Торий
Торий (лат. Torіum; Тһ) — периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы, атомдық саны 90 химиялық элемент. Торий әлсіз радиоактвиті, ашық күміс түстес металл. Ашық ауада тотығып, зәйтүн-сұр түсті торий диоксидін түзеді. Ол салыстрымалы жұмсақ, иілгіш келеді және жоғары балқу температурасына ие. ТһО2 отқа төзімді материал. Торий – электропозитивті актинид, оның химиялық құрамында тотығу дәрежесі +4 басым; ол жоғары реактивті және ұсақ ұсақталған жағдайда ауада тұтануы мүмкін. Ең орнықты изотопы 232Тһ.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
күміс металл, көбінесе қара жабындымен 
| |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі |
Торий, 90 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок |
ІІІ, 7, f | ||||||||||||||
| Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация |
[Rn] 6d27s2 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 18, 32, 18, 10, 2 | ||||||||||||||
| Атом радиусы |
179.8 пм | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| Ковалентті радиус |
206±6 пм | ||||||||||||||
| Ион радиусы |
(+4e) 102 пм | ||||||||||||||
| Электртерістілігі |
1,3 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері |
+1, +2, +3, +4 | ||||||||||||||
| Иондалу энергиясы |
1-ші: 587 кДж/моль (эВ)
| ||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық (қ.ж.) |
11,78 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы |
2028 K | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы |
5060 K | ||||||||||||||
| Балқу жылуы |
16,11 кДж/моль | ||||||||||||||
| Булану жылуы |
513,7 кДж/моль | ||||||||||||||
| Молярлық жылусыйымдылық |
26,23 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| Тор құрылымы |
Текше бетке бағытталған | ||||||||||||||
| Тор параметрлері |
5,080 Å | ||||||||||||||
| Дебай температурасы |
100,00 K | ||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| Жылуөткізгіштік |
(300 K) (54,0) Вт/(м·К) | ||||||||||||||
| Юнг модульі |
79 ГПа | ||||||||||||||
| Жылжу модульі |
31 ГПа | ||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті |
0.27 | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы |
3.0 | ||||||||||||||
| Виккерс қаттылығы |
295–685 МПа | ||||||||||||||
| Бринеллий қаттылығы |
390–1500 МПа | ||||||||||||||
| CAS нөмірі |
7440-29-1 | ||||||||||||||
Ат.м. – 232,0381, тығыздығы – 11,724 г/см3, балқу температурасы – 1750°С.
Тарих
өңдеуТорийді алғаш рет 1828 жылы Йенс Берцелиус минералдан бөліп алды, кейінірек ол торит деп аталды (құрамында торий силикаты бар). Ашушы элементті скандинавиялық мифологиядағы найзағай құдайы-Тордың атымен атады.