Latvia
| Latvia | ||
| Latvijas Republika | ||
|
| |
| Standardo di Latvia | Blazono di Latvia | |
| Nacionala himno: | ||
| Dievs, svētī Latviju! | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Rīga | |
| Precipua urbo: | Rīga | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Latviana | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Egils Levits | |
| · Chefministro: | Krišjānis Kariņš | |
Surfaco: (124ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 64 589 km² | |
| · Aquo: | 1,57 % | |
Habitanti: (153ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 1 862 587[1] (2021) | |
| · Denseso di habitantaro: | 28,84 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Euro | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | LV
| |
LVA
| ||
428
| ||
| Reto-domeno: | .lv | |
Latvia esas lando en nord-estal Europa, inter Rusia, Bielorusia, Lituania ed Estonia. Este jacas Baltiko.
Bazala fakti pri Latvia.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Latvia |
Homi komencis habitar la regiono di nuna Latvia cirkume 9 000 yari ante Kristo. Dum Mezepoko la voyo qua ligis Skandinavia a Bizancana imperio trairis la regiono, qua anke konocesis por la nomo Livonia. Latviana sucino ja esis konocata da Romani e Greki centi di yari ante.
Dum la 13ma yarcento, la regiono restis sub dominaco dil Ordeno di Germana Kavalieri. Li fondis Rīga la yaro 1201. En 1282, urbi Rīga, Cēsis, Limbaži, Koknese e Valmiera membreskis Hanso-uniono. Rīga establisis forta komercala relati kun altra regioni de Baltiko.
Dum la 16ma yarcento Luteranismo expansis tra la regiono. En 1561, pos la milito di Livonia, la regiono submisesis a la Grandadukio Lituania, pose parto di Polonia-Lituania. Pos militi inter Polonia e Suedia (1600 til 1629) Suedia okupis Rīga ed altra teritorii en 1621. En 1629 nur la sudwestala parto de la dukio Livonia restis sub domeno di Polonia-Lituania, e katolikismo divenis la precipua religio en ta areo. Sueda dominaco duris til 1721.
Rusa imperio okupis Latvia dum la 18ma yarcento. Rusi probis remplasigar Latviana linguo per la Rusa dum la fino di la 19ma yarcento, ma populala deskontento explozis dum Rusa Revoluciono di 1905 qua recevis nacionalista karaktero en Baltika stati.
L'unesma mondomilito devastis Latvia. Komence, demandi pri su-determinado esis movado por plusa autonomio, ma kun Rusa revoluciono di oktobro 1917, la kontrato di Brest-Litovsk, e la fino dil milito ye la 11ma di novembro 1918 eventis manko di povo, e Latvia deklaris sua nedependo ye la 18ma di novembro 1918. Kārlis Ulmanis divenis l'unesma chefo di guvernerio. La lando adoptis sua unesma konstituco en februaro 1922, ma ye la 15ma di mayo 1934 Ulmanis establisis diktatoreso, qua duris til 1940.
Ye la 5ma di oktobro 1939 Sovietia koaktis Latvia aceptar pakto pri "mutuala sokurso", posibliginta Sovietia pozar 25.000 til 30.000 soldati en Latviana teritorio.[2] Pos simulachar incidenti en la frontiero, ye la 17ma di junio 1940 Sovietia anexis Latvia. Ye la 5ma di agosto sam yaro, Sovietia enkorpigis Latvia kom sua republiko, kun la nomo Republiko Socialista Sovietiana Latvia.
En 1941 Nacional-Socialista Germania atakis Sovietia ed invadis Latvia ye la 10ma di julio ta yaro. Germani komencis mortigar judi e cigani, e konskriptis cirkume 200 000 Latviani kom soldati, di qui la duimo perisis. Kande la kontreatako Sovietiana komencis en 1944 li decidis koncentrar ataki en Ukraina e Bielorusia. Do, cirkume 200 000 Germana soldati restis en Kurlando til fino di la milito, ye la 8ma di mayo 1945, kande lia komandinto, kolonelo Carl Hilpert, kapitulacis.
Kom rezulto di la milito, la habitantaro di Latvia diminutis per 300 000 til 500 000 personi. Lua substrukturo subisis severa domaji. Pos la milito, Sovietiani deportis cirkum 43 000 rurala proprietanti e Latviana nacionalisti vers Siberia. L'uzado di latviana linguo restriktesis, e koaktesis l'adopto di bilingueso.
La situaciono komencis chanjar kande Mihail Gorbachyov asumis la povo en 1985. En 1987, komencis l'unesma demonstri pri nedependo, ed ye la 21ma di agosto 1991, pos intensa populala protesti, Latvia itere nedependanteskis.
