Nobelova nagrada za kemiju

Nobelova nagrada za kemiju (švedski: Nobelpriset i kemi) je godišnja nagrada Švedske akademije znanosti znanstvenicima kemičarima. To je jedna od pet Nobelovih nagrada ustanovljenih oporukom Alfreda Nobela iz 1895. godine, a koje se dodjeljuju za izuzetne doprinose u kemiji, fizici, književnosti, fiziologiji ili medicini te za doprinos svjetskom miru.

Prvu je Nobelovu nagradu za kemiju 1901. dobio nizozemski kemičar Jacobus Henricus van 't Hoff, "za otkriće zakona kemijske dinamike i osmotskog tlaka u otopinama". Nagrada se tradicionalno dodjeljuje u Stockholmu na godišnjicu Nobelove smrti, 10. prosinca.

Popis dobitnika Nobelove nagrade za kemiju od 1901. do danas

Godina	Slika	Dobitnik	Država	Razlog
1901.		Jacobus Henricus van 't Hoff	Nizozemska	"za otkriće zakona kemijske dinamike i osmotskog tlaka u otopinama"
1902.		Hermann Emil Fischer	Njemačka	"za rad na sintezama šećera i purina"
1903.		Svante August Arrhenius	Švedska	"za elektrolitnu teoriju disocijacije (vidjeti ion)"
1904.		Sir William Ramsay	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za otkriće inertnih plinova u zraku"
1905.		Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer	Njemačka	"za rad na organskim bojama i hidroaromatskim spojevima"
1906.		Henri Moissan	Francuska	"za istraživanje i izoliranje elementa fluora i za električnu peć nazvanu po njemu (Moissanova električna peć)
1907.		Eduard Buchner	Njemačka	"za biokemijsko istraživanje i otkriće stanične slobodne fermantacije"
1908.		Sir Ernest Rutherford	Ujedinjeno Kraljevstvo Novi Zeland	"za njegovo istraživanje na polju dezintegracije kemijskih elemenata i kemiju radioaktivnih supstanci"
1909.		Wilhelm Ostwald	Njemačka	"za njegov rad na katalizi i istraživanje kemijske ravnoteže i brzine kemijskih reakcija"
1910.		Otto Wallach	Njemačka	"za rad na polju alicikličkih spojeva"
1911.		Marie Sklodowska-Curie	Poljska Francuska	"zbog otkrića kemijskih elemenata radija i polonija te njezinog proučavanja radija"
1912.		François Auguste Victor Grignard	Francuska	"za otkriće Grignardovog reagenta"
		Paul Sabatier	Francuska	"za njegovu metodu hidrogenacije organskih spojeva"
1913.		Alfred Werner	Švicarska	"za rad na polju povezivanja atoma u molekule"
1914.		Theodore William Richards	SAD	"za njegovo određivanje atomske mase velikog broja elemenata"
1915.		Richard Martin Willstätter	Njemačka	"za istraživanje biljnih pigmenata"
1916.	Nije dodijeljena
1917.	Nije dodijeljena
1918.		Fritz Haber	Njemačka	"za sintezu amonijaka"
1919.	Nije dodijeljena
1920.		Walther Hermann Nernst	Njemačka	"za rad na području termodinamike"
1921.		Frederick Soddy	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za rad ne području kemije radioaktivnih supstanci i istraživanju izotopa"
1922.		Francis William Aston	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za otkriće izotopa kod velikog broja ne-radioaktivnih elemenata i za njegovo cjelobrojno pravilo
1923.		Fritz Pregl	Austrija Slovenija	"za izum metode mikoranalize organskih spojeva"
1924.	Nije dodijeljena
1925.		Richard Adolf Zsigmondy	Austrija Mađarska	"za njegovu demonstraciju heterogene prirode koloidnih otopina i korištenih metoda"
