Lod

Lod (Lodi in italiàn; Laus Nova in latìn; Lauden in tudèsch) l'è 'na cità italiàna de 44 945 abitant (dàto del des 2015 ^[1]) d'la Lumbardìa céntro-meridiunàl. La se tröva ind la basa Val Padana lungh el fiüm Ada. L'è la capitàl de l'umònima pruìncia, furmàda ind el 1992.

L'è stàia fundàda el 3 agùst dal 1158 da Federìch el Barbarùsa, dopu la distrüsión del burgh antìch de Laus Pompeia, bele municipium rumàn, sit vescuvìl e liber cumün. Ind el curs dal Rinasimént, la gh'ha avüd un perìud de grand splendùr artìstich e cultüràl, dopu che l'ha uspitàd ind el 1454 el storich tratàd tra i stat regiunài italiàn cunusüd cume la Pace de Lod.

Al dì d'incö, Lod l'è un impurtànt nöd stradàl e cénter indüstriàl (ind i setùr d'la cuzmézi, dell'artigianàd e d'la prudüsión de lat e furmài). L'è ancasì el punt de riferimént de un teritòri vutàd a l'agricultüra e a l'alevamént. Par mérit de quést, la cità l'è stàia scelta cume sit dal Parch Tecnològich Padàn, vün di cénter de ricérca püsè qualificàd a livèl européo ind el camp d'le biutecnulugìe agrualimentàr.

I èn svilüpàde anca atività ligàte al setùr tersiàri; dai an dümila, in particulàr, l'è in espansión el türìzm: Lod la fa part dal grüp d'le cità d'art d'la Pianüra Padàna, anca parchè la gh'ha d'impurtànt munümént, tra cui el Dom, el Témpi Civich de l'Incurunàda, la Céza de San Francesch e'l Palàs Mozzanica.

Teritòri

Lod la se tröva ind la part céntro-meridiunàl d'la Lumbardìa, lungh l'Ada. El grüp püsè antìch dal cénter stòrich el nas sül col Eghesón, una muntagnéta de furma a trapési sü la riva destra dal fiüm; el rest d'la cità la se tröva in part süra un teràs murfològich creàd da l'òpera de eruzión dell'Ada, e in part ind l’àrea gulenàl.

Il teritòri dal cumün l'è 'traversàd da altor curs d'àcqua: el canàl d'la Müsa che ségna el cunfìn a ovest, la rògia Bertònega e la rògia Mülìna che ind el trat citadìn l'è incö quàzi dal tüt suterànea.

Dürànt l’età de méz la cità l'era tucàda dal Lagh Geründi: el teritòri l'era in gran part paludùz, ma gràsie ale òpere de ingegnerìa idràulica e al laurà di fra cistercéns e benedetìn, i terén i èn stai bunificàdi insì tant bén che i èn diventàdi i püsè fertil d'Euròpa. L'agricultüra l'è favurìda anca da le àcque irìgue d'le tante surgìve prezént ind el teritòri.

In del specìfich el terén l'è furmàd dai depòsit glaciài e flüviài che i han riempìd la Pianüra Padàna tra el Pleistocéne süperiùr e l'Olocéne, ind el curs de l'ültima glaciasión.

I litotip prezént i èn divèrs e distribüìd in mod iregulàr; generalmént i èn abastànsa rich de matrìz. Lòd la se tröva néla fàscia ciamàda "basa pianüra"; i terén i èn in magiùr part sabiùz e sabiùz-limùz.

El Dipartimént d'la Prutesión Civìl el diz che el teritòri ludezàn el gh’ha ‘na clasificasión sìzmica de Zona 4 ("sizmicità miga rilevànt").

Clima

El clima dal teritòri Ludesàn, cume quél dal rest d'la Val Padana, el prezénta le particularità de l’aréa cuntinentàl: l’està l’è calda cun un imputànt fenòmen de afa (in baz a le infurmasión dal perìud de riferimént 1961-1990, la temperadüra màsima média d'la stagión estìva l’è de +29,7 °C); invéce l'invèrn l'è de solit frég (la temperadüra mìnima média l'è pari a -0,8 °C) e i èn difüse le fiucàde, raramént de granda purtàda.

El fenòmen par el quàl l’è famùza la zona de Lod , l’è la nébia che l’è frequént ind el curs dal perìud invernàl e che la pöd anca dürà püsè se gh’en miga i vént sinòtich a livèl dal terén. L'autün e la primavéra i èn le stagión cun le magiùr precipitasión. La clasificasión climàtica di cumün italiàn la mét Lod ind la Zona E, cun 2592 grad dì.

