Дозмӧр варыш

Дозмӧр варыш (латин Accipiter gentilis; рочӧн Ястреб-тетеревятник) — ыджыд вӧрса хишнӧй лэбач.

Ыджда да рӧм

Вывтырыслӧн кузьтаыс овлывлӧ 70 сантиметрӧдз, а сьӧктаыс — ӧти килограмм да 80 граммӧдз. Мышкуыс рудвевъя сьӧдовгӧрд, кынӧм увдорыс еджгов, туша пасьталаыс тӧдчӧны вомӧна пемыд визьяс. Синмыс да кокыс кольквиж, синкымыс еджыд, нырыс лӧзовгӧрд. Гӧгрӧс пома паськыд бордйыс да кузь бӧжыс сетӧны позянлун пелька лэбавны тшӧкыд вӧрын пу вожъяс костӧд.

Паськалӧм

Олӧ-вылӧ Европаса, Азияса ла Войвыв Америкаса вӧраинъясын, а сідзжӧ Африка Войвылын, Войвыв Монголияын, Китай Рытыввылын да Японияын.

Поздйысьӧм

Коми пармаын паныдасьлӧ лунвыв юкӧнъяссяньыс да вӧра тундраӧдз. Абу волысь-мунлысь тылаборда, Комиын поздысьӧны да быдтысьӧны пыр ӧтилаын. Сӧмын тӧвнас, медся сьӧкыд кадас, недыр кежлӧ вешйывлӧны лунвывланьӧджык. Рӧдмӧдчыны пондӧны ода-кора тӧлысь пуксьӧм бӧрын. Позсӧ лӧсьӧдӧны вӧр дорӧссянь оз ылӧ, но тшӧкыд да пемыд местаӧ. Тэчӧны сійӧс ньӧръясысь джуджыд пу йылӧ, пучербердса кыз увъяс вылӧ. Поз пытшкӧсыс 70 сантиметр пасьта, пыдӧсас вольсалӧны коз да ньыв лыс, содтӧд ассьыныс гылалӧм гӧнсӧ. Корсюрӧ босьтлывлӧны и мукӧд гырысь лэбачлысь важ позсӧ. Пӧжны пуктӧны 2 либӧ 4 кольк, найӧ вижовруд рӧмаӧсь да кольквиж чутъясаӧсь. Пӧжсигас позъяс пукалӧны гознан варышыс ӧта-мӧдсӧ вежлалӧмӧн вит вежонӧдз. Пӧжсигас сёянсӧ корсьӧны да ваялӧны, кодныс оз пукавны позъяс. Сора тӧлысьын варышпияныс заводитӧны лэбавны да эновтӧны чужан позсӧ. Та кадӧ став тылабордаыс позтырнас быдтысянінсьыс петӧны дорӧджык — посньыдджык вӧра да эрда местаясӧ. На бӧрся лэбӧны-вӧтчӧны тшӧтш и дозмӧр варышъяс.

Оласног да сёян

Дӧзмӧр варышъяс нэм чӧжныс олӧны гозйӧн-гозйӧн да оз вежлавны ассьыныс пӧвнысӧ. Но кыйсьӧны век ӧткӧн-ӧткӧн, и мый шедӧ, быдӧн ачыс сёйо. Сӧмын быдтысян кадас ӧтув пӧткӧдчӧны. Став лэбачыс, посньыдыс и гырысьыс, весьӧпӧрлӧны, казяласны кӧ варышыслысь енэжын шлывъялӧмсӧ, да зільӧны дзебсьыны сыысь — сук понӧляинӧ, му горсйӧ, а сиктъяс бердын кӧ, весиг керкаад лэбыштасны. Но варышъясыс уськӧдчӧны кыйдӧсыс вылӧ оз сӧмын восьсӧн, но тшӧкыда и гусьӧн кыйӧдчанінсянь.

Дозмӧр варышъяслӧн медшӧр чӧсмасянторйыс — пӧткаяс: дозмӧръяс, таръяс, сьӧлаяс, уткаяс, а сідзжӧ ракаяс, гулюяс да мукӧд сикас лэбач. Уськӧдчывлӧны и кӧчьяс вылӧ. Сикт весьтын лэбалігӧн кыйӧдӧны чипанъясӧс да налысь пиянсӧ. Удайтчывлӧ и найӧс пышйӧдны. Тайӧ варышыслӧн аслыспӧлӧслуныс сыын, мый вермӧ перйыны кынӧмпӧтсӧ быдлаысь — сынӧдысь и му вылысь, ва вылысь и ва веркӧсысь. И век пӧткӧдчӧ сӧмын аслас кыйӧмторйӧн, шоймӧм ловъяслысь яйсӧ некор оз вӧрзьӧд.

Рӧдвуж кыв вылын

Коми йӧз дозмӧр варышӧс нимтӧны нӧшта курӧг варышӧн да чипан варышӧн, перымса комияс — тар варышӧн да курӧг варышӧн. Удмуртъяс ногӧн, тайӧ курег лушес, тур лушес, лылык лушес, лукъя лушес. Комиӧдны кӧ, артмӧ: курӧг варыш, тар варыш, гулю варыш, дозмӧр варыш. Лыддьӧдлӧм коми да удмурт нимъясыслӧн подулыс ӧти, код серти позьӧ тӧдмавны, мыйӧн пӧткӧдчӧ тайӧ варыш сикасыс.

Ӧшмӧсъяс

Ракин А.Н. Дозмӧр варыш // Би кинь, 2013. – 6 №.