1926.		Theodor H. E. Svedberg	Švedska	"za rad disperznim sustavima"
1927.		Heinrich Otto Wieland	Njemačka	"za njegovo istraživanje žučnih kiselina i s njima povezanih tvari"
1928.		Adolf Otto Reinhold Windaus	Njemačka	"za proučavanje sterola i njihove veze s vitaminima"
1929.		Arthur Harden	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za istraživanje fermetacije šećera i enzima fermentacije"
		Hans Karl August Simon von Euler-Chelpin	Njemačka Švedska
1930.		Hans Fischer	Njemačka	"za njegovo istraživanje hemina i klorofila"
1931.		Carl Bosch	Njemačka	"za njihov doprinos kemijskim visokotlačnim metodama"
		Friedrich Bergius	Njemačka
1932.		Irving Langmuir	SAD	"za rad u površinskoj kemiji"
1933.	Nije dodijeljena
1934.		Harold Clayton Urey	SAD	"za otkriće teškog vodika"
1935.		Frédéric Joliot-Curie	Francuska	"za sintezu novih radioaktivnih elemenata"
		Irène Joliot-Curie	Francuska
1936.		Petrus (Peter) Josephus Wilhelmus Debye	Nizozemska SAD	"za rad na molekularnoj strukturi kroz istraživanje dipolnih momenata i difrakciju X-zraka i elektrona u plinovima"
1937.		Walter Norman Haworth	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za rad na ugljikovodicima i vitaminu C"
		Paul Karrer	Švicarska	"za rad na karotenoidima, flavinima i vitaminima A i B2"
1938.		Richard Kuhn	Austrija Njemačka	"za rad na karotenoidima i vitaminima"
1939.		Adolf Friedrich Johann Butenandt	Njemačka	"za rad sa seksualnim hormonima"
		Lavoslav (Leopold) Ružička	Hrvatska Švicarska	"za rad na polimetilenima i višim terpenima"
1940.	Nije dodijeljena
1941.	Nije dodijeljena
1942.	Nije dodijeljena
1943.		George Hevesy	Mađarska	"za rad na upotrebi izotopa kao radioaktivnih pratitelja da bi se proučile kemijske reakcije"
1944.		Otto Hahn	Njemačka	"za otkriće nuklearne fisije teške atomske jezgre"
1945.		Artturi Ilmari Virtanen	Finska	"za studiju u agrikulturi i prehrambenoj kemiji"
1946.		James Batcheller Sumner	SAD	"za otkriće da enzimi mogu biti kristalizirani"
		John Howard Northrop	SAD	"za pripravu enzima i virusnih proteina u čistoj formi"
		Wendell Meredith Stanley	SAD
1947.		Sir Robert Robinson	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za istraživanje biljnih produkata, posebice alkaloida"
1948.		Arne Wilhelm Kaurin Tiselius	Švedska	"za istraživanje elektroforeze i adsorpcijske analize"
1949.		William Francis Giauque	Kanada SAD	"za doprinose u području kemijske termodinamike"
1950.		Otto Paul Hermann Diels	Zapadna Njemačka	"za njihovo otkriće i razvoj sinteze diena - Diels - Alderova reakcija"
		Kurt Alder	Zapadna Njemačka
1951.		Edwin Mattison McMillan	SAD	"za otkrića u kemiji transuranijskih elemenata"
		Glenn Theodore Seaborg	SAD
1952.		Archer John Porter Martin	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za njihovu intervenciju raspodjele kromatografije"
		Richard Laurence Millington Synge	Ujedinjeno Kraljevstvo
1953.		Hermann Staudinger	Zapadna Njemačka	"za otkriće u području makromolekularne kemije"
1954.		Linus Carl Pauling	SAD	"za proučavanje prirode kemijske veze"
1955.		Vincent du Vigneaud	SAD	"za rad na sumpornim spojevima, naročito prve sinteze polipeptida"
