Kulow
| němsce | Wittichenau | |
| ||
| Wopon | ||
|---|---|---|
| ||
| Zakładne daty | ||
| stat |  Němska
| |
| zwjazkowy kraj |  Sakska
| |
| wokrjes | Budyski | |
| wysokosć | 127 metrow n.m.hł. | |
| přestrjeń | 61,02 km² | |
| wobydlerstwo | 5.648 (31. dec 2023)[1] | |
| hustosć zasydlenja | 93 wob. na km² | |
| póstowe čisło | 02997 | |
| předwólba | (+49) 035725 | |
| awtowa značka | BZ, BIW, HY, KM | |
| Politika a zarjadnistwo | ||
| měšćanosta | Markus Posch (CDU) | |
| adresa | Torhošćo 1 02997 Kulow | |
| webstrona | wittichenau.de | |
| Połoženje Kulowa w Sakskej | ||
 | ||
wikidata: Kulow (Q81760)
| ||
Kulow (němsce Wittichenau) je městačko při Čornym Halštrowje w Hornjej Łužicy, kotrež k serbskemu sydlenskemu rumej słuša.
Geografija
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kulow namaka so něhdźe pjeć kilometrow južnje Wojerec při Halštrowje. Přez měšćanski teritorij běžitej nimo toho tež rěčce Čornica a Klóšterska woda, kotrejž so tule do Halštrowa wuliwatej. Kulowska wokolina je płona, wódnata a lěsata. Na sewjerozapadźe města so Dubrjenske bahno namaka, jedne z najwjetšich přirodoškitnych pasmow Sakskeje.
Rozrjadowanje města
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Město wobsteji ze slědowacych měšćanskich dźělow:
| wob. | přer. staroba |
♀/♂a | kwocient młodychb |
kwocient starychc |
wosoby/ domjacnosć | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Brěžki | 337 | 37,1 | 103 | 33 | 21 | 2,5 |
| Dubrjenk | 88 | 40,0 | 100 | 39 | 33 | 2,7 |
| Hózk | 148 | 40,8 | 103 | 35 | 28 | 3,1 |
| Koćina | 198 | 35,4 | 118 | 47 | 21 | 3,4 |
| Kulow | 3259 | 43,7 | 95 | 25 | 31 | 2,4 |
| Kulowc | 205 | 43,5 | 90 | 31 | 30 | 2,7 |
| Mučow | 461 | 46,0 | 102 | 18 | 29 | 2,4 |
| Nowa Wjes | 78 | 38,6 | 129 | 41 | 18 | 2,7 |
| Rachlow | 213 | 42,8 | 122 | 27 | 26 | 2,8 |
| Salow | 193 | 40,1 | 105 | 32 | 31 | 3,3 |
| Spale | 409 | 46,2 | 95 | 17 | 26 | 2,4 |
| Sulšecy | 290 | 37,4 | 101 | 47 | 29 | 3,3 |
| město | 5879 | 42,7 | 99 | 27 | 29 | 2,5 |
| podaća po cencusu 2011; staw: 9.5.2011[2] a: ličba mužow na 100 žonow b: poměr ličby wosobow pod 18 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65 c: poměr ličby wosobow nad 65 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65 | ||||||
Stawizny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Městno naspomni so w lěće 1248 k prěnjemu razej jako Witigenow w załoženskim wopismje klóštra Marijineje hwězdy. W lěće 1286 mjenuje so Kulow prěni króć jako město (Witigenhaw). Za załožerja městačka płaći we wopismje mjenowany Witego I. z Kamjenca, na čož pokazuje tež němske městne mjeno. Serbske mjeno pochadźa wot susodneje wjeski Kulowc, na kotrychž ležownosćach so město natwari.[3]
W běhu woblěhowanja sěšćiměsta Kamjenca přez Husitow dnja 7. oktobra 1429 bu nješkitane nakrajne městačko, kaž jeho knjejstwo w Marijinej hwězdźe wurubjene, dokelž njemóžachu wukupny pjenjez zapłaćić. Do 18. lětstotka słušeše městačko zhromadnje z mnohimi mjeńšimi delanskimi sydlišćemi ke klóšterskemu wobsedźenstwu.
Po wobzamknjenjach Wienskeho kongresa přewza pruske kralestwo Delnju Łužicu, kaž tež sewjerne kónčiny Hornjeje Łužicy, tak zo słušeše Kulow z wokolinu mjez 1815 a 1945 k Pruskej.
Wot lěta 1908 měješe městačko dwórnišćo při starym běhu železniskeje čary Budyšin–Wojerecy. Po wotewrjenju noweje čary přez Hórnikecy bu wosobowy wobchad na starej w lěće 1968 zastajeny a čara 1973 zawrjena.