Stòria

I urìgin de Lod i èn legàde a la distrüsión de Laus Pompeia, antìch vilàg abitàd dai Celt Boi e dopu municipium rumàn, ribatezàd ind el 89 a.c. in unùr dal cunsul Gnaeus Pompeius Strabo che propi in quél an l'eva dai el dirìt latìn ai abitànt d'le comünità in Galia Transpadàna.

Datu che la cità la se tröva sura l’incrùz d'le strade che da Placentia (Piazénsa) e da Acerrae (Pisighetón) purtèvun a Mediolanum (Milàn), e ind el punt de incrùz cun la strada che da Ticinum (Pavìa) l’andèva fin a Brixia (Brésa), Laus l'era un nöd stradàl de primària impurtànsa e par quést l’è diventàd un rich burgh cumerciàl e agrìcul.

Pasàda suta el cuntròl lungubàrd ind el sest sécul, el 24 mag 1111 Laus Pompeia l’è stàia distrüta dai milanéz dopu un lungh perìud d'asédi. I acòrd de pace i prevedèvun de recustrüì miga amò i palàs demulìd.

Quàzi cinquant'an dopu, el 3 agùst 1158, la cità l’è stàia rifundàda da l'imperadù Federìch I el Barbarùsa miga sura le ruìne de Laus Pompeia (indùe incö gh’è Lod vec) ma lungh le rive de l'Ada, par dagh 'na puzisión de cuntròl sül teritòri. L'imperadù l’ha dai a Lod straurdinàrie pusibilità, par ezémpi quéla de custrüì punt sü tüti i curs d'àcqua dal circundàri e de navigà par tüta la Lumbardìa sénsa pagà i tas.

Dürànt el Cuncìli de Lod, che’l s’è tegnüd ind el 1161 par vuluntà de l'antipapa Vitùr IV, Federìch el Barbarùsa l’ha numinàd arcivèsch de Magunza Curàd de Wittelsbach, par fa finì el scizma tra Rudùlf de Zähringen e Cristiàn de Buch.

El stema comünàl

	«D'or a la cruz piàna de rus. Urnamént esteriùr de cità.»
	(Descrisión aràldica dal stema)

Per savenn pussee, varda l'articol Stema de Lod.

Pürtròp, anca cun tante facilitasión la növa Lod l’è cresüda cun dificultà e ind el 1167 l’è stàia ubligàda dai milanéz a fa part d’la Léga Lumbàrda e a partecipà a la batàia de Legnàn dal 1176.

Ind el XIII sécul Lod l’ha cuntinuàd a svilüpàs gràsie a la prutesión de Federìch II. Dal 1251 l’è un seguitàs de signurìe dai Vistarini ai Turiani, par cuntinuà cun i Visconti, i Fissiraga e i Vignati che ligàrun Lod a Piazénsa, finché ind el XIV sécul Lod se tacò al Dücàd de Milàn, inisialmént suta i Visconti che i han fai tirà sü el maestùz castél de Porta Regàla (1355-1370) e dopu suta i Sforza che, cun Francèsch, i han ingrandìd e cunsulidàd el sistéma difensìu cun la costrüsión de dù furtificasión a l’inìsi e a la fin dal punt ins l'Ada. Dopu cal perìud chi, la cità l’è stàia cuinvòlta ind le guère cun la vizìna Repüblica de Venésia.

Ind el perìud rinascimentàl a Lod gh’en stai impurtànt avenimént stòrich: ind el 1413 l'antipàpa Giuàn XXIII e l'imperadù Sigismùnd i han cunvucàd dal Dom de Lod el Cuncìli de Custànsa, che l’avarés pö risulvìd el Scisma d'Ucidént. El 9 aprìl 1454, apùz al castél de Porta Regàl, sed lucàl d'la curt de Francèsch Sforza, i stat regiunài italiàn i han firmàd la Pace de Lod, che l’ha garantìd quàrant'an de stabilità pulìtica. Chel perìud chi l’è stai anca vün di püsè bei d'la stòria ludezàna dal punt de vista cultüràl, suratüt suta el vescuvàd de Carl Pallavicino (1456-1497).

Ind le età sücesìve Lod l’è stàia suta el dumìni spagnöl, ‘ustrìegh e francéz. Chel perìud chi l’ha segnàd un declìn ecunòmich e un ralentamént d'la crésida demugràfica, suratüt in épuca spagnöla, quànd la cità l’è stàia trasfurmàda in d'una véra furtésa.

El guèrn de Maria Teréza d'Austria l’ha segnàd l’inìsi d'la ripréza ecunòmica, gràsie suratut ala multiplicasión e a la riurganizasión rasiunàl di terén cultivàbil ind el circundàri.