1956.		Sir Cyril Norman Hinshelwood	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za istraživanje mehanizma kemijskih reakcija"
		Nikolaj Nikolajevič Semjonov	SSSR
1957.		Alexander Robertus Todd, barun Todd od Trumpingtona	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za rad na nukleotidima i koenzimima nukleotida"
1958.		Frederick Sanger	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za rad na strukturi proteina, posebice inzulina"
1959.		Jaroslav Heyrovský	Čehoslovačka	"za otkriće i razvoj polarografičke metode analize"
1960.		Willard Frank Libby	SAD	"za metodu korištenja ugljika-14 za određivanje starosti"
1961.		Melvin Calvin	SAD	"za proučavanje asimilacije ugljik-dioksida u biljkama"
1962.		Max Ferdinand Perutz	Austrija Ujedinjeno Kraljevstvo	"za njihove studije struktura globularnih proteina"
		John Cowdery Kendrew	Ujedinjeno Kraljevstvo
1963.		Karl Ziegler	Zapadna Njemačka	"za otkrića koja se odnose na visoke polimere"
		Giulio Natta	Italija
1964.		Dorothy Crowfoot Hodgkin	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za njezine odrednice tehnika gama-zraka struktura važnih biokemijskih substanca"
1965.		Robert Burns Woodward	SAD	"za postignuće u organskoj sintezi"
1966.		Robert Mulliken	SAD	"za rad u svezi kemijskih veza i elektronske strukture molekula"
1967.		Manfred Eigen	Zapadna Njemačka	"za studije o izrazito brzim kemijskim reakcijama"
		Ronald George Wreyford Norrish	Ujedinjeno Kraljevstvo
		George Porter	Ujedinjeno Kraljevstvo
1968.		Lars Onsager	Norveška SAD	"za otkriće obostranih relacija"
1969.		Derek Harold Richard Barton	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za njihove doprinose razvoju koncepata uobličenja"
		Odd Hassel	Norveška
1970.		Luis Federico Leloir	Argentina	"za otkriće nukleotida šećera i njihovu ulogu u biosintezi ugljikovodika"
1971.		Gerhard Herzberg	Njemačka Kanada	"za doprinose o elektronskoj strukturi i geometriji molekula, naročito slobodnih radikala"
1972.		Christian Boehmer Anfinsen, Jr.	SAD	"za rad na ribonukleazi"
		Stanford Moore	SAD	"za doprinos razumijevanju veze između kemijske strukture i katalitičke aktivnosti molekule ribonukleaze"
		William Howard Stein	SAD
1973.		Ernst Otto Fischer	Zapadna Njemačka	"za rad na kemiji organometaličkih spojeva"
		Geoffrey Wilkinson	Ujedinjeno Kraljevstvo
1974.		Paul John Flory	SAD	"za temeljni rad, teoretski i eeksperimentalni, u fizikalnoj kemiji makromolekula"
1975.		John Warcup Cornforth	Australija Ujedinjeno Kraljevstvo	"za rad na stereokemiji enzimsko-kataliziranih reakcija"
		Vladimir Prelog	Hrvatska Švicarska	"za proučavanje stereokemije organskih molekula i reakcija"
1976.		William Nunn Lipscomb, Jr.	SAD	"za proučavanje strukture borovodika"
1977.		Ilya Prigogine	Belgija	"za doprinos neuravnoteženoj termodinamici"
1978.		Peter Dennis Mitchell	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za formulaciju kemiosmotske teorije"
1979.		Herbert Charles Brown	SAD	"za razvitak korištenja spojeva bora i fosfora kao reagensa u organskoj sintezi"
		Georg Wittig	Zapadna Njemačka
1980.		Paul Berg	SAD	"za temeljne studije u biokemiji nukleinskih kiselina, naročito promatrajući rekombinaciju DNK"