Wopon
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kulowski wopon pokazuje knježnu Marju, kotraž dźerži Jězusa w ruce, a nasta z wopona Marijineje hwězdy.
Wobydlerstwo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]W lěće 2011 běchu mjez cyłkownje 5.879 wobydlerjemi 3.397 katolskich (57,8 %), 467 ewangelskich (7,9 %) a 2.015 bjezkonfesionelnych abo přisłušacych druheje nabožinskeje zhromadnosće (34,3 %).[4]
Po Mukowej statistice z lěta 1880 měješe Kulow tehdy 2.500 wobydlerjow, wot kotrychž běše połojca serbska a połojca němska.[5] Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot jenož hišće 32 %.[6] Runje w přewažnje katolskich wjeskach na juhu Kulowa so hač do dźensnišeho serbsce rěči.
Politika
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Město słuša k sakskemu wólbnemu wokrjesej 54 (Budyšin 3) a k zwjazkowemu wólbnemu wokrjesej 156 (Budyšin I).
Měšćanosta
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kulowski měšćanosta je wot lěta 2014 Markus Posch (CDU), kiž bu w meji 2021 znowa woleny.
| wólba | měšćanosta | namjet | wuslědk (%) |
|---|---|---|---|
| 2021 | Markus Posch | CDU | 94,3 |
| 2014 | 63,0 | ||
| 2008 | Udo Popella | 85,7 | |
| 2001 | 92,9 |
Kubłanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]W měsće namakatej so Krabatowa zakładna šula a wyša šula „Korla Awgust Kocor“. Na woběmaj so tež serbšćina wuwučuje. Najbliši gymnazij je we Wojerecach.
Wosobiny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Jurij Hawštyn Swětlik (1650–1729) – duchowny, sobuzałožer katolskeje serbskeje spisowneje rěče
- Maćij Wjacław Jakula (1655–1738) – sochar
- Jakub Xaver Ticin (1656–1693) – spisaćel prěnjeje hornjoserbskeje gramatiki
- Jakub Anton Kilian (1683–1759) – farar, spěchowar ludoweho kubłanja
- Jan Měrćin Nuk z Lichtenhofa (1720–1780) – biskop a spěchowar šulstwa
- Franc Jurij Lok (1751–1831) – katolski biskop
- Jan Michał Haška (1778–1854) – farar a nabožinski spisowaćel; rodźeny w Kulowje
- Pětr Šołtka (1945–2022) – sakski politikar (CDU) a zapósłanc w krajnym sejmje, měšćanosta Kulowa 1990–94
- Beno Budar (1946–2023) – spisowaćel
- Ulrich Pogoda (* 1954) – komponist klasiskeje hudźby
Literatura
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Franc Schneider: Khrónika Kulowa, města a farskeje wosady. TCM, Budyšin 1878, 148 stron
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Aktualne ličby wobydlerstwa po gmejnach 2023; Statistiski krajny zarjad Sakskeje
- ↑ Statistiski krajny zarjad Sakskeje: gmejna Kulow (němsce)
- ↑ Jan Meschgang: Die Ortsnamen der Oberlausitz. LND, Budyšin 1973, str. 147.
- ↑ Datowa banka Zensusa na zensus2011.de.
- ↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 94. → wšě wjeski
- ↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 250. [3439 wobydlerjow, z nich 570 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 176 z pasiwnymi, 368 serbskich dźěći a młodostnych, 2325 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
Wotkazaj
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Kulow – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow- Kulow w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
Biskopicy |
Bóšicy |
Budestecy |
Budyšin |
Bukecy |
Dobruša-Huska |
Frankenthal |
Großharthau |
Großnaundorf |
Halštrow |
Halštrowska Hola |
Haselbachtal |
Hodźij |
Hornja Hórka |
Chrósćicy |
Kamjenc |
Kinspork |
Kubšicy |
Kulow |
Kumwałd |
Łaz |
Łuty |
Łužnica |
Malešecy |
Neukirch |
Njebjelčicy |
Njedźichow |
Njeswačidło |
Ohorn |
Ottendorf-Okrilla |
Pančicy-Kukow |
Połčnica |
Porchow |
Radeberg |
Radwor |
Rakecy |
Ralbicy-Róžant |
Ramnow |
Sćenjow |
Sepicy |
Smělna-Póckowy |
Sprjewiny Doł |
Swětła |
Šěrachow-Korzym |
Wachow |
Warnoćicy |
Wjazońca |
Wjelećin |
Wojerecy |
Wołbramecy |
Worklecy |
Wóslink |
Wóspork |
Wulka Dubrawa |
Wulke Rědorjecy |
Załom |
Zemicy-Tumicy
Zarjadniske zjednoćenstwa/zwjazki:
Biskopicy |
Budestecy-Hornja Hórka |
Großharthau |
Kinspork |
Njeswačidło |
Połčnica |
Při Klóšterskej wodźe