El dumìni 'ustrìegh l’è finìd el 10 mag 1796, quand Napoleón l’ha batüd el maresciàl 'ustrìegh Beaulieu ind la batàia dal punt de Lod, che l’ha dervìd la strada par la cunquìsta de Milàn.

Chel avenimént chi el giüstìfica la prezénsa in tante cità, francéz de strade e piàse dedicàde al punt de Lod, par ezémpi ind el VI arrondissement de Parìz se tröva la Rue du Pont de Lod.

A l'Ünità d'Itàlia, Lod l'èra amò circundàda da i vec mür medievài. L’è stai in chi an lì che l’abitàd el s'è svilüpàd lungh i strad föra di mür par la crésida demugràfica che la gh’è stàia dopu l'apertüra d'la linea feruviària Milàn-Piazénsa dal 1861 e l'insediamént d'le prime indüstrie tra cui el Lanificio Varesi-Lombardo ind el 1868, el Linificio Canapificio Nasiunàl e la Polenghi Lombardo ind el 1870.

Evoluzion demografega

L'andament del nümer de abitant del cumün de Lod l'è mustraa in de la tabela chi de sota

Abitant censid

Aministrasión

El Sindich de Lod el se ciàma Sara Casanova della Lega.

In de la cità a ghé un Uspedàl grand asé, la Stasión, e el Tribünál. Ghé anca tre Caserme: di Carabiniér, di Pumpiér e de la Pulisìa.

Gh'é el palási del vèsch (Maurizio Malvestiti), ma ghé anca una cumünità Urtudósa, suratüt chi végnen de la Rumania e anca una cumünità Müsülmana.

Üniversità

Ind el 2005 i han inaugüràd el Parch Tecnulògich Padàn specializàd in biutecnulugìe agru-alimentàr.

L'entràda dal Parch Tecnulògich
Un'altra foto dal Parch

Bibliugrafìa

Giovanni Agnelli, Lodi ed il suo territorio nella storia, nella geografia e nell'arte, Lodi, 1917. (ISBN miga dispunìbil).
Beatrice Ambreck et al., Atlante della nuova Provincia di Lodi, Lodi, Il Giorno, 1996. (ISBN miga dispunìbil).
Agenore Bassi, Storia di Lodi, Lodi, Edizioni Lodigraf, 1977. ISBN 8871210182.
Agenore Bassi, Lodi fra storia e cronaca dal 1919 al 1945, Lodi, Il Pomerio, 1979. ISBN 8871210190.
Agenore Bassi et al., Lodi - La storia, Lodi, 1989. (ISBN miga dispunìbil).
Giorgio Bigatti, Il Municipio e la Città - Il Consiglio comunale di Lodi (1859-1970), Silvana Editoriale, 2005. ISBN 888215999X.
Vittorio Bottini, Alessandro Caretta e Luigi Samarati, Lodi - Guida artistica illustrata, Lodi, Edizioni Lodigraf, 1979. (ISBN miga dispunìbil).
Alessandro Caretta e Luigi Samarati, Lodi - Profilo di storia comunale, 1958. (ISBN miga dispunìbil).
Ernesto Carinelli, Sandro De Palma e Giorgio Granati, Lodi Murata - Sistema difensivo e parti sotterranee, Lodi, Il Pomerio, 2006. ISBN 887121448X.
Sergio Galuzzi (a cura di), Lodi in un giorno, Lodi, Giona, 2000. (ISBN miga dispunìbil).
Bassano Martani, La buona indole dei lodigiani, Lodi, Il Pomerio, 1880. ISBN 8871210573.
Gaspare Oldrini, Lodi nella musica e nella cultura. (ISBN miga dispunìbil).
Andrea Timolati, Lodi nella storia e nell'arte. (ISBN miga dispunìbil).
Cesare Vignati, Storia di Lodi e il suo territorio, Lodi, 1860. ISBN 8870722503.

Riferiment

↑ Statìstiche demogràfiche ISTAT. Statìstiche sö la popolasiù del Istitùto Nasiunàl de Statìstica relatìve al 31 de Dezember 2015.

Alter pruget

Wikiquote el gh'ha dent citazzion de o su Lod
Wikimedia Commons el gh'ha dent imagin o alter archivi su Lod
Wikivoyage el gh'ha dent Informazzion turisteghe su Lod

Vus curelaa

[1] Statìstiche demogràfiche ISTAT. Statìstiche sö la popolasiù del Istitùto Nasiunàl de Statìstica relatìve al 31 de Dezember 2015.

[1]