		Walter Gilbert	SAD	"za doprinose u svezi određivanja DNK sekvenci u nukleinskim kiselinama"
		Frederick Sanger	Ujedinjeno Kraljevstvo
1981.		Kenichi Fukui	Japan	"za teorije u svezi tijeka kemijskih reakcija"
		Roald Hoffmann	SAD
1982.		Aaron Klug	JAR Ujedinjeno Kraljevstvo	"za njegov razvoj kristalografije elektronske mikroskopije"
1983.		Henry Taube	Kanada SAD	"za rad na mehanizmima reakcija elektronskog transfera"
1984.		Robert Bruce Merrifield	SAD	"za njegov razvoj metodologije za kemijsku sintezu na čvrstom kalupu"
1985.		Herbert Aaron Hauptman	SAD	"za njihove postignuća u razvijanju kristalografije za određivanje kristalnih struktura"
		Jerome Karle	SAD
1986.		Dudley Robert Herschbach	SAD	"za doprinose u svezi dinamika elementarih kemijskih procesa"
		Yuan Tseh Lee	Republika Kina SAD
		John Charles Polanyi	Kanada
1987.		Donald James Cram	SAD	"za njhov razvoj i korištenje molekula sa strukturno-specifičnim interakcijama visoke selektivnosti"
		Jean-Marie Lehn	Francuska
		Charles John Pedersen	SAD
1988.		Johann Deisenhofer	Zapadna Njemačka SAD	"za njihovu determinaciju tro-dimenzionalne strukture centra fotosinteske reakcije"
		Robert Huber	Zapadna Njemačka
		Hartmut Michel	Zapadna Njemačka
1989.		Sidney Altman	Kanada SAD	"za otkriće katalitičkih značajki RNK"
		Thomas Robert Cech	SAD
1990.		Elias James Corey	SAD	"za njegov razvoj teorije i metodologije organske sinteze"
1991.		Richard Robert Ernst	Švicarska	"za njegove doprinose razvoju visoke rezolucije nuklearno-magnetske rezonance (NMR) spektroskopije"
1992.		Rudolph Arthur Marcus	Kanada SAD	"za njegove doprinose teoriji reakcija elektronskog transfera u kemijskim sistemima"
1993.		Kary Banks Mullis	SAD	"za doprinose razvoju metoda kemije bazirane na DNK"
		Michael Smith	Ujedinjeno Kraljevstvo Kanada
1994.		George Andrew Olah	Mađarska SAD	"za njegov doprinos karbokatonskoj kemiji"
1995.		Paul Jozef Crutzen	Nizozemska	"za njihov rad u atmosferskoj kemiji, u konkretnoj ozonskoj depleciji"
		José Mario Molina-Pasquel Henríquez	Meksiko SAD
		Frank Sherwood Rowland	SAD
1996.		Robert Floyd Curl, Jr.	SAD	"za njihovo istraživanje o fulerenima"
		Sir Harold Walter Kroto	Ujedinjeno Kraljevstvo
		Richard Errett Smalley	SAD
1997.		Paul Delos Boyer	SAD	"za njihovu elucidaciju enzimskog mehanizma temeljne sinteze adenozin trifosfata (ATP-a)"
		John Ernest Walker	Ujedinjeno Kraljevstvo
		Jens Christian Skou	Danska	"za otkriće ionsko-transportnog enzima, Na+K+-ATPase"
1998.		Walter Kohn	SAD	"za negov razvoj teorije funkcionalne zbijenosti"
		John Anthony Pople	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za njegovo istraživanje i razvoj računske metode u kvantnoj kemiji"
1999.		Ahmed Hassan Zewail	Egipat SAD	"za njegove studije tranzacije stanja kemijskih reakcija koristeći femtosekundarnu spektroskopiju"
2000.		Alan Jay Heeger	SAD	"za otkriće i razvoj vodljivih polimera"
		Alan Graham MacDiarmid	Novi Zeland SAD
		Hideki Shirakawa	Japan
2001.		William Standish Knowles	SAD	"za njegov rad na kiralno kataliziranim hidriranim reakcijama"
		Ryoji Noyori	Japan
		Karl Barry Sharpless	SAD	"za rad na kiralno kataliziranim oksidacijskim reakcijama"