En plebicito ye la 20ma di septembro 2003 kun 69% yes-voti Latviani aprobis ke la lando membreskez l'Europana Uniono. Ye la 29ma di marto 2004 Latvia membreskis NATO, ed ye la 1ma di mayo sam yaro ol membreskis Europana Uniono. En 2008 pos kin-yara kresko, l'ekonomio di Latvia diminutis per 4,5%[3] pro la forta financala krizo. En 2009, chomeso superiris 18% de la laboro-povo. Pro to la TNP diminutis per 18,8% ta yaro.[3]
Politiko
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
Segun la konstituco adoptita unesmafoye ye la 15ma di februaro 1922 e riestablisita en 1993, Latvia esas parlamentala republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas dal parlamento (Saeima) por 4 yari, en separata elekto. La chefo di guvernerio esas la chefministro, qua selektesas dal prezidanto, ma mustas recevar konfido-voto dal parlamento.
Saeima, la parlamento di Latvia, havas unika chambro kun 100 membri, qui elektesas dal populo por 4 yari. Latvia esas unesala stato, kun 42 administrala subdividuri, di qui 7 esas "urbi-stati": Daugavpils, Jelgava, Jūrmala, Liepāja, Rēzekne, Rīga, e Ventspils. Existas 4 historiala regioni - Kurlando, Latgalia, Semigalia e Vidzeme - agnoskata da Latviana konstituco.
En 1996 kreesis la konstitucala korto, la maxim alta korto di la lando. La judiciala povo anke konsistas ek lokala judiciisti, distriktala korti e la supra korto.
Extera politiko
[redaktar | redaktar fonto]Latvia esas membro dil Unionita Nacioni, Europana Uniono, Europana Konsilistaro, NATO, dil Organizuro pri la Sekureso e Koopero en Europa, IMF e MOK. Ol anke esas membro de la Konsilistaro di Baltika Stati e de la Nordala Banko por Kolokado (Nordic Investment Bank). Ol anke esis membro de la Ligo di la nacioni (1921 til 1946).
Nun ol mantenas diplomacala relati kun 158 landi.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Latvia havas entote 1 866 km di frontieri, di qui 343 km kun Estonia norde, 276 km kun Rusia este, 161 km kun Bielorusia sud-este, e 588 km kun Lituania, sude. Lua tota surfaco, 64 589 km², esas poke min granda kam olta di Mexikiana stato Nuevo León.
La fiziografio di Latvia formacesis dum Quaternaro, e dum glacial epoko de Plioceno. Ordinare, la tereni esas basa e neplana, kun kolini e kolineti konsistanta ek rezidui transportita da glacieri, ed altitudi infre 100 metri. Ca arei reprezentas 75% de la surfaco di la lando, e la cetera 25% esas tereni modereme alta. La maxim alta monto di la lando esas Gaiziņkalns, kun 311 metri adsur marala nivelo.
Foresti kovras 42% de la teritorio di la lando. Cirkume 10% de la teritorio konsistas ek slameyi e marshoza arei. Agrokultivo praktikesas en 27% de la teritorio di Latvia, nome en kolinoza zoni kun poka altitudo. La regiono Semigalia, sude de Rīga, havas la maxim fertila suli di la lando.
La klimato di Latvia povas deskriptesar sive kom humida kontinentala (Dfb segun la klimatala klasifikuro da Köppen-Geiger), sive kom oceanala/marala (Cfb, segun la sama klimatala klasifikuro). Dum somero, diala sunolumo esas abundanta, kontre ke dum vintro la sunolevo eventas depos 9:00 kloki, e la sunokusho eventas ante 16:00 kloki. En 2011, la mezvalora temperaturo en februaro (vintro) esis -8.9°C kontre ke en julio (somero) esis 19.8°C.
La precipua fluvio di la lando esas Daugava, longa de 1020 kilometri di qui nur 357 kilometri esas en Latviana teritorio. Daugava naskas en Rusia ed anke trairas Bielorusia. Fluvio Gauja, longa de 452 kilometri, esas la maxim longa fluvio qua fluas tote en Latviana teritorio. La lando havas plu kam 2.300 lagi.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Latvia |
Latvia esas membro di la Mondal organizuro pri komerco depos 1999 e dil Europana Uniono pos 2004. Ye la 1ma di januaro 2014 ol adoptis Euro kom pekunio.
