Луксембуршки јазик

Луксембуршки
	Lëtzebuergesch
Изговор	[ˈlətsəbuəjəʃ] ⓘ
Застапен во	Луксембург, Белгија, Франција, Германија
Подрачје	Средна Европа
Говорници	320.000 (1998)
Јазично семејство	индоевропско германско западногерманско горногерманско западносредногерманско среднофранконско мозелфранконско луксембуршки; ; ; ; ; ; ;
Писмо	луксембуршка азбука
Статус
Службен во	Луксембург
Признаен како малцински во	Белгија (признаен во (Француската заедница)
Регулативен орган	Постојан совет за луксембуршки јазик (CPLL)
Јазични кодови
ISO 639-1	lb
ISO 639-2	ltz
ISO 639-3	ltz
	Говорното подрачје на луксембуршкиот (исенчено) и сродниот мозелфранконски јазик.

Луксембуршкиот јазик (Lëtzebuergesch; француски: Luxembourgeois, германски: Luxemburgisch, холандски: Luxemburgs, валонски: Lussimbordjwès) е горногермански јазик што се говори претежно во Луксембург, но и во други земји. Јазикот има вкупно 400.000 говорници.^[1]

Употреба

Говорник на луксембуршки јазик

Како што гласи неговото име, луксембуршкиот е државен јазик на Луксембург и еден од трите службени јазици во земјата (заедно со францускиот и германскиот).^[2]

Јазикот се говори и во областа Арелерланд во Белгија (дел од покраината Луксембург) и во мали делови од Лорена во Франција.

Во регионите Ајфел и Хунсрик во Германија и Лорена во Франција е застапено сличното мозелфранконското наречје на германскиот јазик.

Наречја

Постојат неколку наречја на луксембуршкиот јазик: арелски (од Арлон), ехтернашки (Ехтернах), клиерверски (Клерво), мизелски (Мозел), штатски (Луксембург), вајнски (Вијанден), минетски (Јужен Луксембург) и велчки (Вилц).

Со зголемената подвижност на населението и масовните медиуми, наречјата тежнеат кон претопување во еден стандарден јазик по пат на коинизација.

Околни јазици

Не постои јасна граница помеѓу луксембуршкиот и сродните горногермански наречја во околината (како на пр. лоренофранконскиот) бидејќи сите тие образуваат дијалектен континуум и разликите се постепени. Меѓутоа, треба да се напомене дека јазикот е неразбирлив за говорниците на германскиот, францускиот и другите романски јазици. Иако има германска основа, луксембуршкиот во голема мера се разликува од самиот германски по големиот број на француски заемки.

Азбука

Луксембуршката азбука е има 26 обични латинични букви и уште три посебни: é, ä и ë. Во заемките од француски и горногермански се запазуваат матичните букви од тие јазици:

француски: Boîte, Enquête, Piqûre итн.
германски: blöd, Bühn (но герм. Bühne), итн.

Ајфелско правило

Како и многу други западногорногермански наречја, луксембуршкиот го изоставува завршното n и nn во извесни случаи. Ова важи како за говорот, така и во пишувањето. На пример:

wann ech ginn „кога ќе одам“, но wa mer ginn „кога ќе одиме“
fënnefandrësseg „триесет и пет“, но fënnefavéierzeg „четириесет и пет“.

Фонологија

Самогласки

Правопис	МФА	Пример
a	ɑ	Kapp
a	aː	Kap
aa	aː	waarm
ä	æ	Käpp
e	æ	Decken
e	ə	liesen
ë	ə	hëllefen
é	e	drécken
ee	eː	Been
i	i	Gitt
i	iː	siwen
ii	iː	Kiischt
o	ɔ	Sonn
	oː	droleg
	ɔː	So
oo	ɔː	Sprooch
u	u	Hutt
u	uː	Tut
uu	uː	Luucht

Правопис	МФА	Пример
ai	ai	Gebai
ei	ai	deier
éi	ei	Schnéi
au	au	Mauer
au	ɛːu	Maul
äi	ɛːi	räich
oi	ɔi	Moien
ou	ou	Kou

Правопис	МФА	Пример
ae	aːə	Aen
ie	iːə	liesen
oe	oːə	Joer
ue	uːə	Buedem
äe	ɛːə	Päerd

Граматика

Луксембуршкиот има три рода (машки, женски и среден) и три падежи (номинатив, акузатив и датив). Како и во германскиот, не постои разлика во родовите кога се во множина.

Постојат два вида на придавки: својствени (атрибутивни) и прирокови (предикативни). Вториот вид се јавува во глаголи како sinn („е“) и не добиваат наставка.

Збороредот е ист како во германскиот и холандскиот јазик второприрочен (V2), т.е. каде прирокот е втор во независна исказна реченица, веднаш по тематскот дел.

Лексикон

Луксембуршкиот има многу заемки од францускиот. Други зборови се разликуваат од горногерманските, но имаат свои пандани во дијалектите. Трети пак, се чисто луксембуршки зборови.

Поврзано

Луксембуршка култура
Демографија на Луксембург
Најчести луксембуршки зборови Архивирано на 22 април 2007 г. - Сводешов список

Наводи

↑ „Le nombre de locuteurs du luxembourgeois revu à la hausse“ (PDF). Посетено на 8 ноември 2012.
↑ Mémorial A no. 16 (27 февруари 1984), стр. 196–7: "Loi du 24 février 1984 sur le régime des langues". Архивирано на 3 февруари 2006 г.

Bruch, Robert. (1955) Précis de grammaire luxembourgeoise. Bulletin Linguistique et Ethnologique de l'Institut Grand-Ducal, Luxembourg, Linden. (2nd edition of 1968)
Schanen, François and Lulling, Jérôme. (2003) Introduction à l'orthographe luxembourgeoise Архивирано на 6 јуни 2007 г.. (text available in French and Luxembourgish)

Надворешни врски

Постојан совет за луксембуршки јазик Архивирано на 30 октомври 2020 г.
Luxdico - речник (24.000 зборови)
Luxogramm Архивирано на 1 декември 2021 г. - информативен систем за луксембуршката граматика - Луксембуршки универзитет
Луксембуршка радиотелевизија (Radio-Télé Lëtzebuerg, RTL)

[speakers-1] „Le nombre de locuteurs du luxembourgeois revu à la hausse“ (PDF). Посетено на 8 ноември 2012.

[2] Mémorial A no. 16 (27 февруари 1984), стр. 196–7: "Loi du 24 février 1984 sur le régime des langues". Архивирано на 3 февруари 2006 г.

[1]

[2]