2002.		John Bennett Fenn	SAD	"za razvoj metoda za identifikaciju i strukturnu analizu bioloških makromolekula"
		Koichi Tanaka	Japan
		Kurt Wüthrich	Švicarska
2003.		Peter Agre	SAD	"za otkrića u svezi ionskih kanala u staničnim membranama"
		Roderick MacKinnon	SAD
2004.		Aaron Ciechanover	Izrael	"za otkriće of ubikvitinske proteinske degradacije"
		Avram Hershko	Izrael
		Irwin Rose	SAD
2005.		Yves Chauvin	Francuska	"za razvitak metode olefinske metateze u organskoj sintezi"
		Robert Howard Grubbs	SAD
		Richard Royce Schrock	SAD
2006.		Roger David Kornberg	SAD	"za proučavanje molekularne baze eukariotske transkripcije"
2007.		Gerhard Ertl	Njemačka	"za proučavanje kemijskih procesa na čvrstim površinama"
2008.		Osamu Shimomura	Japan	"za otkriće i razvoj zelenog fluorescentnog proteina (GFP)"
		Martin Chalfie	SAD
		Roger Yonchien Tsien	SAD
2009.		Venkatraman Ramakrishnan	Ujedinjeno Kraljevstvo	"za proučavanje strukture i funkcije ribosoma"
		Thomas Arthur Steitz	SAD
		Ada E. Yonath	Izrael
2010.		Richard F. Heck	SAD	"„za međuspojne reakcije katalizirane paladijumom pri organskim sintezama“
		Ei-ichi Negishi	Japan
		Akira Suzuki	Japan
2011.		Dan Shechtman	Izrael	"za otkriće kvazi-kristala"
2012.		Brian Kobilka	SAD	" za otkriće funkcioniranja receptora vezanih na G-protein (GPCR)"
		Robert Lefkowitz	SAD
2013.		Martin Karplus	Austrija SAD	"za razvoj računalnih modela složenih kemijskih procesa"
		Michael Levitt	Izrael Ujedinjeno Kraljevstvo SAD
		Arieh Warshel	Izrael SAD
2014.		Eric Betzig	SAD	"za razvitak fluorescentne mikroskopije visoke razlučivosti"
		Stefan Walter Hell	Rumunjska Njemačka
		William Esco Moerner	SAD
2015.		Tomas Lindahl	Švedska SAD	"za radove o otkrivanju načina na koji stanice obnavljaju oštećeni DNK"
		Paul Lawrence Modrich	SAD
		Aziz Sancar	Turska SAD
2016.		Jean-Pierre Sauvage	Francuska	"za dizajn i sintezu molekularnih strojeva"
		Fraser Stoddart	Ujedinjeno Kraljevstvo SAD
		Ben Feringa	Nizozemska
2017.		Jacques Dubochet	Švicarska	"za razvoj krio-elektronske mikroskopije za određivanje biomolekula u otopini visoke rezolucije"
		Joachim Frank	Njemačka
		Richard Henderson	Škotska
2018.		Frances Arnold	SAD	"za fagski prikaz peptida i antitijela"
		George Smith	SAD
		sir Gregory Winter	Ujedinjeno Kraljevstvo
2019.		John Goodenough	SAD	"za razvoj litij-ionskih baterija"
		M. Stanley Whittingham	Ujedinjeno Kraljevstvo
		Akira Yoshino	Japan
2020.		Emmanuelle Charpentier	Francuska Njemačka	"za postignuća u istraživanju metode prepravljanja genoma, poznate kao CRIPSR-Cas9"
		Jennifer Doudna	SAD
2021.		Benjamin List	Njemačka	"za razvoj asimetrične organokatalize"
		David MacMillan	Ujedinjeno Kraljevstvo
2022.		Carolyn R. Bertozzi	SAD	"za razvoj kemije klikova i bioortogonalne kemije"
		Morten Meldal	Danska
		Karl Barry Sharpless	SAD
2023.		Moungi Bawendi	Francuska	"za otkriće i razvoj kvantnih točaka"
		Louis Brus	SAD
		Aleksej Jekimov	Rusija

Vanjske poveznice

• Službena stranica Švedske akademije znanosti  Arhivirana inačica izvorne stranice od 16. prosinca 2008. (Wayback Machine) (šved.) (engl.)

Ostali projekti

Zajednički poslužitelj ima još gradiva o temi Nobelova nagrada za kemiju