Lua precipua produkturi por exportaco esas ligno e produkti de ligno, mashini ed equipadi, metali, texuri ed alimenti. Ol kompras precipue mashini ed equipuri, kemiala produkturi, fuelo e vehili. Lua precipua klienti e parteneri esas l'altra membri de Europana Uniono e Rusia.
En 2010 komerco e servadi employis 67.2% de la laboro-povo, la industrio employis 24% e l'agrokultivo 8.8%.[1]
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2021 Latvia havas 1 862 687 habitanti,[1], di qui 62,2% esis Latvi, 25,2% Rusi, 3,2% Bielorusi, 2,2% Ukrainani, 2,1% Poloni, 1,2% Lituani, 1,5% altri, e 2,3% nekonocata.[1] Por preventar rasala tensi, en 1998 Latviana parlamento aprobis lego qua faciligis l'obteno di Latviana nacionaneso.
Latviana esas l'oficala linguo, e parolesas da 56,3% de la habitantaro. Rusa parolesas da 33,8%, altri (inkluzite Polona, Ukrainana e Bielorusa) parolesas da 0,6%, e 9,4% ne informis lia matrala idiomo en 2011.[1]
La religio kun la maxim granda nombro di adepti esas Luterana: 36,2% de la habitantaro. Katoliki esas 19,5%, Ortodoxi esas 19,1%, altra kristani esas 16,1%, altri 0,1% praktikesas altra religii, e 23,5% praktikas nula o ne informis pri religio, segun statistiki por la yaro 2017.[1]
La maxim populoza urbo esas la chef-urbo, Rīga. Altra importanta urbi esas Daugavpils, Liepāja, Jelgava e Jurmala.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]La folkloro di Latvia havas plu kam 1,2 milion texti e plu kam 30 000 muziki. Dum la 19ma yarcento nacionalista movadi komencis stimular Latviana kulturo. Un ek ta propageri esis Krišjānis Valdemārs. En la Latviana tradiciono, la festo dil somerala solstico nomesas «Yani» (Latviane: Jāņi). La preparado di ca festo komencas kelka dii ante la solstico. Ol celebresas en la festo-dio di Santa Ioannes la Baptero.
La koquoarto di Latvia influesis dal vicina landi, ed inkluzas multa fishi, pro la proximeso kun Baltiko.
La literaturo di Latvia komencis developesar dum la 19ma yarcento. Ante to, Gotthard Friedrich Stender skribis l'unesma dicionario Germana-Latviana e Latviana-Germana, dum la 18ma yarcento. Il anke skribis l'unesma ilustrita alfabet-libro en la Latviana, en 1787. En 1886, Andrejs Pumpurs skribis l'unesma epika poemo Latviana, Lāčplēsis.
Dum la 20ma yarcento, nome pro Rusa e Germana influi, la movadi literaturala simbolismo e dekadanta, e politikala (nome socialismo e Marxismo) developesis, ma pos la represo a la revolto di 1905 li celis sekrete, e kelka artisti ekmigris. Jānis Pliekšāns, qua uzis la pseudonimo Rainis, esis importanta poeto, dramatifisto e politikisto de la komenco dil 20ma yarcento. Aleksandrs Čaks e lua urbala poemi e kurta rakonti, Eriks Ādamsons e Vilis Cedriņš divenis importanta skriptisti depos la nedependo til ante la duesma mondomilito. Kande Latvia invadesis unesme dal Germani e pose dal Sovietiani multa skriptisti ekmigresis, exemple Linards Tauns e Gunārs Saliņš. Dum l'epoko Sovietiana aparis kelka poeti e romanisti, exemple Vizma Belševica ed elua filiulo Klāvs Elsbergs, Zigmunds Skujiņš, Imants Ziedonis, ed altri. Pos 1991, aparis poeti, exemple Inga Ābele, Edvīns Raups, Andris Akmentiņš, Pēteris Draguns, Eduards Aivars, Liana Langa, Anna Auziņa, Kārlis Vērdiņš ed Inga Gaile, e prozisti, exemple Pauls Bankovskis, Jānis Einfelds, Gundega Repše, Andra Neiburga, Laima Muktupāvela, Kristīne Ulberga e Nora Ikstena.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Latvia - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 3ma di julio 2021.
- ↑ Latvia in World War II - Autoro: Lumans, Valdis O.. Dato di publikigo: 2006.
- ↑ 3,0 3,1 Report for Selected Countries and Subjects - URL vidita ye 28ma di aprilo 2010.
|
| |
| Membrostati: | Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia | |
| Negocianta stati: | Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia | |
| Peticionanta stati: | Albania | |
| Potenciala kandidati: | Bosnia e Herzegovina - Kosovo | |