Сизь

Сизь (латин Picidae; рочӧн Дятел) — вӧрса лэбач.

Ыджда да рöм

Вӧрӧ быд ветлігӧн кывлывлан пуӧ колскӧдчӧм. Тайӧ сизьяс тадзисӧ уджалӧны – пуысь пуӧ лэбалӧны да корсялӧны кырсь улын олысь либӧ пу сьӧмӧсӧ пырӧм гагьясӧс. Сизьяслӧн вывтыраныс унатор синмӧ шыбитчана: ӧжын кодь ён нырыс, кузь кывйыс (овлывлӧ 14 сантиметрӧдз), кодлӧн йылыс вель чорыд да вугыр коль крукыльяса, а веркӧсыс быттьӧ лемасян мавтаса. Татшӧм кывнад зіль лэбачыд розьӧдӧ да кокньыда кыскӧ пыдӧ пырӧм номыръясӧс. Чуньясыс кокас кузьӧсь да лэчыд крукыля гыжъясаӧсь. Кыкыс на пиысь водзлань, а мӧд кыкыс бӧрлань видзӧдӧны. Бӧжас тывгӧныс зэв чорыд да сы вылӧ тшӧтш мыджсьӧ лэбачыс пучеръясӧ кутчысигӧн.

Коми Республикаын туялысьяс торйӧдӧны тылабордаясӧс сизьяс котырын вит-ӧ-квайт сикасӧс: сьӧд сизь, сера сизь, дзоля сизь, дзор сизь, еджыд мышкуа сизь да с.в.

Медся уна да быдлаын, весиг садъясын да паркъясын, паныдасьлӧ сера сизь (рочӧн: большой пёстрый дятел). Ыджданас ябыр кодь – тушаыс овлывлӧ 27 сантиметр, сьӧктаыс – 97 граммӧдз. Гӧн рӧмыс кызвыннас сьӧд да еджыд сора, юрыс гӧрд визя. Синмыс тшӧтш гӧрд рӧма. Нырыс пемыдруд, кымӧсыс рудовъеджыд, кынӧмладорыс кольквижлань мунӧ, бӧжыс сьӧд, еджыд визьяса да чутъяса.

Паськалöм

Сизьяс паныдасьлӧны быдлан: абуӧсь войвыв полярнӧй му дорын, Ирландияын, Австралияын, Выль Зеландияын, Выль Гвинеяын, Мадагаскарын да кутшӧмсюрӧ океанса діяс вылын. Рочмуын паныдасьлӧ сизьяслӧн 14 сикас.

Сера сизьяс сетӧны ыджыд отсӧг вӧрса пуяслы да быдмӧгъяслы, найӧс тшыкӧдысь-розьӧдлысь горш гагьясӧс корсялӧны-бырӧдӧны да.

Поздйысьöм

Кӧлысясян кадас лэбачьясыс пондӧны сизьдыны-таргыны кос пуясӧ, быттьӧ кодкӧ кучкалӧ тыртӧм лагунӧ. Тадзи найӧ чуксалӧны пӧвъяснысо гозйӧдчыны. Быдтысигкежлас позсӧ кодйӧны важ пипуӧ либӧ пожӧмӧ. Пыран розьыс позъяс гӧгрӧс, а горс пытшкӧсыслӧн кузьтаыс овлывлӧ комын вит сантиметрӧдз. Пӧжны пуктӧны еджыд рӧма 5-6 кольк. Позъяс пукалӧны эньыс и айыс, ӧта-мӧдсӧ вежлалӧмӧн кык вежон чӧж. Сизьяслӧн сильӧпияныс гораа шыалысьӧсь, сы вӧсна ылысянь кылан, кодарын налӧн позйыс. Посни йылӧмыслы сёянсӧ ваялӧны гознан лэбачыс, но мамыслы пӧ, зільджыка ноксьӧ да, вердчан уджыс вичмывлӧ ёна унджык. Ода-кора тӧлысь помын быдмыштӧм сизьпиян пондӧны нин петавлыны асланыс горсйысь, а чужӧмсяньыс тӧлысь мысти дзикӧдз эновтӧны сійӧс.

Оласног да сёян

Кызвын кадсӧ сера сизьяс коллялӧны лыска пуа вӧръясын, кӧні пӧткӧдчӧны коль кӧйдысӧн. Сёяныс кӧ тырмымӧн, чужанінас и тӧвйӧны. А тшыг воясӧ кынӧмпӧтсӧ перйӧм могысь лэбзьывлӧны вель ылӧдз – лунвыв либӧ рытыв-лунвыв муясӧ. Гожӧмнас сера сизь куталӧ быдсяма гагъяссӧ, пучӧйясӧс, пуясӧс розьӧдлысь номыръясӧс, кокавлывлӧ и кодзувкотъясӧс. Арланьыс вуджӧ быдмӧг сёян вылӧ – нетшкӧ пуяс вылысь кольяссӧ да пылльӧ найӧс. Лунтырся кыйдӧс лыдыс пӧ кайлывлӧ ветымын колльӧдз. Сёянінсӧ сера сизьяс быд пӧрйӧ оз вежлавны да, ӧти местаас тыртӧм коль чукӧръясыс овлӧны вель гырысьӧсь. Тулыснас сера сизь кытшӧн розьӧдлӧ кыдз пулысь сюмӧдсӧ да чӧсмасьӧ зараваӧн.

Рöдвуж кыв вылын

Лэбачыслӧн «сизь» нимыс зэв важся. Перымса комияс ла удмуртъяс дзик жӧ миян моз сизьӧн шуӧны. Лӧсялана рӧдвуж весьтасъяс нӧшта эмӧсь мари, финн, эст да саами кывъясын.

Öшмöс

Ракин А.Н. Сизь // Би кинь, 2013. – 1 №.