nGéadal (ogham)
 NGéadal | |
|---|---|
  | |
| Cineál | litir oghaim |
| Ball de | ogham |
Is í an tríú litir déag den aibítir oghaim an nGéadal (Sean-Ghaeilge gétal[1]). Is í an tríú litir den Aicme Mhuine. Ba é [ɡʷ] a luach foghraíochta sa Ghaeilge Chianach.
Sanasaíocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]D'fhéadfadh é gurbh ainmbhriathar an bhriathair gonid (goin) ab ea Gétal. Más fíor, gaolta ab ea é le focal na Breatnaise, gwanu, 'poll, sáigh', fréamhaithe ón Próit-Ind-Eorpaise *gʷhen-, 'poll, buail'. Athchruthaíodh an focal sa Ghaeilge Chianach mar *gʷēdtlo-.
Tháinig an bunfhóinéim [ɡʷ] (an consan glórach liopachoguasach) sa Ghaeilge Chianach le chéile le [ɡ] (gort) sa tSean-Ghaeilge. I lámhscríbhinní na meánaoise, feictear Latin ng [ŋ] na Laidine di, agus dá bharr an litriú neamhshanasaíoch le n- thosaigh.
Briatharoghaim
[cuir in eagar | athraigh foinse]Is iad a leanas na nathanna meafaracha (kennings) d'ainm na litreach le fáil sna Briatharoghaim:
- lúth lega[2][3] (coth lia/súmaire)
- étiud midach[4] (éadach lianna)
- tosach n-échta (tosach échta/áir)
Foinsí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- Damian McManus, Irish letter-names and their kennings, Ériu 39 (1988), 127-168.
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]