ltd., in association with the London Middle East Institute at SOAS and the British Museum, стр. 7–25, ISBN 978-1-84511-406-0.
de Crespigny, Rafe (2007), A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23–220 AD), Leiden: Koninklijke Brill, ISBN 978-90-04-15605-0.
Demiéville, Paul (1986), „Philosophy and religion from Han to Sui“, Во Twitchett and Loewe (уред.), Cambridge History of China: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 1, Cambridge: Cambridge University Press, стр. 808–872, ISBN 978-0-521-24327-8.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Ebrey, Patricia Buckley (1999), The Cambridge Illustrated History of China, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-66991-7 (paperback).
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Garthwaite, Gene Ralph (2005), The Persians, Oxford & Carlton: Blackwell Publishing, Ltd., ISBN 978-1-55786-860-2.
Green, Tamara M. (1992), The City of the Moon God: Religious Traditions of Harran, BRILL, ISBN 978-90-04-09513-7.
Howard, Michael C. (2012), Transnationalism in Ancient and Medieval Societies: the Role of Cross Border Trade and Travel, Jefferson: McFarland & Company.
Katouzian, Homa (2009), The Persians: Ancient, Medieval, and Modern Iran, New Haven & London: Yale University Press, ISBN 978-0-300-12118-6.
Kennedy, David (1996), „Parthia and Rome: eastern perspectives“, Во Kennedy, David L.; Braund, David (уред.), The Roman Army in the East, Ann Arbor: Cushing Malloy Inc., Journal of Roman Archaeology: Supplementary Series Number Eighteen, стр. 67–90, ISBN 978-1-887829-18-2
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Lightfoot, C.S. (1990), „Trajan's Parthian War and the Fourth-Century Perspective“, The Journal of Roman Studies, 80: 115–126, doi:10.2307/300283, JSTOR 300283
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Mawer, Granville Allen (2013), „The Riddle of Cattigara“, Во Nichols, Robert; Woods, Martin (уред.), Mapping Our World: Terra Incognita to Australia, Canberra: National Library of Australia, стр. 38–39, ISBN 978-0-642-27809-8.
Mommsen, Theodor (2004) [original publication 1909 by Ares Publishers, Inc.], The Provinces of the Roman Empire: From Caesar to Diocletian, 2, Piscataway (New Jersey): Gorgias Press, ISBN 978-1-59333-026-2.
Morton, William S.; Lewis, Charlton M. (2005), China: Its History and Culture, New York: McGraw-Hill, ISBN 978-0-07-141279-7.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Olbrycht, Marek Jan (2016). „The Sacral Kingship of the early Arsacids. I. Fire Cult and Kingly Glory“. Anabasis. 7: 91–106.CS1-одржување: ref=harv (link)
Posch, Walter (1998), „Chinesische Quellen zu den Parthern“, Во Weisehöfer, Josef (уред.), Das Partherreich und seine Zeugnisse, Historia: Zeitschrift für alte Geschichte, vol. 122 (германски), Stuttgart: Franz Steiner, стр. 355–364.
Rezakhani, Khodadad (2013). „Arsacid, Elymaean, and Persid Coinage“. Во Potts, Daniel T. (уред.). The Oxford Handbook of Ancient Iran. Oxford University Press. ISBN 978-0199733309.CS1-одржување: ref=harv (link)
Roller, Duane W. (2010), Cleopatra: a biography, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-536553-5.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Sellwood, David (1976). „The Drachms of the Parthian "Dark Age"“. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. Cambridge University Press. 1: 2–25. JSTOR 25203669.CS1-одржување: ref=harv (link)
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Shahbazi, Shahpur A. (1987), „Arsacids. I. Origin“, Encyclopaedia Iranica, 2: 255
Shayegan, Rahim M. (2007), „On Demetrius II Nicator's Arsacid Captivity and Second Rule“, Bulletin of the Asia Institute, 17: 83–103
Shayegan, Rahim M. (2011), Arsacids and Sasanians: Political Ideology in Post-Hellenistic and Late Antique Persia, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-76641-8
Sheldon, Rose Mary (2010), Rome's Wars in Parthia: Blood in the Sand, London & Portland: Valentine Mitchell, ISBN 978-0-85303-981-5
Strugnell, Emma (2006), „Ventidius' Parthian War: Rome's Forgotten Eastern Triumph“, Acta Antiqua, 46 (3): 239–252, doi:10.1556/AAnt.46.2006.3.3
Syme, Ronald (1939), The Roman Revolution, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-280320-7
Torday, Laszlo (1997), Mounted Archers: The Beginnings of Central Asian History, Durham: The Durham Academic Press, ISBN 978-1-900838-03-0
Wang, Tao (2007), „Parthia in China: a Re-examination of the Historical Records“, Во Curtis, Vesta Sarkhosh and Sarah Stewart (уред.), The Age of the Parthians: The Ideas of Iran, 2, London & New York: I.B. Tauris & Co Ltd., in association with the London Middle East Institute at SOAS and the British Museum, стр. 87–104, ISBN 978-1-84511-406-0.
Waters, Kenneth H. (1974), „The Reign of Trajan, part VII: Trajanic Wars and Frontiers. The Danube and the East“, Во Temporini, Hildegard (уред.), Aufstieg und Niedergang der römischen Welt. Principat. II.2, Berlin: Walter de Gruyter, стр. 415–427.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Wood, Frances (2002), The Silk Road: Two Thousand Years in the Heart of Asia, Berkeley and Los Angeles: University of California Press, ISBN 978-0-520-24340-8.
Предлошка:Cambridge History of Iran.
Yü, Ying-shih (1986), „Han Foreign Relations“, Во Twitchett, Denis and Michael Loewe (уред.), Cambridge History of China: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, 1, Cambridge: Cambridge University Press, стр. 377–462, ISBN 978-0-521-24327-8.
Young, Gary K. (2001), Rome's Eastern Trade: International Commerce and Imperial Policy, 31 BC - AD 305, London & New York: Routledge, ISBN 978-0-415-24219-6.
Zhang, Guanuda (2002), „The Role of the Sogdians as Translators of Buddhist Texts“, Во Juliano, Annette L. and Judith A. Lerner (уред.), Silk Road Studies: Nomads, Traders, and Holy Men Along China's Silk Road, 7, Turnhout: Brepols Publishers, стр. 75–78, ISBN 978-2-503-52178-7.
Daryaee, Touraj (2012). The Oxford Handbook of Iranian History. Oxford University Press. стр. 1–432. ISBN 978-0-19-987575-7. Архивирано од изворникот на 1. 01. 2019. Посетено на 12. 04. 2020. Проверете ги датумските вредности во: |access-date=, |archive-date= (help)CS1-одржување: ref=harv (link)
Neusner, J. (1963), „Parthian Political Ideology“, Iranica Antiqua, 3: 40–59
Schippmann, Klaus (1987), „Arsacid ii. The Arsacid dynasty“, Encyclopaedia Iranica, 2, New York: Routledge & Kegan Paul, стр. 526–535

Надворешни врски

[1] The Establishment and Development of Christianity in the Parthian Empire (1st cent.-224/6 A.D.)

[1]