SALÂT-ı ÜMMİYYE

Hz. Peygamber’e, aile fertlerine ve yakınlarına dua ifadelerinden ibaret olup mevlid merasimleri, tarikat zikirleri icrası, sakal-ı şerif ve hırka-i saâdet ziyareti, teravih namazlarında her dört rek‘attan sonra (ilâhi okunmadığı zamanlarda) olmak üzere çeşitli dinî törenlerde belirli beste ve güftesiyle toplu olarak okunan bir dinî mûsiki formudur. Diğer salâlar gibi Arapça olan salât-ı ümmiyye camilerde cumhur müezzinliği çerçevesinde icra edilir. Salât-ı ümmiyyenin metni şöyledir: “Allāhümme salli alâ seyyidinâ Muhammedini’n-nebiyyi’l-ümmiyyi ve alâ âlihî ve sahbihî ve sellim.” Bu salânın adının metinde geçen “nebiyyi’l-ümmiyyi” ifadesindeki “ümmî” kelimesinden kaynaklanmış olması muhtemeldir.

Kimin tarafından tertip edildiği bilinmeyen salât-ı ümmiyyenin notasını güftesiyle birlikte Nazarî-Amelî Türk Musikisi adlı eserinde neşreden Mehmet Suphi Ezgi, bu eserin Hatîb Zâkirî Hasan Efendi tarafından segâh makamında ve semâi usulüyle bestelendiğini kaydetmekteyse de bu görüş mûsiki çevrelerinde ilgi görmemiştir. Pek çokları gibi Halil Can ve M. Ekrem Karadeniz de Buhûrîzâde Mustafa Itrî Efendi tarafından segâh makamında bestelenen salât-ı ümmiyyenin, aksak semâi evferi, nîm-evsat ve iki aksak semâiden oluşan kırk üç zamanlı, kendi içinde bir ritmik yapısının bulunduğunu ifade etmiştir. Salât-ı ümmiyye, Süleyman Çelebi’nin mevlidinin okunuşu sırasında bahirler arasında ve özellikle velâdet bahri sonunda Hz. Peygamber’in doğumu münasebetiyle ona hürmeten ayağa kalkıldığı sırada okunur. Ayrıca mi‘rac bahrinin ortasındaki, “Yâ ilâhî hazretinden hâcetim / Budurur kim ola makbûl ümmetim” beytiyle bu bahrin sonundaki, “Ümmetin olduğumuz devlet yeter / Hizmetin kıldığımız izzet yeter” mısralarından sonra iki defa tekrar edilen bu salâ üçüncü defasında, “Allāhümme salli alâ seyyidinâ Muhammedini’llezî câe bi’l-hakkı’l-mübîn ve erseltehû rahmeten li’l-âlemîn” şeklinde değişik bir güfte ile sona erer.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 36. cildinde, 20-21 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.