Авлык

Авлык (латин Clangula hyemalis; рочӧн морянка, саук, аллейка) — тайӧ утка котырысь ваӧ суналысь неыджыд лэбач.

Паськалӧм да оласног

Тайӧ лэбачыс унджык кадсӧ коллялӧ саридз бердын. Гожйӧ да быдтысьӧ Йиа саридз пӧлӧн, а тӧвйыны лэбзьӧ Мурман да Скандинавия дорӧсъясӧ, а сідзжӧ Балтика саридз дорӧ.

Авлык — шӧрпӧлӧс суналысь утка. Тушаыслӧн кузьтаыс бӧж йылӧдзыс овлывлӧ 60 сантиметрӧдз, сьӧктаыс — килограмм гӧгӧр. Айыслӧн йыла бӧжас медся кузь кык чурвидзысь шӧр тывбордйыс гожӧмнас гылалӧ. Нырыс дженьыд, туша ӧтар-мӧдар бокыс да юрыс рудов, зобйыс, мышку вылысыс да бордйыс пемыд рудовгӧрд, а сэсся быдлаті еджыд. Эньыслӧн мыш вевдорыс серӧдышталӧма визьясӧн, нырыс сьӧд, кокыс кельыд-лӧзовруд, синмыс гӧрдов. Роч муын тайӧ войвывса уткаыс олӧ тундра пасьтала — Кола кӧджсянь Камчаткаӧдз, а сідзжӧ паныдасьлӧ Европалӧн войвыв юкӧнъясас да Войвыв Америкаын.

Парма весьтын, ёнджыкасӧ Печӧра кывтыд вожъясын, петкӧдчылӧ сӧмын гожйыны локтігас да тӧвйыны бӧр мунігас.

Коми муӧ авлыкъяс локтӧны ода-кора тӧлысь помын, став мукӧд уткасьыс медся сёрӧн. Лэбӧны быдтысянінъясас ӧткӧн-ӧткӧн либӧ ичӧтик кельӧбъясӧн. Быдӧн на пиысь аслыс гозпӧвсӧ бӧрйӧ тӧвъянінас на. Овмӧдчӧны тыяс да гӧпъяспӧлӧнса быдмӧга местаясӧ. Позсӧ лӧсьӧдӧны косінӧ, васянь неылӧ. Водзпӧрсӧ поз пыдӧсас вольӧсыс жебиник, но, пӧжсьысь уткаыслӧн гӧныс гылалӧ да, сійӧ вочасӧн содӧ.

Пӧжны пуктӧны куимсянь кӧкъямыс колькйӧдз. Найӧ абу дзик еджыдӧсь, содтӧд тӧдчыштӧ кольквижгӧрдов рӧмсер. Пӧжсигас позъяс пукалӧ сӧмын энь уткаыс куим вежон чӧж либӧ дырджык. Уткапияныслӧн вынсялыштӧм мысти мамыс котырсӧ нуӧдӧ гырысьджык юяс-тыяслань. А налӧн борд йылӧ кыпӧдчӧм бӧрын воӧдчӧны саридз дорӧдз.

Лэбалӧны авлыкъяс тэрыба, шӧр нырвизьсьыс ӧтарӧ-мӧдарӧ кокньыда кежавлігтырйи. Бура уялӧны. Пӧткӧдчӧны небыд гагъясӧн да чериӧн. Чужанінсӧ эновтӧны йирым тӧлысь пуксигӧн.

Рӧдвуж кыв вылын

«Авлык» нимыс кызвын комиыслы абу тӧдса. Вӧдитчӧны сійӧн сӧмын кык сёрнисикасын: изьвасалӧн «авлык», удорасалӧн «аллык». Роч нимыс пӧткаыслӧн «морянка».

Тайӧ войвывса уткасӧ матыс рӧдвуж войтыръяс (перымса комияс да удмуртъяс) оз тӧдны, сы вӧсна мый сэтчӧс местаясӧ найӧ оз волывлыны. Аддзывлытӧм лэбачьясыдлӧн и кыввораныс нимыс абу. Лӧсялана нимъяс эмӧсь балтикабердса финн-йӧгра кывъясын — финнъяслӧн, карелъяслӧн да саамъяслӧн. Сэнъясын уткасӧ шуӧны «аллыӧн» либӧ «аллогкайӧн».

Туялысьяслӧн да тундра гӧгӧртасын кыйсьысьяслӧн висьталӧм серти, татшӧм утка сикасыс пӧ чуксасьӧ «алла-аллаа-аллы» шыясӧн. Тайӧ шыяссӧ, тыдалӧ, и пуктӧмаӧсь подулас пӧткаыслы коми да мукӧд финн-йӧгра нимъяссӧ лӧсьӧдігӧн. Татшӧмсяма лэбач нимъясыс коми кывйын абу этша, шуам, ватшкан, герчкан, кырныш, куваркан, чавкан да с.в.

Ӧшмӧсъяс

Ракин А.Н. Вӧр-васа олысьяс. — Сыктывкар: Анбур, 2017. — 240 л.б.

Ыстӧдъяс